ایلنا گزارش می‌دهد؛
نوشابه‌ها در ایران دیگر گوارا نیستند
سال‌های سال جرعه جرعه از بطری‌ها نوشابه نوشیدیم و با آنها خاطره‌بازی کردیم اما از خود نپرسیدیم چه شد که در عرض دو دهه اخیر برخی از برندهای قدیمی که برای صدها نفر شغل ایجاد کرده بودند، را از دست دادیم؟
به گزارش خبرنگار ایلنا، «برای احساس لذت بیشتر/ در روزهای فرحبخش / در کنار مناظر زیبای طبیعت / هیچ چیز بهتر از یک بطری... سرد نیست» این تبلیغِ یکی از شرکت‌های نوشابه‌سازی کشور در سالیان دور است که دیگر وجود خارجی ندارد. صحبت از یکی دو شرکت نیست، ده‌ها شرکت بودند که آمدند و رفتند، با صدها کارگر و تبلیغات فراوان در تلویزیون‌ها برای جذب مشتری. اگر شیشه‌های آن نوشابه‌هایی را که تولید می‌کردند، یک بار دیگر در دست بگیریم و لمس کنیم، نوستالژی‌شان زنده می‌شود و بعد ذهن‌مان تصاویر خطوط تولید آنها را که تلویزیون‌های سیاه و سفید دو کاناله نشان می‌دادند، جلوی چشمان‌مان می‌آورد.
سال‌های سال جرعه جرعه از آن بطری‌ها نوشیدیم و با آنها خاطره‌بازی کردیم اما از خود نپرسیدیم چه شد که در عرض دو دهه اخیر آن برندهای قدیمی که برای صدها نفر شغل ایجاد کرده بودند، را از دست دادیم؟ البته برخی از آنها همچنان هستند اما تعداد کارگرانشان را تقلیل داده‌اند. به بیان دیگر دست به تعدیل آنها زدند. سرنوشت آن کارگران چه شد؟ همان‌هایی که وقتی شنیدند می‌خواهند بیکارشان کنند؛ دست به تجمع زدند، جلوی استانداری و فرمانداری شهرهایشان رفتند و شعار دادند: «نان شب حق مسلم ماست.»
پایانِ تلخِ نوشابه‌سازی‌ها در ایران
«به دلیل ورشکستگی مجبور به تعدیل نیروی کار شدیم». این تیتری بود که سال ۱۳۸۹ به یک‌باره پس از مدت‌ها افت‌وخیز اقتصادی و اعتصاب‌های صنفی کارگران در «نوشابه‌سازی ساسان»، منتشر شد. خبر را مدیرعامل ساسان اعلام کرد. کسی که کارخانه را از یکی از موسساتِ پرقدرتِ مذهبی-آموزشیِ کشور خریده بود.
کاظمی خبر داد که برای رهایی از ورشکستگی تعداد کارگران ساسان را از ۱۲۰۰ نفر به ۴۰۰ نفر رسانده است و بیکارشدگان را برای دریافت مقرری بیکاری به دستگاه‌های مسئول معرفی کرده است. عارضه‌ای نه‌چندان کهنه -در آن زمان- کم کم در حال تسری به سایر مجموعه‌ها بود.
آن زمان برای بسیاری از مردم به نسبت سال‌های اخیر که دومینوی سقوط صنایع بزرگ را شاهد هستیم، واژه‌های ورشکستگی و بیکاری چندان مانوس نبود، هرچند می‌دانستند که ورشکستگی پیامد بی‌قاعدگی در اداره تولید است؛ پیامد واگذاری واحدها به نهادهایی‌ست که دل در گرو کار و تولید ندارند و دغدغه‌هایشان برای تملک صنایع قدیمی از جنس دیگری است.
سال ۱۳۸۹ برای یک شرکت نوشابه‌سازی دیگر هم آمد نداشت. خبر رسید که «خرم نوشِ خرمشهر» با بیش از ۱۰۰ کارگر از دست رفته است. همه وامانده بودند که نوشابه‌سازی‌های کشور را چه شده که یک به یک در حال افتادن هستند.
آن زمان بدهی میلیاردی خرم‌نوش به بانک ملی دلیل تعطیلی آن عنوان شد. از قرار معلوم شرکت وامی ۱۰۰ میلیونی برای تجهیز و نوسازی خطوط گرفته بود اما «اهمال در ترخیص تجهیزات از گمرک» سبب متروک ماندن خط تولید و ۱ میلیاردی شدن بهره این وام شد. چندی بعد رسانه‌ها گزارش کردند که دو نفر از کارگران قدیمی خرم‌نوش برای امرار معاش در حال کار روی تاکسی هستند.
دریاکولاک هم مانند اسلاف خود شکست خورد
یکی از مولفه‌هایی که واحدهای تولیدی را به روزسیاه نشانده قیمت ارز است. دلار در دهه ۹۰ بوف کور اقتصاد ایران بوده است؛ بوفی که با هوهو کردن‌های مداوم خود خواب را از کارگران و تولیدکنندگان گرفته است. متوسط قیمت دلار در سال ۹۳ بین سه تا ۳ هزار و ۱۰۰ تومان بود اما سال ۹۴ به ۳ هزار ۶۰۰ و سال ۹۵ به ۳ هزار و ۹۰۰ تومان رسید.
این امر موجب شد تا نوشابه‌سازی «دریاکولاک» خرم آباد با مشکلات جدی در تامین مواد اولیه روبه‌رو شود و به ناچار برای فراهم نمودن سرمایه در گردش به سیستم بانکی روی آورد. سراغ بانک رفتن همانا و بدهی عظیم به بار آوردن همانا. بانک دریاکولاک را به تملک خود درآورد و بعد آن را تعطیل کرد؛ به همین سادگی.
«رضا عادلی» کارشناس اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان لرستان بدهی شرکت به بانک را ۳ میلیارد تومان عنوان کرده بود اما تاکید داشت که اختلافات سهامداران که بومی منطقه نبودند؛ سرانجام کشتی دریاکولاک را در سال ۹۴ به صورت کامل به گِل نشاند.
سرنوشتِ نامعلوم ایران کولا
ایران کولا یکی دیگر از شرکت‌هایی است که در خرداد ماه سال جاری به صورت موقت تعطیل شد. مشکلات آن تقریبا مشابه دریاکولاک است: قیمت بالای دلار. این‌بار اما بحث از قیمت ۸ هزار تومانی آن است؛ نه سه هزار تومان یا چهار هزار تومان.
بودن ایران کولا از یک جهت بسیار مهم است. کارخانه در شهرستان ایرانشهر استان سیستان و بلوچستان واقع شده است؛ شهرستانی که یکی از بالاترین نرخ بیکاری را در کشور دارد و معضلات اجتماعی به سبب فقر و جوان بودن سن بیکاران در آن بیداد می‌کند. از همین رو دست روی دست گذاشتن و نادیده گرفتن ریشه‌های تعطیلی کارخانه و متوقف کردن تلاش‌ها برای احیای آن پیامدهای بسیار ناگواری خواهد داشت.
کارگران ایران کولا نمی‌خواهند که به سرنوشت کارگران خرم نوش خرمشهر و دریاکولاک دچار شوند. از همین روست که «دارمحمد نعمانی» عضو شورای اسلامی کار ایران کولا به ایلنا، می‌گوید: بسیار نگرانیم. ۱۳۰ کارگر در کارخانه ایران کولا مشغول به کار بودند و ۵۰ کارگر فصلی هم با ما کار می‌کردند که همگی بیکار شده‌اند با این تفاوت که ما به بیمه‌بیکاری معرفی می‌شویم ولی آنها به سبب اینکه بیمه نیستند و کارفرمای مشخصی ندارند، از همین امکان هم بی‌بهره‌اند. البته باید بگویم که فعلا اداره کار به صورت قطعی مشخص نکرده است که همه کارگران داخل کارخانه تحت پوشش بیمه‌بیکاری قرار می‌گیرند.
او افزود: البته مدیران کارخانه وعده داده‌اند که در تیرماه کارخانه را بازگشایی می‌کنند. بسیار مهم است که کارخانه دقیقا در تیرماه بازگشایی شود چراکه در تابستان مصرف نوشابه و آب معدنی که از دیگر تولیدات ایران کولاست، بالا می‌رود. قاعدتا بعد از تابستان دیگر بازگشایی کارخانه فایده‌ای ندارد و باید تا تابستان سال دیگر صبر کنیم اما کارگران هر زمانی که کارخانه فعال شود، از آن استقبال می‌کنند؛ چراکه آنها سال‌هاست که همین کار را انجام می‌دهند و مایل نیستند به سراغ کار دیگری بروند؛ آنهم در استان سیستان و بلوچستان که کار پیدا کردن عبور از هفت خوان رستم است.
نعمانی، اصلی‌ترین مشکل ایران کولا را تامین نشدن مواد اولیه می‌داند و می‌افزاید: تامین نشدن مواد اولیه به خاطر بالا رفتن قیمت دلار، ادامه کار را به شدت دچار مشکل کرده به گونه‌ای که حتما به سرمایه نیاز است تا کارخانه از پس خرید مواد اولیه برآید.
بانک‌ها بد تا می‌کنند
«محمد یاسر محتشمی» مدیرعامل ایران کولا هم بر همین نکته دست می‌گذارد و به ایلنا می‌گوید: ما سرمایه در گردش نداریم و به همین علت از سال ۹۴ اداره کارخانه را به پیمانکار دادیم تا ۱۳ خرداد ۹۷ که پیمانکار به خاطر نوسانات ارزی و بالا رفتن نرخ مواد اولیه اعلام کرد که دیگر نمی‌تواند کار کند. از این تاریخ ۱۸۰ کارگر بیکار شده‌اند. برون‌رفت از این مشکل تنها با تامین سرمایه در گردش ممکن می‌شود و راه دیگری وجود ندارد.
وی افزود: ما در کارگروه‌های رفع موانع کسب‌و‌کار استان و ملی مصوبه‌ای گرفته‌‌ایم تا سرمایه لازم برای ادامه فعالیت‌مان را فراهم کنیم اما به ما میگویند باید برای دریافت وام حتما وثیقه ملکی بگذاریم. سهامداران این کارخانه هیچ وثیقه ملکی ندارند چراکه همه آنها را در گرو بانک ملی، سپه و توسعه‌تعاون گذاشته‌اند تا برای تامین سرمایه لازم وام بگیرند.
محتشمی با بیان اینکه برای گرفتن وام از بانک ملی؛ کارشناسان بانک به کارخانه آمدند و روی داریی‌های آن قیمت‌گذاری کرده‌اند، گفت: اصل بدهی ایران کولا به بانک ملی ۳ میلیارد تومان است. بانک حالا می‌خواهد با امهال، بدهی ما را به ۹ میلیارد تومان برساند. البته در کارشناسی که خود بانک ملی از ماشین‌آلات داشت تاکید کرد که ۵۰ درصد ماشین آلات را برای پرداخت وام به عنوان وثیقه قبول می‌کند و ۵۰ درصد آن را نمی‌کند.
مدیرعامل ایران کولا افزود: مشخص شد که اموال کارخانه با بدهی که به بانک ملی دارد سربه‌سر است. اما ما باید ۶۰۰ میلیون سفته امضا کنیم و به بانک ملی بدهیم تا وامی که گرفتیم امهال شود. سیستم بانکی همه جوره با ما بدتا می‌کند و نمی‌خواهد کارخانه راه‌اندازی شود چراکه میگویند تولیدتان به‌صرفه نیست و توجیه اقتصادی ندارد.
وی با بیان اینکه مواد اولیه تهیه بطری‌های نوشابه قبل از خروج آمریکا از برجام کیلویی ۴۸۰۰ تومان بود اما حالا به ۱۲ هزار تومان رسیده است، گفت: قیمت شکر، آسپارتام و درِ بطری هم به همین ترتیب افزایش داشته است. با این موانع هنوز موفق نشده‌ایم که کارخانه را احیا کنیم. در مجموع مشکلات دستی؛ ما را به دامن بانک انداخته است و بانک هم اینگونه عمل می‌کند. حتی گفته‌ایم اگر نمی‌خواهید کارخانه راه‌اندازی شود بیاید آن را تحویل بگیرید و بروید و خیال ما را راحت کنید اما این‌کار را هم نمی‌کنند.
محتشمی با طرح این پرسش که تا چه زمانی باید به در بسته بخوریم، افزود: بانک می‌گوید ما به شما اطمینان نداریم که وام بدهیم اما من می‌گویم که به پول شما احتیاج ندارم. به آنها پیشنهاد دادم که یک حساب مشترک بین شرکت و بانک راه بی‌اندازیم و آرام آرام مواد اولیه بخرید و پول را به حساب آن شرکتی که از آن مواد اولیه خریده‌‌اید؛ بریزید. البته ۳۰ روز، ۲۰ روز و حتی یک ماه طول می‌کشد که پول به دست ما می‌رسد اما بعد از اینکه پول آماده شد مشتریان چک را در وجه بانک ملی بنویسند تا دوباره اعتماد بین ما و بانک به وجود بیاید.
مدیرعامل این کولا با بیان اینکه فروش نوشابه در فصل تابستان معنا دارد و ما تنها همین سه‌‌ماه را وقت داریم تا به معنای واقعی سطح تولید خود را افزایش دهیم و کارگران را سر کار بازگردانیم و حتی کارگران جدید اضافه کنیم، گفت: وقت در حال از دست رفتن است و ما هنوز وام ۵ میلیارد تومانی مصوب کارگروه ملی رفع موانع تولید را دریافت نکرده‌ایم. خب این چه تدبیری است که ۱۸۰ کارگر (۱۳۰ نفر بیمه‌ای و ۵۰ نفر روزمزد) ایران کولا بیکار می‌‌شوند؟
پرداخت تسهیلات تنها چاره نیست
صنعت نوشابه‌سازی به همان عارضه صنعت نساجی و... دچار است. تعطیلی یک کارخانه چه در نوشابه‌سازی، چه در فولاد، چه در کارتن‌سازی و چه در لاستیک‌سازی علائمی دارد که اولین آن کاهش سطح تولید است. پس کسی نمی‌تواند مدعی شود که تعطیلی خبر نمی‌کند!
روش‌هایی که فعلا برای حل مشکل واحدهای تولیدی اتخاذ می‌شود از یک جنس است. دولت مثلا در کارگروه‌های محلی و ملی رفع موانع کسب وکار برای بانک‌ها تکلیف می‌کند که به شرکت ایران کولا ۵ میلیارد تومان وام بدهید تا مشکلش برطرف شود.
این درست است که پرداخت وام کم‌بهره ایران کولا را نجات می‌دهد اما پرسش این است که تا چه زمانی قرار است با پرداخت وام واحدها ورشکسته را به مدار تولید بازگرداند؟
در مورد خرم نوش خرمشهر یکی از دلایل تعطیلی از دست رفتن بازارهای صادرات کشورهای همسایه عنوان می‌شد. یکی دیگر از دلایل ورشکستگی خرم‌نوش مالکیت آن توسط مدیرانی عنوان می‌شد که از تهران آن را اداره می‌کردند. بسیاری از کارخانه‌ها به وضعیت قدیمی‌ترین کارخانه نوشابه‌سازی کشور دچار هستند و عنقریب است که برای همیشه خطوط تولیدشان خاموش شوند. قرار نیست که همه عارضه‌های تولید با یک نسخه حل شود.
دولت باید برای یافتن بازارهای صادرات به کمک تولیدکنندگان بیاید و موانع تبادلات بانکی با کشورهای دیگر را بردارد. با این روش‌ها هم سرمایه در گردش فراهم می‌شود و هم اینکه ارزآوری ممکن می‌شود و در نتیجه کارگران بیکار نمی‌شوند. فعلا تنها تدبیر را پرداخت تسهیلات می‌بینند اما کیست که نداند واحدها بدون برخورداری از بازار فروش توان پرداخت اقساط طویل‌المدت خود را ندارند.
