رییس پژوهشکده باستانشناسی:
امکان مدیریت برنامه‌های عمرانی در نقشه باستانشناسی ایران وجود دارد
رییس پژوهشکده باستان شناسی، یکی از مهمترین ویژگی‌های نقشه باستانشناسی ایران را امکان مدیریت برنامه‌های عمرانی دانست و تصریح کرد: هر کاوشی که صورت می‌گیرد، هر مقاله، کتاب و بروشوری که منتشر می‌شود باید در اختیار نقشه باستان شناسی قرار گیرد تا بصورت تصویری و توصیفی ضمیمه نقشه پایه شود.
به گزارش ایلنا، روح الله شیرازی (رییس پژوهشکده باستان شناسی) با بیان اینکه باستانشناسی امروز همراه، همگام و هم رأی با سایر علوم در حال ارتقاست و گستردگی استفاده از تجهیزات کارآمد و به روز در آن دور از انتظار نیست تصریح کرد: نقشه باستانشناسی ایران نیز جدای از این موارد نبوده و با برنامه‌ریزی متناسب با قابلیت‌های علمی ـ آموزشی موجود تلاش دارد تا بهینه و موثر بتواند نیازهای باستانشناسی را برطرف سازد.
او گفت: نقشه باستانشناسی به صورت مجموعه‌ای دیجیتالی از داده‌های باستانشناسی به صورت توصیفی روی داده‌های مکانی جانمایی شده و با استفاده از فن‌آوری رایانه‌ای قابلیت‌های گسترده سنجش، آنالیز و برنامه ریزی را دارد.
شیرازی افزود: ایجاد یک نقشه باستانشناسی بسیار دقیق نه تنها می‌تواند به شناخت و معرفی باستانشناسی ایران کمک کند، بلکه می‌تواند از آسیب‌های جدی احتمالی ناشی از پیشرفت صنعتی و عمرانی کشور بر سرمایه‌های فرهنگی ما جلوگیری کند.
تعریف و اهداف تهیه نقشه باستانشناسی کشور
او در ادامه با بیان اینکه ایده تهیه نقشه باستانشناسی ایران بصورت رسمی توسط مرحوم دکتر عزت ا... نگهبان در حدود ۵۳ سال پیش مطرح شده، گفت: نسبت به آن زمان که برای تکمیل اطلاعات نیاز به فیش برداری و تهیه بایگانی بود امروز اهداف گسترده‌تر و تجهیزات پیشرفته‌تر شده‌اند.
وی با اشاره به اینکه سال ۱۳۸۶ گروه نقشه باستانشناسی تصمیم به اجرای طرح نقشه باستان شناسی با استفاده از تکنولوژی به روز و کارآمد گرفت، افزود: طی جلسات برگزارشده چگونگی نقشه تهیه باستان شناسی، قابلیت‌ها، ویژگی‌ها و ... بررسی شد.
نقشه باستانشناسی باید چگونه باشد
وی با بیان اینکه نقشه باستانشناسی ایران در راستای اهداف کوتاه، بلند، میان مدت و بلند مدت شکل گرفته و براساس این اهداف، دارای مجموعه‌ای کامل از آثار باستانشناسی ایران خواهد بود تصریح کرد: لایه‌های اطلاعاتی مربوطه به باستانشناسی ایران و سایر علوم میان رشته‌ای براساس نیاز بر روی نقشه باستانشناسی جانمایی خواهند شد.
او با اشاره به این نکته که لایه‌های مربوط به محیط زیست ایران، منایع معدنی، زمین‌شناسی، اقلیم، مکان‌های سیاسی، تقسیمات کشوری و ... نقشه پایه را شکل می‌دهند افزود: بنابراین در این نقشه پایه انبوهی اطلاعات مکانی خواهیم داشت که می‌توان تئوری و فرضیات باستانشناسی را بر روی آن پیاده‌سازی کرد؛ این نقشه می‌تواند در سنجش فعالیت‌های عمرانی استفاده شود و پوشش آثار باستانشناسی ایران را با توجه به لایه‌های اطلاعاتی دیگر (الگوی استقرار) دارا باشد.
شیرازی،این نقشه را دارای قابلیت سنجش، برنامه‌نویسی، برنامه‌ریزی و بروز رسانی دانست و افزود: نقشه باستان شناسی محدودیت بزرگنمایی (مقیاس) ندارد، اطلاعات توصیفاتی هر اثر بر روی آن جانمایی شده و امکان ویرایش اطلاعات و ایجاد خروجی متناسب با برنامه‌های معرفی و آموزش را دارد.
او در تشریح قابلیت‌های نقشه باستانشناسی گفت: این نقشه بصورت دیجیتالی به راحتی اجرا می‌شود، نیازی به کارگیری نرم‌افزارهای پیچیده و تخصصی ندارد و می‌تواند با نرم‌افزارهای رایگانOpen Source سازگار باشد.
رییس پژوهشکده باستان شناسی مهمترین ویژگی های نقشه باستانشناسی را وجود لایه‌های اطلاعاتی دقیق، سازگار با نرم‌افزارهای سبک، قابل سنجش و قابل ویرایش با امکان تهیه خروجی مناسب دانست .
ویژگی‌های نقشه باستانشناسی
او با بیان اینکه اطلاعات موجود در نقشه باستانشناسی به دو فرمت وکتور (خطی) و رستر (ترسیمی) تهیه می‌شود گفت: فرمت وکتور دارای کیفیت بی‌انتهاست و قابلیت اتصال به لایه‌های اطلاعاتی و جامعه آماری را دارد.
وی هر وکتور را متشکل از سه شکل هندسی نقطه، خط و سطح دانست که توصیفات ابعاد، اندازه و شکل وکتور را داراست و تصریح کرد: به بیان ساده اگر نقطه‌ای داشته باشیم که معرف یک اثر باستانی است، می‌تواند اطلاعات مربوط به اثر را در خود ذخیره کند و بنا بر تعریف کاربر، شکل مخصوص به خود را داشته باشد.
شیرازی با بیان اینکه داده‌های رستری تصاویری هستند که کوچکترین جز آنها یک پیکسل نامیده می‌شود و هر پیکسل بسته به فرمت از ترکیب چند رنگ ساخته شده که نمایش دقیقی از تصویر را نشان می‌دهدافزود: این داده‌ها مربوط به تصاویر هوایی، تصاویر ماهواره‌ای، نقشه‌های قدیمی اسکن شده و مانند آنها هستند.
او افزود: تمام اطلاعات مربوطه مختصات دقیق جغرافیایی را دارند و به اصطلاح ژئورفرنس هستند، بنابراین همپوشانی دقیق در آنها وجود دارد و هر مکان بر روی تصویر یا نقشه مربوط به آن جانمایی می‌شود.
به گفته وی، مختصات جغرافیایی استفاده شده در نقشه باستانشناسی به دلیل دقت بالا عموماٌ بر مبنای مختصات جغرافیایی UTM است.
قابلیت‌های نقشه باستانشناسی
رییس پژوهشکده باستان شناسی با بیان این نکته که اطلاعات نقشه‌باستان شناسی قابل ویرایش، سنجش و آنالیز است تصریح کرد:هر اطلاعاتی اعمم از وکتور یا رستر می‌تواند در این قالب ویرایش شود بنابراین با استفاده از سنجش از دور می‌توان کروکی آثار، منحنی میزان زمینی و هوایی، ارتفاعات از سطح دریا یا از سطح زمین، شکل، مساحت، محیط، محدوده عرصه و حریم، داده‌های اطلاعاتی مانند زمین‌شناسی، خاکشناسی، آبشناسی، هیدرولوژی و ... را بر روی آن مشخص کرد که در پایان هر کدام از این اطلاعات قابل ایجاد خروجی برای کتاب، بروشور، مقاله و ... هستند.
او با بیان اینکه اطلاعات نقشه باستانشناسی قابل سنجش و پایش هستند و می‌توان دقت نقشه را با توجه به داده‌های اطلاعاتی بالا برد اظهار داشت :می‌توان در سنجش برخی نظریات مانند تئوری سیستم‌ها، الگوی استقرار مکانی آثار، نظریات مکان مرکزی و سیستم باز و بسته به سنجش و ارزیابی دست یافت.
ارتقای نقشه باستانشناسی
رییس پژوهشکده باستان شناسی با تأکید بر این نکته که نقشه باستانشناسی هرگز متوقف نخواهد شدتصریح کرد: انبوه اطلاعات باستانشناسی ایران و اطلاعات پایه همیشه در حال تولید است که به همین نسبت باید وارد نقشه شودو منظور از نقشه، موجودی حال حاضر نیست.
وی حال حاضر را همین لحظه خواند و گفت : بنابراین برای جبران این مورد نقشه باستانشناسی نیاز به اتصال به اینترنت پر سرعت و دریافت داده‌های مکانی و پایه‌ای اساسی دارد.
شیرازی با بیان این نکته که امروز در تهیه نقشه باستان شناسی کمی عقب هستیم افزود : برای جبران این شرایط باید با تجهیزات روز تلاش مستمر انجام داد به نحوی که هر اثری که شناسایی می شود ،هر کاوشی که صورت می گیرد ، هر مقاله ، کتاب و بروشوری که منتشر می شود باید در اختیار نقشه باستان شناسی قرار گیرد تا بصورت تصویری و توصیفی ضمیمه نقشه پایه شود .
رییس پژوهشکده باستان شناسی نقشه باستان شناسی ایران را از مهترین سرمایه‌های میراث فرهنگی کشور دانست که در بیش از ۴ دهه تلاش و جدیت برای تکمیل آن ده‌ها برنامه بررسی و شناسایی اجرا شده و پهنه سرزمین ایران را پوشش می‌دهد.
او با بیان اینکه در طی این سال‌ها از روش های متفاوتی برای تکمیل نقشه باستانشناسی استفاده شده و در این راه افت و خیزهایی هم وجود داشته افزود: امروز با بهره برداری از فن آوری‌های مدرن و تلاش‌های مستمر سربلند هستیم که برنامه تکمیل نقشه باستانشناسی با اهداف بلند مدت تدوین شده و با حمایت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با گام‌های بلند، آهسته و پیوسته پیش می‌رود.
شیرازی با بیان اینکه سامانه تحت وب نقشه باستانشناسی با بیشترین کیفیت و امکان بهره‌برداری مدون شده تصرح کرد: در فاصله سال‌های ۱۳۹۶ تا به امروز برنامه‌های نقشه‌باستان شناسی ایران با تکمیل ورود مکانی، تکمیل اطلاعات توصیفی، به روز رسانی نقشه پایه، اجرای کارگاه آموزشی، بررسی درخواست‌های بررسی و شناسایی، عرصه و حریم و کاوش به همراه بررسی طرح‌های عمرانی به صورت کامل و پیوسته انجام شده است.
او اظهار داشت: بر این آگاهیم که با توجه به ظرفیت‌های موجود و ناگواریهایی که در گذشته بر سر نقشه باستانشناسی ایران آمده هنوز کاستی‌هایی وجود دارد که برطرف کردن آنها جز با یاری باستان‌شناسان، همکاری استان‌ها و تجهیز نقشه باستان شناسی میسر نخواهد بود.
برنامه تکمیل نقشه باستان شناسی و نیازمندی‌های آن
وی در تشریح برنامه تکمیل نقشه باستان شناسی به جانمایی آثار ثبتی در نقشه باستانشناسی ایران اشاره کرد و گفت: در بانک اطلاعاتی نقشه باستانشناسی تعداد ۲۶۶۶۵ پرونده ثبتی تا سال ۱۳۸۶موجود است که بسیاری از آنها تاکنون جانمایی نشده‌اند.
شیرازی با تأکیدبر ورود اطلاعات پرونده های چند سال اخیر در نقشه باستان شناسی گفت : با توجه به نواقص عمده پرونده‌های قدیمی از جمله فقدان مختصات جغرافیایی، نبود مسیر دسترسی یا کروکی اثر و حتی نشانی نامشخص اثر، جانمایی آنها در برخی موارد زمان برو با دشواری روبرو است.
او خاطرنشان کرد: در دهه ۹۰ خورشیدی در جلساتی که با اداره ثبت آثار ایران برگزار شد، دستورالعمل‌های نقشه باستان شناسی در اختیار این اداره قرار گرفت تا سهولت در جانمایی آثار برقرار باشد.
تکمیل اطلاعات مربوط به مکان‌هایی که هنوز بررسی نشده‌اند
وی با بیان اینکه در روی نقشه باستانشناسی فضاهای خالی فراوانی دیده می‌شود که یا هنوز بررسی نشده اند و یا اطلاعات مربوط به آنها موجود نیست گفت: این مساله شامل همه استان‌های کشور می‌شود.
او افزود: بنابراین طرح‌هایی در اولویت بررسی و شناسایی قرار می‌گیرند که پیش از این برنامه پژوهشی در آن مناطق انجام نشده یا دقیق و منظم نبوده و با خطاهای اطلاعاتی روبرو است.
تصحیح خطاهای موجود در اطلاعات نقشه باستانشناسی
شیرازی اطلاعاتی که تاکنون بر روی نقشه باستانشناسی ایران جانمایی شده را شامل نام اثر، نام بررسی کننده، ارتفاع از سطح دریا، دوره اثر و توضیحات مربوط به اثر دانست و گفت: پیش از این شرح بسیاری از اطلاعات با برنامه‌های ناسازگار با زبان فارسی نوشته شده‌اند که ناخوانا بوده و تصحیح می‌شوند.
او در ادامه در خصوص تکمیل شبکه‌های پوششی نقشه باستانشناسی گفت : در سال ۱۳۹۲ با برنامه‌ریزی در نقشه باستانشناسی تمام ایران به شبکه‌های ۱۰ در ۱۰ کیلومتر مربع براساس سیستم UTM شبکه‌بندی و هر شبکه براساس ترتیب عددی از مختصات جغرافیایی نامگذاری شد.
شیرازی اظهار داشت :شماره هر اثر در هر شبکه با توجه به پیشوند آن و در هر محدوده از ۱۰۱ به نسبت فراوانی آثار یافت شده، مشخص می شود زیرا که بیشتر تراکم آثار در هر مربع تا پیش از این به ۸۳ اثر در شبکه پوششی بر می‌گردد.
به گفته وی، این نامگذاری مانند کدملی باستان شناسی اثر است که هم به مختصات جغرافیایی اثر اشاره دارد و هم برای هر اثر بصورت ویژه ثبت شده و هیچ آثاری کد مشترک نخواهند داشت.
تهیه بانک اطلاعاتی جامع نقشه باستانشناسی
او در ادامه با بیان اینکه کشور ایران، دارای آثار باستانی متنوع و گستردهای است که طی سال‌های متمادی مورد بررسی قرار گرفته است گفت: برخی از این اطلاعات که به صورت مستندات مکتوب در سیستم GIS وارد شده‌اند، بدلیل عدم تجمیع در پایگاه داده‌ها به صورت پراکنده و ناهمگون هستند و امکان تحلیل سیستمی وجود ندارد.
رییس پژوهشکده باستان شناسی افزود: بدین منظور ضروری است سامانه‌ای تحت وب بر پایه یک پایگاه داده متمرکز مکانی طراحی و پیاده سازی شود؛در این سامانه کارشناسان هر استان امکان ورود و ویرایش اطلاعات آثار را دارند و بر اساس تایید بخش نقشه باستانشناسی ایران، اطلاعات توصیفی و تصویری به عنوان لایه‌هایی مجزا وارد سیستم می‌شوند.
او با بیان اینکه قابلیت های تحلیلی بر اساس مکان و ویژگی‌های توصیفی جهت نیازهای مدیریتی و آمایشی در این سامانه پیش بینی شده است افزود: این نمایش و طبقه بندی عوارض به دلخواه کاربر بر اساس نشانه‌های استاندارد یک نقشه مانند سمبل، رنگ، اندازه و یا بر اساس همپوشانی لایه‌های مختلف باستانشناسی و لایه‌های عمومی (تقسیمات سیاسی و ... ) صورت می‌گیرد و براساس مقادیر توصیفی یا تعریف متغیرهای پرسش و پاسخ می‌توان به تحلیل‌هایی جامع دست یافت.
به گفته شیرازی، سازماندهی و سهولت دسترسی به لایه های وکتوری و رستری از جمله اهداف این سامانه به شمار می رود.
تهیه بسته نرم افزاری نقشه باستانشناسی ایران
رییس پژوهشکده باستان شناسی گفت: این بسته نرم‌افزاری برای اطلاع‌رسانی از میزان اطلاعات موجود در نقشه باستانشناسی به استان‌ها آماده شده است.
وی با بیان اینکه هدف از تهیه این بسته، ارائه آن به مراکز استانی جهت استفاده در طرح‌های مطالعاتی ـ عمرانی است تصریح کرد: همچنین مراکز استانی می‌توانند با توجه به اطلاعات موجود نسبت به تکمیل بررسی‌های باستانشناسی در مناطقی که هنوز نیاز به بررسی دارد برنامه‌ریزی کنند.
او اظهار داشت: اطلاعات موجود در این بسته شامل تصاویر هوایی ،منحنی میزان در مقیاس، شبکه‌بندی باستانشناسی با شماره هر شبکه، اطلاعات مکانی مربوط به تقسیمات سیاسی ایران مانند شهر، روستا، جاده و غیره و دفترچه راهنما نقشه باستانشناسی و مدل داده است .
رییس پژوهشکده باستان شناسی، یکی از مهمترین ویژگی‌های نقشه باستانشناسی ایران را امکان مدیریت برنامه‌های عمرانی دانست و تصریح کرد: هر طرح عمرانی که از پژوهشکده باستانشناسی استعلام می‌شود، در سامانه نقشه باستانشناسی مورد سنجش و پایش قرار گرفته و نسبت به طرح ،برنامه‌های مدیریتی برای بررسی ،شناسایی و اقدامات پژوهشی آن در نظر گرفته می‌شود.
