مانع اصلی انتشار "داده باز" منفعت اقتصادی است/حکمرانی داده باید جایگزین تصمیم‌گیری‌های سلیقه‌ای شود

به گزارش ایلنا اولین نشست از سلسله نشست‌های "تجربه شفافیت" با موضوع "سیاست داده باز" با حضور بهاره آروین رییس کمیته شفافیت و شهر هوشمند شورای شهر تهران، مهدی ثنایی مسئول اندیشکده شفافیت برای ایران، آرش بهمند دانشمند داده اپلیکیشن دیوار، سارا بوربور رییس مرکز آمار و رصد شهری شهرداری تهران و جمعی از علاقمندان و فعالان حوزه داده باز در محل شورای شهر تهران برگزار شد. 

در بخش نخست این نشست، بهاره آروین با تاکید بر اینکه در مسیر انقلاب شفافیت در ایران موانعی وجود دارد، گفت: در ایران نه تنها داده‌ها به راحتی در دسترس بخش خصوصی قرار نمی‌گیرند؛ بلکه حتی دو دستگاه عمومی یا دو واحد شهرداری تهران که باید درراستای بهبود خدمات تبادل دیتا داشته باشند، این کار را انجام‌ نمی‌دهند. مثلا شهرداری تهران برای انتشار آمار منابع آلاینده هوا مثل کامیون‌های ورودی به معابر نیازمند دیتاهای پلیس است؛ چراکه تنها اطلاعات پلاک ماشین‌ها را دارد و مدل ماشین‌ها مشخص نیست؛ این در حالی است که دریافت دیتا از پلیس به سادگی و بعضا بدون هزینه میسر نمی‌شود. 

رییس کمیته شفافیت و شهر هوشمند شورای شهر تهران ادامه داد: همچنین سازمان ثبت احوال یکی از بزرگترین دیتابیس‌ها را داراست اما آن را دارایی خود قلمداد می‌کند و برای ارائه خدمات هزینه‌ای دریافت می‌کند که لزوما ناچیز هم نیست. این یک واقعیت است که نگاه دستگاه‌های عمومی و دولتی به داده به‌مثابه دارایی سازمانی است.

وی افزود: گفته می‌شود هرگاه در جهان داده خدمات رایگان دریافت کردید، بدانید مصرف‌کننده نیستید بلکه تولیدکننده‌اید. چنین اپلیکیشن‌هایی در راستای تجارت داده سود هنگفت کسب می‌کنند. داده تنها قدرت نیست؛ بلکه ثروت هم ایجاد می‌کند.

آروین با بیان اینکه داده‌های عمومی شهر که از بودجه شهروندان تولید شده‌اند، باید رایگان باشند، گفت: اما سوال این است که آیا برای استفاده‌های تجاری هم ارائه داده باید رایگان باشد یا خیر؟ چراکه همه‌ مردم عوارض پرداخت می‌کنند اما عده‌ای با استفاده تجاری از آن ثروت کسب می‌کنند و منافعی که می‌برند بیشتر از سایر شهروندان است. آیا در این شرایط نهادی مثل شهرداری نباید به نمایندگی از شهروندان هزینه‌ای دریافت کند تا شهر در این منافع سهیم شود؟ 

وی با تاکید بر اینکه بحث منفعت اقتصادی مانع اصلی انتشار داده باز است، بیان کرد: در شهرداری برای اینکه سازمان‌ها و شرکت‌ها همکاری کنند تا اشتراک‌گذاری داده‌ها ذیل یک مرجع تجمیع شود، با چالش‌های زیادی مواجهیم که علت اصلی آن بحث منفعت اقتصادی است. در سطح دولت این چالش‌ها همگام با افزایش منفعت اقتصادی بیشتر می‌شود و به همین دلیل دولت الکترونیک با موانع جدی روبروست.

نوآوری و حل مسائل بومی، از ثمرات داده باز است

در ادامه، آرش بهمند ضمن ارائه توضیحاتی درخصوص مجموعه دیوار گفت: در اپلیکیشن دیوار روزانه حجم زیادی داده تولید می‌شود. ما حدود یک سال پیش ۹۵۰ هزار پست از داده‌های شش دسته اصلی دیوار را منتشر کردیم و مسابقه‌ای هم در زمینه‌ تحلیل این داده‌ها برگزار شد. همچنین برای حل چالشی در مورد یک مجموعه داده، مسابقه‌ای برگزار شد و تعدادی داوطلب داشتیم که قصد داشتند در قالب پایان‌نامه روی داده‌ها کار کنند. 

متخصص تجزیه و تحلیل داده اپلیکیشن دیوار افزود: مهم‌ترین چالش در راستای انتشار داده، حفظ حریم شخصی بود و حذف اطلاعات شخصی مثل شماره‌های تماسی که در متن آگهی‌ها درج شده بود، انرژی زیادی از ما گرفت‌.

بهمند با بیان اینکه داده‌های دیوار از چند خاصیت برخوردار هستند، گفت:مثلا مجموعه داده‌هایی که زبان فارسی را خوب منعکس کنند، کم هستند و دیوار از این امتیاز برخوردار است. علاوه بر این، تحلیل داده‌های دیوار به تحلیل بازار کالا کمک می‌کند.

بهمند تاکید کرد: ما‌ متن‌باز بودن نرم‌افزارها را از مدت‌ها پیش در کشورهای مختلف شاهد بوده‌ایم. استفاده‌کننده اصلی این داده‌ها شرکت‌های منتشرکننده آنها هستند. وقتی داده‌ها در اختیار مردم است، نوآوری ایجاد می‌شود. از این طریق هم‌ مسائل تحلیل می‌شوند و هم با توجه به اینکه یکی از چالش‌های کسب و کارها یافتن نیروی کار مناسب است، داده باز کمک می‌کند افراد مستعد کشف شوند.

وی در ادامه گفت: صنعت ما همیشه با دانشگاه‌هایمان فاصله دارد‌ و دانشجویان به تحلیل داده‌های شرکت‌های خارجی می‌پردازند؛ این در حالی است که اگر دانشجویان از سوی صنعت حمایت شوند و داده در اختیار آنها قرار گیرد، مسائل بومی هم حل می‌شوند. 

بهمند در پاسخ به این پرسش که آیا دیوار نسبت به فروش داده‌های خود هم اقدام می‌کند یا خیر، گفت: در بیزینس پلن ما چنین برنامه‌ای دیده نشده و دیوار بحث فروش داده را ندارد. نهادهای عمومی و دولتی هم نباید در ازای استفاده تجاری شرکت‌ها از داده باز عمومی هزینه دریافت کنند، بلکه مکانیسم درست آن است که کسب و کارها در قالب مالیات سهم سایر شهروندان و مردم را پرداخت کنند.

داده‌ها پیش از فرایند تحلیل قدرتی ندارند

در ادامه این نشست، رییس مرکز آمار و رصد شهری شهرداری تهران گفت: کلیه داده‌های مرتبط با شهرداری در مجموعه ما آرشیو می‌شود؛ از کلیه اقلام خریداری‌شده در میادین تره‌بار گرفته تا کارت بلیت‌هایی که در مترو استفاده می‌شود و زباله‌هایی که از درب منازل جمع‌آوری می‌شود. 

سارا بوربور با بیان اینکه دیتا تا وقتی تحلیلی روی آن صورت نگرفته قدرتی ندارد، تصریح کرد: ما تلاش کردیم سیستم حکمرانی داده را ایجاد کنیم تا این داده‌ها باشند که برای مدیران شهری مسیر را مشخص می‌کنند؛ فارغ از سلایق و انگیزه‌های شخصی. پس از آن با پیگیری خانم‌ دکتر آروین شروع به شناسایی منابع داده‌ای کردیم و اکنون سند حکمرانی را آماده کرده‌ایم تا از این پس بتوانیم به متقاضیان داده پاسخی شفاف دهیم. 

دستگاه‌ها مکلف به انتشار فوری داده‌های خود هستند

در بخش بعدی، مهدی ثنایی با اشاره به اینکه ده‌ها تعریف از داده باز وجود دارد که‌ هریک به برخی ویژگی‌های آن اشاره دارند، گفت: اما تعریفی هم وجود دارد که مورد اجماع بوده و به اصلی‌ترین ویژگی‌های داده باز اشاره دارد. رایگان بودن داده، نبود محدودیت در موارد استفاده و رعایت استاندارد فنی در انتشار داده از جنله این ویژگی‌هاست.

مسئول اندیشکده شفافیت برای ایران با اشاره به اینکه دستگاه‌ها در حوزه انتشار فوری همه داده‌های خود تکالیفی دارند، گفت: البته داده‌های مرتبط با حریم‌ شخصی و امنیت‌ ملی از جمله استثناها محسوب می‌شوند. برخی دستگاه‌ها در انتشار داده باز اقداماتی انجام داده‌اند که یکی از آنها به همت خانم آروین در شهرداری تهران اتفاق افتاده است.

وی در بخش بعدی سخنان خود بیان کرد: یکی از دعواهایی که همیشه در زمینه سیاست داده باز وجود داشته این بوده که اگر قرار است این داده‌ها منتشر شود و بخش‌خصوصی از آن استفاده تجاری کند، چرا این اتفاق به صورت رایگان رخ دهد؟ 

ثنایی با بیان اینکه رویکرد فروش داده باز قابل قبول نیست، اظهار داشت: یکی از دلایل این موضوع این است که قبلا برای جمع‌آوری داده‌ها هزینه داده شده و نباید دوباره هزینه پرداخت شود. دیگر اینکه مستندات کشور ما فروش داده‌ها از سوی نهادهای عمومی و دولتی را تایید نمی‌کنند. ضمن اینکه درصورت فروش داده‌ها این خطر وجود دارد که دستگاه‌ها داده‌های مختلف را باهم ترکیب کرده و دوباره به فروش برسانند.