واکنش وزارت بهداشت به چالش اعلام عمومیِ اقدام به خودکشی+علل، تبعات و راهکارها

به گزارش خبرنگار ایلنا، ۱۹ فروردین ماه یک کاربر شبکه اجتماعی ایکس با انتشار مطلبی اعلام کرد که قصد اقدام به خودکشی دارد. این خبر واکنش‌های زیادی را میان کاربران شبکه‌های اجتماعی به همراه داشت. با وجود تلاش‌های زیادی که از سوی کاربران برای منصرف کردن او از این اقدام انجام شد، اما در نهایت یک روز بعد ظاهرا خبرها حکایت از درگذشت او داشت. این نخستین بار نیست که یک فرد قصد اقدام به خودکشی را از طریق فضای مجازی اعلام می‌کند. بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد اگرچه در زمان مشاهده چنین مواردی در فضای مجازی، عمده نظرات کاربران با تمرکز بر منصرف کردن شخص از اقدام به خودکشی است، اما در این میان برخی کاربران با تصور اینکه اعلام عمومی قصد خودکشی در فضای مجازی راهی برای جلب توجه دیگران به خود است، نظراتی را در جهت تشویق فرد به این اقدام مطرح می‌کنند. حال به دنبال بررسی علت اعلام عمومی قصد به خودکشی هستیم و تبعاتی که این امر به دنبال خواهد داشت.

در این راستا «محمدرضا شالبافان» مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره علت اعلام عمومی قصد خودکشی برخی افراد در فضای مجازی، توضیح داد: افراد ممکن است به دلایل مختلفی تصمیم بگیرند به زندگی خودشان پایان دهند یا خودکشی کنند. مطالعات مختلف و شواهد غیرقابل‌انکار جهانی نشان می‌دهد که در اکثریت قریب به اتفاق این موارد، شاهد اختلال جدی روان‌پزشکی هستیم که در رأس آن‌ها افسردگی وجود دارد و متعاقب آن فرد اقدام به خودکشی می‌کند. 

وی ادامه داد: عوامل مختلفی وجود دارد که می‌تواند منجر به خودکشی شوند که یکی از آن‌ها علت نهایی است، ولی به این معنی نیست که تنها آن علت نهایی باعث چنین مسئله‌ای شود. به طور مثال فشار اقتصادی یا یک ورشکستگی باعث نمی‌شود، همه افراد اقدام به خودکشی کنند، بلکه آن فردی در چنین شرایطی اقدام به خودکشی می‌کند که قبل از آن آسیب روانی دیده و آسیب جدید منجر به این می‌شود که روان آسیب‌پذیر او شکننده‌تر شود و نهایتاً اقدام به خودکشی کند. حال یکی از اتفاقاتی که ممکن است در این شرایط رخ دهد این است که فرد این اقدام خود را اعلام عمومی کند. 

اعلام عمومی اقدام به خودکشی را باید جدی بگیریم

او تصریح کرد: درباره‌ی اعلام عمومی اقدام به خودکشی باید گفت که از قدیم یکی از علائم اصلی فردی که می‌خواست اقدام به خودکشی کند، این بود که به نزدیکانش بگوید و خیلی اوقات این اتفاق منجر به این می‌شود که آن افراد نزدیک به فرد، در این امر مداخله کنند و به فرد کمک کنند تا اقدام به خودکشی نکند. به همین خاطر یکی از مهم‌ترین چیزهایی که باید در نظر بگیریم این است که وقتی فردی درگیر فکر خودکشی است و آن را اعلام می‌کند، این نشانه را جدی بگیریم. فکر نکنیم اگر فردی می‌گوید «من می‌خواهم خودکشی کنم» نمی‌خواهد اقدام کند. بلکه اتفاقاً عمده افرادی که می‌گویند می‌خواهیم خودکشی کنیم، واقعاً این فکر آزاردهنده و ناراحت‌کننده را دارند. 

عمده افرادی که می‌گویند می‌خواهیم خودکشی کنیم، واقعاً این فکر آزاردهنده و ناراحت‌کننده را دارند. 

برای اینکه خودکشی گسترده نشود، اجازه بدهیم افراد درباره افکار خودکشی‌شان حرف بزنند

شالبافان افزود: از طرف دیگر اینکه فرد کسی را داشته باشد که بتواند درباره افکارش اعم از افکار افسردگی و خودکشی با او حرف بزند، احتمال اینکه آن فرد بتواند راهکارهای بهتری پیدا کند را افزایش می‌دهد و خطر خودکشی را تا حدی می‌تواند کاهش دهد. اما این کاهش خطر کافی نیست، به همین دلیل یکی از مهم‌ترین اتفاقاتی که باید در جامعه بیفتد، برای اینکه خودکشی گسترده نشود، این است که اجازه بدهیم افراد درباره افکار خودکشی‌شان حرف بزنند. 

مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت گفت: اینکه اگر کسی درباره فکر خودکشی حرف بزند، به او بگویند: «این چه حرفی است؟ درباره این فکرها حرف نزن، اگر حرف بزنی احتمال آن بیشتر می‌شود» یا اینکه در جامعه رایج می‌شود که از واژه‌ی خودکشی استفاده نشود و اصطلاح دیگری به جای آن استفاده شود. همه این موارد باعث می‌شوند که افراد درباره خودکشی حرف نزنند و متأسفانه وقتی که افکار خودکشی در آن‌ها زیاد می‌شود، به جای اینکه حرف بزنند و راهکارهای پیشگیرانه را در پیش بگیرند، اقدام به خودکشی کنند. 

اگر روابط مجازی فرد بیشتر از روابط واقعی‌اش باشد، در صورتی که فکر خودکشی پیدا کند، بسیار محتمل است که در همین فضای مجازی اعلام کند که این فکر را در سر دارد. 

وی تاکید کرد: در جامعه مدرن فعلی ممکن است آن روابط قدیمیِ دوستانه رودررو، دورهمی‌های سنتی و رفت‌وآمدهای خانوادگی بسیار کم‌رنگ شده باشد و جای آن را یک‌سری از روابط مجازی گرفته باشد. از جمله، داشتن یک صفحه در فضای مجازی که فرد با مخاطب‌هایی که آن‌ها را ندیده است، حرف می‌زند. اگر روابط مجازی فرد بیشتر از روابط واقعی‌اش باشد، در صورتی که فکر خودکشی پیدا کند، بسیار محتمل است که در همین فضای مجازی اعلام کند که این فکر را در سر دارد. 

شالبافان با اشاره به انواع اعلام عمومی اقدام به خودکشی بیان کرد: اعلام عمومی اقدام به خودکشی در فضای مجازی انواع مختلفی دارد؛ ممکن است فرد به صراحت بنویسد که من قصد اقدام به خودکشی دارم و حتی زمان و مکان برایش تعیین کند که متأسفانه در سال گذشته نیز شاهد چنین چیزی بودیم. گاهی اوقات ممکن است که فرد صراحتا اعلام نکند؛ بلکه به صورت غیرمستقیم چیزهایی در مورد خودکشی منتشر کند. 

تجربیات جهانی و کشور ما نشان داده که در بسیاری از موارد مداخلات می‌تواند کارساز باشد و از خودکشی فرد پیشگیری کند. 

او اضافه کرد: به طور مثال یک عکس منتشر کند از چیزی که خودکشی را به ذهن متبادر می‌کند یا اینکه پروفایل صفحه‌اش را به جای عکس خودش، چیزی بگذارد که خودکشی را در ذهن تداعی می‌کند. همه این موارد نشان‌دهنده علائم خطر و هشدار اقدام به خودکشی هستند که باید افرادی که به آن‌ها برخورد می‌کنند این علائم را جدی بگیرند. 

مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت متذکر شد: واقعیت این است که اکثریت افرادی که قصد اقدام به خودکشی را به صورت عمومی اعلام می‌کنند، شاید به‌صورت خودآگاه تصمیم جدی برای این اقدام گرفته باشند، اما به‌صورت ناخودآگاه از مداخله و کمک دیگران استقبال می‌کنند. 

به‌خصوص اگر فرد احساس کند مداخله دیگری از روی خیرخواهی و نوع‌دوستی است، در چنین شرایطی ممکن است مداخله و کمک دیگری را بپذیرند و در نهایت فکر خودکشی منجر به مرگ نشود. تجربیات جهانی و کشور ما نشان داده که در بسیاری از موارد این مداخلات می‌تواند کارساز باشد و از خودکشی فرد پیشگیری کند. 

اگر با پُست اعلام خودکشی مواجه شدیم، چه باید کنیم؟

او تصریح کرد: به همه افراد توصیه می‌کنم اگر با چنین پستی مواجه شدند، قضیه را خیلی جدی بگیرند. به سراغ فرد بروند، با او تماس بگیرند یا از او دعوت کنند به روان‌شناس و روان‌پزشک مراجعه کند. اگر به صورت حضوری امکان‌پذیر نیست، خیلی اوقات استفاده از تلفن‌هایی که در دسترس است – خطوط بحران یا هات‌لاین به آن‌ها می‌گویند – می‌تواند برای فرد خیلی کمک‌کننده باشد. هم از نظر اینکه درمانگری که پشت تلفن است، برای کاهش این خطرها مداخله کند، هم از نظر اینکه درمانگر بتواند فرد را ارزیابی کند که چه کمکی می‌شود در لحظه به او کرد. 

وقتی کسی اعلام می‌کند که من قصد جدی برای خودکشی دارم، این اصلاً به معنای این نیست که نمی‌شود برایش کاری کرد. اتفاقاً در اکثریت موارد، برای آن فرد می‌شود کاری کرد.

شالبافان یادآور شد: خیلی اوقات ممکن است بر اساس امکاناتی که سیستم‌های اطلاع‌رسانی در کشور دارند، امکان یافتن فردی که اقدام به خودکشی دارد، فراهم بشود و بتوانند مداخله به‌موقعی بکنند و جلوی از دست رفتن یک جان دیگر را با روش خودکشی بگیرند. 

او ادامه داد: پس همه ما درباره این موضوع مسئول هستیم. وقتی کسی اعلام می‌کند که من قصد جدی برای خودکشی دارم، این اصلاً به معنای این نیست که نمی‌شود برایش کاری کرد. اتفاقاً در اکثریت موارد، برای آن فرد می‌شود کاری کرد. اما متأسفانه در مواردی که فرد چندین بار اعلام کرده باشد و مداخله‌ای از طرف نزدیکانش ندیده باشد، ممکن است دیگر از این اعلام‌کردن ناامید شود و یک باره زمانی اقدام به خودکشی کند که قبلش اعلام نکرده است. در این شرایط نمی‌شود به راحتی به آن فرد کمک کرد. 

تبعات اعلام عمومی اقدام به خودکشی

وی در خصوص تبعاتی که اعلام عمومی اقدام به خودکشی در فضای مجازی می‌تواند داشته باشد، گفت: وقتی که فرد، به‌خصوص یک فرد مشهور، درباره اقدام به خودکشی به گونه‌ای حرف می‌زند که انگار این یک راه‌حل است، یا یک روش پسندیده و قابل دفاع است، اتفاقی که می‌افتد این است که خیلی از دنبال کننده‌های او به‌خصوص کودکان و نوجوانان، ممکن است احساس کنند که واقعاً شاید چنین است و خودکشی برای آن‌ها به‌عنوان یک راهکار به ذهن می‌رسد. همین امر ممکن است باعث شود بسیاری از افرادی که گذرا فکر خودکشی را در سر دارند، ولی به دلایل مختلف اقدام نمی‌کنند، به سمتش متمایل شوند و این بسیار خطرناک است. 

مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت در پایان خاطر نشان کرد: همچنین اطلاع‌رسانی درباره خودکشی افراد مشهور اگر مسئولانه نباشد و بر مبنای دستورالعمل انتشار مسئولانه اخبار خودکشی در رسانه‌ها نباشد، می‌تواند انتشار نسنجیده اخبار خودکشی افراد مشهور، منجر به افزایش تمایل به خودکشی در جوامع شود.