چشم‌اندازِ مهمِ کمک‌های معیشتی چیست؟
دولت به دنبالِ جلبِ رضایت جامعه است/ نگرانی برای محرومان غیرقابل شناسایی
دولت از اینکه توانسته منابع لازم را برای حمایت از اقشار ضعیف فراهم کند، خوشحال است اما همزمان نگرانی‌هایی هم دارد. نگرانی از کسانی که اثری از آنها نیست مانند حاشیه‌نشین‌ها و روستانشینانی که نه شناسنامه دارند، نه دفترچه بیمه و نه حساب بانکی.
به هر شکل دولت ۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان از محل بودجه عمومی در قالب تن‌خواه کنار گذاشته تا آن را به معیشت مردم اختصاص دهد. این شکل از حمایت اجتماعی در جهان اگر بی‌سابقه نباشد به ندرت اتفاق افتاده است؛ چراکه کشورهایی که زیر فشارهای اقتصادی به حذف یارانه‌های پنهان تن می‌دهند، منابع را برای اهدافی مانندِ حمایت از صنایع، خرید تکنولوژی برای بخش کشاوزی و... به کار می‌گیرند. با این همه شورای عالی هماهنگی‌های اقتصادی در این مقطع حساس «حفظ انسجام اجتماعی» را ضروی‌تر دانسته است.
«علی ربیعی» سخنگوی دولت در یادداشتی که در سایت پاد (پایگاه اطلاع رسانی دولت) منتشر کرده، نوشت: «بارها نگرانی و تأکید رئیس‌جمهوری را در این موضوع دیدم که می‌گفتند باید برای معیشت مردمی که از شوک ارزی آسیب دیده‌اند منابعی را فراهم کنیم؛ اما وزرای محترم نیز بدرستی پاسخ می‌دادند که همین الان هم با کسری مواجهیم و هیچ راهی جز هدفمند ساختن یارانه‌های پنهان انرژی نداریم و دوباره همه پیچیدگی‌های قبلی که اشاره کردم در ذهن تصمیم‌سازان مرور می‌شد در نهایت کارشناسان دولت با بررسی‌های کارشناسی به این راه‌حل رسیدند اما رئیس‌جمهوری قانع نشدند. ایشان دستور دادند که کلیه منابع حاصله از افزایش قیمت بنزین باید صرفاً برای معیشت طبقات محروم خرج شده و تحت هیچ شرایطی اجازه افزایش قیمت بنزین و خرج منابع آن برای کسری بودجه را نمی‌دهند.»
به نظر می‌رسد که با وجود اصرار حسن روحانی بر پرداخت یارانه سوخت به حساب سرپرستان خانوار، این تصمیم مورد تایید روسای سه‌گانه قرار گرفته باشد. در نتیجه با یک تصمیم جمعی و نه فردی مواجه هستیم.
چند و چون کمک معیشتی دولت
پرداخت کمک معیشتی در سه مرحله انجام می‌شود. بر اساس اعلام سازمان برنامه و بودجه مرحله اول پرداخت یارانه‌های نقدی سه‌شنبه ۲۸ آبان، مرحله دوم، پنج‌شنبه ۳۰ آبان و مرحله سوم شنبه ۲ آذر است.
خانوارهای یک نفره تا پنج نفره این منابع را دریافت می‌کنند. بر اساس برآورد سازمان برنامه و بودجه خانوارهای یک نفره که حدود ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر را شامل می‌شوند، ۵۵ هزار تومان، خانوارهای ۲ نفره که نزدیک به ۳ میلیون نفر هستند، ۱۰۳ هزار تومان، خانوارهای ۳ نفره که ۴.۵ میلیون نفر هستند ۱۳۸ هزار تومان، خانوارهای ۴ نفره که ۵ میلیون را شامل می‌شوند، ۱۷۲ هزار تومان و خانوارهای ۵ نفره که ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر هستند، ۲۰۵ هزار تومان دریافتی دارند.
محاسبات خبرنگار ایلنا از این ارقام نشان می‌دهد که دولت از این پس باید از این محل ۲ هزار و ۴۷۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان در هر ماه به حساب واجدان شرایط پرداخت کند. این مبلغ را باید به حدود ۴ هزار میلیارد تومان یارانه نقدی که در هر ماه پرداخت می‌شود، اضافه کرد که در جمع به حدود ۶ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان می‌رسد.
این رقم در یک سال به ۷۸ هزار میلیارد تومان می‌رسد و میزان کمک معیشتی به تنهایی در یک سال به رقم ۲۹ هزار و ۶۵۸ میلیارد تومان خواهد رسید. اگر درآمد دولت از محل حذف یارانه بنزین به ۷۰ هزار میلیارد تومان در سال برسد کمتر از نیمی از آن خرج معیشت می‌شود اما قوه مجریه مدعی‌ست که هرچه از محل حذف یارانه بنزین هست و نیست را به حساب خانوارهای کم بضاعت و بی‌ضاعت می‌ریزد.
سیاست‌های حمایتی باید در ذهن مردم ملموس باشند
«عباس اورنگ» کارشناس رفاه در پاسخ به این پرسش که پرداخت این کمک تا چه اندازه در گسترش وسع خانوارها راهگشاست، به ایلنا، گفت: با توجه به تورمی که حس می‌کنیم و نگرانی‌هایی که همواره از بابت نوسان قیمت‌ها در اقتصاد ایران وجود دارد، کمک معیشتی می‌تواند برای مردم و حتی دولت راهگشا باشد؛ یعنی هم احساس فشار معیشتی را تعدیل می‌کند و هم اینکه اعتراض‌های مردم مدیریت می‌شود. از یک بازی برد-برد صحبت می‌کنیم. در واقع دولت با یک تیر دو نشان زده است؛ یعنی هم از هزینه‌های اداره کشور کاسته و هم اینکه به افکارعمومی و رسانه‌ها یک پیام مشخص را رسانده است: «دولت مردم را فراموش نکرده.»
وی در پاسخ به این پرسش که آیا این نحوه مدیریت افکار عمومی به معنای واقعی سبب افزایش احساس رضایت اجتماعی می‌شود، گفت: دولت افرادی را که بهبود شرایط معیشتی آنها را در نظر گرفته، سرمایه‌های اجتماعی و پشتوانه مشارکت سیاسی خود می‌داند. به همین خاطر نمی‌خواهد تصمیمی که گرفته در آنها احساس یاس ایجاد کند. آرام آرام اعتراض‌های خیابانی پایان می‌یابد و همین مردم باید در انتخابات و دیگر مسائل جامعه مشارکت کنند. مولفه مهم سرمایه اجتماعی ظرفیت عظیمی در خود دارد و اگر در این چند روز یادداشت‌ها و سخنرانی‌های رئیس جمهوری، سخنگوی دولت و... را مرور کنید مشخص می‌شود، که آنها این ظرفیت عظیم را دست‌کم نگرفته‌اند.
این کارشناس رفاه افزود: بنابراین پرداخت کمک معیشتی نه تنها حرکت حمایتی رو به جلویی است که ایجاد اعتماد هم می‌کند؛ اما در بلندمدت برای حفظِ انسجام اجتماعی نیازمند حرکت‌هایی هستیم که مکمل تحولات اجتماعی و خارج شدن جامعه از سکون باشند؛ یعنی سیاست‌های دولت باید به گونه‌ای باشد که هر حمایتی در ذهن و روان مردم ملموس باشد و به دلشان بشیند. این امر مستلزم آن است که سیاست‌های رفاهی خود را مورد خوانش انتقادی قرار دهیم و اجازه دهیم که جامعه آن را نقد کند و به پرسش بکشد. اینگونه می‌توانیم نقاط ضعف کار خود را شناسایی و عیب‌های آن را برطرف کنیم. با این همه سیاستی که دولت در این مقطع پی ریخته و حمایت فرادستگاهی را هم با خود همراه داشته، راهگشاست.
اورنگ در پاسخ به این پرسش که چه سیاست‌های رفاهی مکملی را می‌توان تعریف کرد، گفت: برای نمونه می‌توان بر روی درمان و گسترش پوشش بیمه‌های پایه و مکمل متمرکز شد؛ به ویژه آنکه جامعه ایران با سرعت به سمت سالمندی پیش می‌رود و این افراد برای رهایی از فقر نیازمند درمان کم هزینه و دریافت مستمری هستند. سیاستِ مکمل دیگر بهبود شرایط بازار کار و تسریع در دسترسی افراد به شغل به ویژه در شهرهای محروم است. هرچه باشد در بلندمدت با پول‌پاشی نمی‌توان در میان گروه‌های حساس‌تر جامعه مانند جوانان و سالمندان احساس رضایت ایجاد کرد. در کل رضایت شمردنی نیست اما دسترسی برابر به امکانات و فرصت‌ها شمردنی است.
نگرانی برای محرومان غیرقابل شناسایی
شرایط هرچه هست دولت از اینکه توانسته منابع لازم را برای حمایت از اقشار ضعیف فراهم کند، خوشحال است؛ اما همزمان نگرانی‌هایی هم دارد که «علی ربیعی» این چنین آن را توضیح می‌دهد: «نگرانی ما کسانی هستند که اثری از آنها نیست؛ مثلا ما افراد حاشیه‌نشین را هم بررسی کردیم و سراغ کسانی که دفترچه بیمه نداشتند و دفترچه بیمه سلامت به آنها داده‌ایم، رفتیم.» افرادی که ربیعی از بابت عدم شناسایی آنها ابراز نگرانی می‌کند روستانشینانی است که نه شناسنامه دارند، نه دفترچه بیمه و نه یارانه‌ای دریافت کنند. پس حتی یک حساب بانکی هم به نام آنها نیست. عموم این افراد کم‌سواد هستند و به دلیل نداشتن امکانات حمل‌و‌نقل و جاده‌ای فرصت حضور در شهرها را ندارند. هرچند تعداد این افراد خیلی نمی‌تواند زیاد باشد اما شناسایی آنها مهم است؛ چراکه در محرومیت کامل به سر می‌برند. دولت در آینده بیشتر می‌تواند به کمک این افراد بشتابد و سهمی از یارانه بنزین را نصیبشان کند اما همانطور که عباس اورنگ می‌گوید نمی‌توان صرفا با کمک نقدی، وضعیت آنها را بهبود بخشید.
گزارش: پیام عابدی
