گزارش ایلنا از مهاجرت نیروی کار ایرانی بعد از سقوط ریال؛
کارِ ساختمانی در عراق تومنی صنّار توفیر دارد/ کارگران ایرانی از شبحِ بی‌پولی فرار می‌کنند
کاهش ارزش پول ملی و بیکاری کارگران ساختمانی موجب شده تا پدیده مهاجرت کارگران ایران به عراق از سال ۹۸ به طور محسوسی افزایش یابد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، «بنّاهای ایرانی در عراق به هر قیمتی می‌خواهند کار می‌گیرند. چند دفعه به چشم دیدم که از بناهای عراقی کتک خوردند. کارگران عراقی می‌گفتند، اینها ارزان، کار می‌کنند و قیمت‌ها را خراب کرده‌اند» این را یکی از کارگران ساختمانی روایت می‌کند که به عراق رفته بود. کار ساختمانی برای استادکار و کارگر ساده ساختمانی تومنی صنّار توفیر دارد. یک استاد کار حدود ۳ برابر و یک کارگر ساده حدود ۲ برابر ایران در عراق درآمد دارد. سه ماهی هست که پدیده مهاجرت کارگران ساختمانی ایرانی به عراق برای یافتن کار شدت گرفته است. کارگر ساختمانی برای درآمد بیشتر و البته از فرط استیصالِ نیافتنِ کار به عراق می‌رود. کارگرانی که دوره‌های زمانی یک ماه تا ۴۰ روزه خانه و زندگی را رها می‌کند تا در کربلا، بغداد، نجف، بصره و شهرهای دیگر عراق کار کند. برخی هم طولانی‌تر می‌مانند.
استادکاران ایرانی که روابطی با عراقی‌ها دارند نیز کار در عراق را ترجیح می‌دهند، چون سود بیشتری نصیبشان می‌کند. یکی از همین استادکاران به ایلنا می‌گوید: ما دو برابر دستمزد ایران به کارگر ساده مزد می‌دهیم. هزینه رفت و آمد، اسکان کارگران و خوراک به عهده پیمانکار عراقی است که با ما در پروژه دخیل است.
او می‌افزاید: دو سالی هست که در عراق هستم. از وقتی قیمت دلار بالا رفت، تقاضا برای کار ساختمانی در عراق افزایش پیدا کرده است.
یک کارگر ساختمانی می‌گوید: اینجا سرامیک کار و کاشی کار به ازای هر متر مربع ۲۰ هزار تومان می‌گیرد. بابت همین کار در عراق ۶ تا ۸ دینار می‌دهند که بین ۷۰ تا ۹۰ هزار تومان می‌شود. قاعدتاً کارگر ایرانی، کار در عراق را ترجیح می‌دهد. یک کارگر ساده روز مزد در ایران بین ۷۰ تا ۸۰ هزار تومان پول می‌گیرد که این قیمت در استانهایی مثل لرستان و مشهد و برخی مناطق به ۵۰ تا ۶۰ هزار تومان هم می‌رسد. استادکاران نیز بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ تومان در ایران دستمزد دارند. با این حال یک استادکار روزمزد در عراق روزی ۳۰۰ هزار تومان و کارگر روزمزد بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار تومان درآمد دارد. استاد کارِ متری نیز ماهانه ۱۰ تا ۱۵ میلیون تومان و کارگر مزدی ماهانه به‌طور متوسط ۵ میلیون تومان دستمزد می‌گیرد.
اجبارِ فقر
مطابق آخرین محاسبات اعضای شورای عالی کار، سبد معیشت هر کارگر ایرانی در اردیبهشت ماه ۶ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان بوده است؛ درحالیکه حداقل دستمزد کارگران در سال ۹۸ نهایتاً به ۲ میلیون تومان رسید و کارگر ساختمانی به دلیل رکود بازار مسکن از این هم کمتر می‌گیرد؛ تازه اگر بتواند کار بیابد. برای کارگری که یک سوم هزینه‌های زندگی‌اش درآمد دارد، مهاجرت اجباری در ازای دستمزد بیشتر در دسترس‌ترین گزینه است. حداقل دستمزد کارگر عراقی در سال ۲۰۱۸ به ۳۵۰ هزار دینار افزایش یافته بود که حدوداً معادل ۲۹۰ دلار بوده است. درحالیکه مزد کارگر ایرانی تا چند ماه پیش ۱۰۰ دلار و اکنون در نهایت به ۱۵۰ دلار افزایش یافته است. در عین حال با توجه به مقدار سبد معیشت در اردیبهشت ماه، دستمزد کارگر ایرانی لااقل باید ۴۸۱ دلار باشد. البته مزد کارگران ساختمانی در ایران و عراق به صورت توافقی تعیین می‌شود.
از وقتی نوسانات ارزی کارگر ایرانی را به یکی از ارزان‌ترین کارگران در دنیا بدل کرده، موج سفرهای کاری کارگران ایرانی برای کار در عراق شدت گرفته است. البته بازسازی مناطق ویران شده در جنگ سوریه هم بازار کار برای کارگران ساختمانی ایجاد کرده است اما به گفته عباس شیری (بازرس انجمن صنفی کارگران ساختمانی قم)، امنیت کار ساختمانی و سرمایه‌گذاران در سوریه از سوی سپاه قدس کانالیزه و تأمین می‌شود و از طریق بسیج کارگری استان‌ها کارگران را مرتبط می‌کند تا هم امنیت جانی کارگران حفظ شود و هم اقداماتی برای بازسازی در سوریه انجام بگیرد. البته عمدتاً پیکان مهاجرت به سمت عراق است چون در شرایط فعلی امنیت بیشتری دارد. همچنین تقاضا برای کارگران ایرانی از سوی کارفرمایان و پیمانکاران عراقی هم زیاد است.
این موج به صورت جدی از ابتدای سال ۹۸ شروع شده است. انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی این روزها برای کاریابی در عراق به کارگران کمک می‌کنند. انجمن‌ها به خوبی می‌دانند که کارگر جوشکار، بنا، کاشی‌کار، گچکار و برقکار در گیر و دار رکود بازار مسکن به سختی می‌تواند کار پیدا کند و دستمزدها نیز کفاف زندگی‌اش را نمی‌دهد. این است که مهاجرت کارگران ساختمانی به عراق بی‌صدا، روز به روز بیشتر می‌شود.
به گفته عباس شیری؛ پیمانکاران عراقی ترجیح می‌دهند که به صورت متراژی با کارگر ایرانی توافق کنند، نه روز مزدی. چون در این صورت کارگر ایرانی هم با سرعت بیشتری کار را انجام می‌دهد و در مدت کمتری سود بیشتری نصیب کارفرمای عراقی می‌شود. در عراق می‌توان در ازای هر متر مربع ۷۰ هزار تومان (حدود ۷ دینار) دریافت کرد. اگر هم کارفرمای عراقی روزمزدی توافق کند، تا روزی ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان با استاد کار توافق می‌کنند. مثلاً بنای روزمزد در ایران نهایتاً ۷۰ هزار تومان می‌گیرد اما آنجا روی ۱۵۰ هزار تومان هم می‌تواند حساب کند.
او ادامه می‌دهد: پیمانکار عراقی هزینه‌های رفت و برگشت یا یک طرف را هم حساب می‌کند.
طبق اظهارات شیری؛ هزینه نیروی کار ایرانی برای کارفرمای عراقی حدود دو سوم نیروی کار عراقی است.
همین امر هم باعث نارضایتی کارگران عراقی شده و هم یک سوم هزینه‌های نیروی کار را برای کارفرمای عراقی کاهش داده است. یکی از کارگران ساختمانی که مدتی در عراق بوده، می‌گوید: چندی پیش بود که به چشم دیدم که تعدادی از کارگران عراقی با چند بنا دعوای شدیدی کردند. می‌گفتند ما مشکلی نداریم در عراق کار کنید اما قیمت نیروی کار را سرشکن نکنید. تصور کنید این کارگران وقتی قیمت کاشی ۸ دینار هست، با ۳ دینار همین کار را انجام می‌دهند. به خصوص در شهرهای شیعه‌نشین اگر ایرانی‌ها به قیمت کار کنند، عراقی‌ها مشکلی ندارند.
موضوع این نیست که کارگر ایرانی عامدانه پول کمی دریافت می‌کند؛ چماق بیکاری بالای سر هر کارگری و پایین بودن ارزش پول در کشور مبدأ سبب می‌شود تا به امکانات کمتر راضی شود.
شیری بیان می‌کند: کارفرمای عراقی وعده‌های غذایی، خرج رفت و برگشت و اسکان و هزینه دو بار زیارت کارگران ایرانی را پرداخت می‌کند اما با تمام این اوصاف کمتر از کارگر عراقی برایش آب می‌خورد.
پیمانکاران جزء مانند پیمانکاران اصلی سود کلان ندارند اما برای آنان نیز کار در عراق سود خوبی دارد. به گفته بازرس انجمن صنفی کارگران ساختمانی قم؛ تاکنون از حدود ۵۰ نفر سوال کرده‌ام. پیمانکاران جزء و کنتراتی‌ها در سی روز کامل حداقل ۱۰ میلیون تومان سود می‌برند. کارگران ایرانی هم ماهانه حدود ۵ میلیون تومان درآمد دارند. در عین حال هزینه‌ای بابت رفت و برگشت و وعده غذایی ندارند. درحالیکه کار در ایران نهایتاً سه میلیون تومان باشد.
او ادامه می‌دهد: کارگران ایرانی با پاسپورت سفر می‌کنند چون سه روزه می‌توانند پاسپورت بگیرند و تقاضا برای کارگر ایرانی هم در عراق زیاد است. لزومی به رفت و آمد قاچاقی نیست. اگر پاسپورت داشته باشی هزینه سفر به عراق کمتر از ۱۵۰ هزار تومان درمی‌آید.
این فعال کارگری اظهار می‌کند: اگر زبان عربی ندانی، بیشتر اذیت می‌شوی. برخی کارگران می‌گویند اگر دستمزدشان را وسط کار نگیرند، بعد از اتمام کار خیلی سخت می‌توانند با کارفرما تسویه حساب کنند.
شیری تصریح می‌کند: دولت باید این پدیده را ساماندهی کند و شرایط کار بهتر کارگران ساختمانی در عراق را تضمین کند. نظارت بر روند کار کارگران ساختمانی در عراق باید مورد توجه قرار بگیرد تا برخوردهای نامناسب با کارگران ایرانی صورت نگیرد.
طبیعی است که پذیرفتن شرایط سخت مهاجرت‌های کوتاه‌مدت برای درآمد بیشتر در عراق نمی‌تواند یک انتخاب باشد. همین سهم چند برابری مزد شاید دلیل کافی برای رها کردن خانه و خانواده باشد. البته کارگران ایرانی بعد از یک ماه می‌توانند به خانه برگردند؛ هنوز مانعی برای سفر به عراق ندارند؛ پاسپورت‌ها سه روزه صادر می‌شود؛ شرایطی که همه مهاجرانِ در جستجوی کار در جهان با آن مواجه نیستند.
گزارش: مریم وحیدیان
