ایلنا گزارش می‌دهد؛
حذفِ جدیِ گوشت و سویا از سبدِ تغذیه خانوارهای کم‌درآمد/ تولیدکنندگانِ با یک‌سوم ظرفیت کار می‌کنند
فقدان مصرف گوشت قرمز را می‌توان با پروتئین سویا جبران کرد اما در شرایط کنونی با افزایش قیمت این محصول که ناشی از وارداتِ بی‌رویه است، مصرف آن از هفته‌ای دو الی سه مرتبه به ماهانه دو یا سه بار رسیده است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، این روزها انتشار فهرست واردکنندگان دریافت‌کننده ارز دولتی تلاطماتی را در فضای عمومی و مجازی موجب شده است. رویکردها به این موضوع، عموما انتقادی و حاکی از نگرانی‌ست. براساس این فهرست، بخش قابل توجهی از سهم اقلام و کالاهای وارداتی، محصولات غذایی و کشاورزی هستند که فقدان یا کمبود آنها موجب مشکلات عدیده‌ای نه‌تنها در سبد غذایی مردم، بلکه در حوزه اشتغال و تولید در کشور می‌شود. هرگونه افزایشی در قیمت یکی از اقلام وارداتی که به‌خصوص در سبد غذایی مردم قرار دارند، می‌تواند عواقب نگران‌کننده و غیرقابل پیش‌بینی‌ای داشته باشد. با این حال، نحوه واردات و قیمت‌گذاری روی این کالاها و نوع کالاها بسیار محل مناقشه است. در کنار مواد اولیه مندرج در لیست، مواد و کالاهای فرآوری شده‌ای هم قرار دارند که بعضا ظرفیت تولید آنها در کشور موجود است. دانه سویا به‌عنوان یک ماده اولیه کشاورزی بسیار مهم و کنجاله سویا به‌عنوان یک محصول فرآوری‌شده دانه سویا ازجمله مواد کشاورزی و غذایی بسیار مهمی هستند که در فهرست مورد بحث، ارز دولتی برای واردات آنها تخصیص داده نشده است.
نیاز مبرم تولید داخل به واردات دانه سویا
در خصوص واردات این دو قلم کالا، سپیده امامی (دبیر انجمن صنفی تولیدکنندگان سویا خوراکی (یا پروتئین سویا) اظهار داشت: دانه سویای تولیدی در ایران کفاف واحدهای روغن‌کشی داخل را نمی‌دهد و صرفا در مناطق خاصی مانند دشت گرگان، دشت مغان و مازندران کشت می‌شود. بنابراین ناگزیر از واردات دانه سویا هستیم.
وی در رابطه با وضعیت کنونی واحدهای روغن‌کشی، بیان کرد: تعداد آنها در داخل بسیار افزایش یافته‌است. این امر به رشد قابل توجه تولید داخلی کنجاله سویا از دانه سویای وارداتی طی سال‌های اخیر برای تامین غذای دامداری‌ها، مرغداری‌ها و همچنین مواد اولیه واحدهای تولید پروتئین سویا منجر شده است. تا ۳-۴ سال پیش، حجم تولید سالانه به ۵۰ هزار تن رسیده بود ولی در حال حاضر، با توجه به ظرفیت‌های ایجاد شده، رقم تولید می‌تواند از این هم فراتر برود. از همین روی، ما نیازمند واردات دانه سویا هستیم.
واحدهای تولید سویا خوراکی با یک‌سوم ظرفیت کار می‌کنند
امامی سپس به مشکلات واحدهای روغن‌کشی و پروتئین سویا پرداخت و گفت: به‌خاطر بالابودن قیمت مواد اولیه که مستقیم یا غیرمستقیم به تولید کنجاله و پروتئین سویا مرتبط هستند و فقدان نقدینگی، واحدهای تولیدی این عرصه با مشکلات بسیار زیادی مواجه شده‌اند. همه آنها اکنون با یک‌سوم ظرفیت کار می‌کنند. اگر قیمت مواد اولیه و هزینه‌های تولید با همین روند کنونی بخواهد افزایش یابد، بسیاری از واحدهای تولیدی از کار خواهند افتاد.
حذف پروتئین سویا از سبد هزینه‌ای خانوارهای کم‌درآمد ایرانی به‌خاطر افزایش قیمت
وی افزود: امروز هزینه کارگر برای واحدهای تولیدی بالا هست. البته در مورد افزایش دستمزد، امری طبیعی است که نمی‌توان انتظار عدم افزایش آن را داشت ولی آنچه مشکلات را افزون‌تر می‌کند، کاهش فروش پروتئین سویا در بازار است که ایجاد معضل مضاعف کرده است. پروتئین سویا برای بسیاری مردم (افراد کم‌درآمد و طبقه متوسط رو به پایین) یک جایگزین مناسب و پرمصرف به‌جای گوشت قرمز بوده است. با توجه به اینکه بسیاری از آنها توان خرید و مصرف کافی گوشت قرمز را ندارند، این فقدان را معمولا با پروتئین سویا جبران می‌کنند. اما در شرایط کنونی با افزایش قیمت این محصول، مصرف آن از هفته‌ای دو الی سه مرتبه به دو الی سه بار در ماه رسیده و متاسفانه سبد معیشت و تغذیه مصرف‌کنندگان محصولات واحدهای تولیدی ما بسیار کوچک شده است.
کیفیت پایین تولید داخلی پروتئین سویا؛ عاملی مهم در مشتری‌زدایی از این محصول
احسان اسماعیلی (مدیر یکی از واحدهای روغن‌کشی کشور) نیز اعتقاد دارد: پروتئین سویا قابلیت جایگزینی برای گوشت قرمز و ماده اولیه تولید محصولات پروتئینی از قبیل سوسیس و کالباس را دارد اما در ایران کیفیت تولید آن، به دلایل مختلف ازجمله مواد اولیه نامرغوب در قیاس با کیفیت تولیدات جهانی از استانداردهای پایین‌تری برخوردار است و موجب شده مصرف داخلی آن عمومیت نیابد که بررسی این مشکل خود نیازمند مجالی دیگر است.
حیات کارخانجات روغن‌کشی و مرغداری‌ها؛ وامدار واردات دانه سویا
وی با تاکید بر اینکه درآمد صنایع روغن‌کشی و ادامه فعالیت مرغداری‌ها وابسته به این محصول است، اظهار داشت: به دلیل ظرفیت پایین تولید دانه سویا، کمتر کسی با واردات این محصول که یک ماده اولیه استراتژیک است، مساله دارد چراکه حیات کارخانجات روغن‌کشی وابسته به واردات دانه سویا است و در صورت فقدان این ماده اولیه، بسیاری کارشان را از دست خواهند داد. بنابراین باید اجازه داد واردات دانه سویا صورت گیرد تا در روند تولید کنجاله سویا مانعی ایجاد نشود.
وی ادامه داد: اکنون انتقادات بیشتر معطوف به واردات کنجاله سویا است چراکه توانایی تولید آن در داخل وجود دارد. با این وجود، به‌خاطر نیاز بالا و فوری مرغداران، در صورت اجازه واردات کنجاله سویا، دولت باید سیاست‌های تنظیمی خاصی برای حمایت از واحدهای تولیدکننده داخلی وضع نماید.
بستن تعرفه بر کنجاله وارداتی؛ راهکاری برای حمایت از تولید داخلی آن
اسماعیلی در پایان، بیان داشت: باید روی کنجاله وارداتی تعرفه حداقل بین ۱۰-۱۵ درصد اعمال شود تا واردکنندگان آن را با قیمت بسیار ارزان نتوانند در بازار عرضه کنند و عرصه را بر تولیدگران داخلی تنگ کنند. برخلاف بهانه‌ای هم که مرغداران عموما مطرح می‌کنند مبنی بر اینکه اعمال تعرفه روی کنجاله وارداتی، قیمت مرغ را به‌شدت افزایش می‌دهد آنالیزهایی انجام شده که مغایر با این استدلال است و تاثیر افزایش قیمت کنجاله وارداتی را روی هزینه تمام شده مرغ بسیار ناچیز نشان می‌دهد.
گرسنگی، دستاورد نابودی محتمل سومین صنعت کشور
با توجه به نکاتی که دبیر انجمن صنفی تولیدکنندگان سویا مطرح کرد و البته وضعیت سیاسی-اقتصادی موجود، چشم‌اندازی بسیار نگران‌کننده برای واحدهای تولید فرآورده‌های دانه سویا وجود دارد؛ هم از لحاظ سلامت و تغذیه گروه‌های کم‌درآمد و هم از جنبه اقتصادی که کاهش خرید آن از سوی مردم و صاحبان صنایع دام و طیور، به ورشکستگی و بیکاری دامن خواهد زد. سوءمدیریت و سودجویی موجود در واردات دانه سویا و کنجاله سویا، در شرایط کنونی، به فروپاشی صنعت روغن‌کشی، خوراک دام و در نهایت صنعت طیور منجر خواهد شد. صنعت طیور که به گفته فرخ قبادی و رضا مبصری (کارشناسان اقتصادی)، بعد از نفت و خودرو، بزرگ‌ترین صنعت کشور محسوب می‌شود اما در انتهای این دومینو، به‌وضوح تاریک و مخاطره‌آمیز است؛ گرسنگی.
در رابطه با همین موضوع، فرخ قبادی و رضا مبصری در مقاله‌ای نکاتی را مطرح کردند که لازم است برنامه‌ریزان کشور آن را برای دوران پیش‌رو آویزه گوش خود کنند: "کنجاله سویا یکی از نهاده‌های اصلی صنعت مرغداری است. دانه سویا که بیش از ۹۰ درصد آن از خارج وارد می‌شود، توسط کارخانجات روغن‌کشی داخلی تبدیل به روغن خام (در حدود ۲۰ درصد) و کنجاله سویا (در حدود ۷۶ درصد) می‌شود. بدون وجود کنجاله سویا، مرغداری‌ها عملا تعطیل می‌شوند. به همین دلیل، کنترل بازار سویا یا کنجاله وارداتی توسط چند واردکننده عمده، معمولا فعالیتی پرسود برای آنها بوده است".
زیاده‌روی واردکنندگان، دولتی‌ها و خصولتی‌ها در کنترل بازار نهاده‌ها؛ بلای جان مرغداران
آنها در ادامه مقاله با عنایت به بحران و اعتراضات فعالان صنعت طیور در ماه گذشته، نوشتند: "این بار، اما به‌نظر می‌رسد واردکنندگان و موسسات دولتی و خصولتی "شریک" آنها در کنترل بازار نهاده‌ها به شدت زیاده‌روی کرده‌اند".
این "زیاده‌روی" واحدهای بسیاری را به تعطیلی کشاند و کارگران بسیاری را از کار بیکار کرد. همه این‌ها را البته باید گذاشت در کنار شوک‌های روانی‌ای که به بازار و عموم مردم در دوران سخت مواجهه با خصومت‌های منطقه‌ای و جهانی علیه کشور وارد می‌آید.
در شرایط کنونی، به‌طور خاص، باید بر واردات و توزیع فرآورده‌های دانه سویا نظیر کنجاله، نظارت و کنترل کافی وجود داشته باشد. با توجه به اظهارات دبیر انجمن تولیدکنندگان سویا خوراکی، ظرفیت‌های بسیار خوبی در داخل برای تولید فرآورده‌های دانه سویا وجود دارد. از این روی، اگر قیمت مواد اولیه وارداتی و سایر کالاهایی که در فرآیند تولید و قیمت‌گذاری آن نقش دارند (ازجمله مواد بسته‌بندی) کنترل شود سپر دفاعی مناسبی برای سایر اقشار کشور در مواجهه با کمبود احتمالی مواد غذایی ناشی از تحریم‌ها ایجاد می‌شود.
واردات باید تابع تولید داخلی باشد
اما در سطح کلان، واردات به‌طور کلی باید کنترل شود، جلوی هرگونه احتکار گرفته شود و بیش و پیش از هر چیز، واردکنندگان، باید صاف و واضح‌تر از آینه در پیشگاه دولت و ملت حاضر باشند. واردات باید در خدمت تولید قرار گیرد و با نیاز داخلی ارتباط منطقی داشته باشد نه اینکه به‌عنوان یک فعالیت اقتصادی سودآور کاملا منفک از بخش تولید و صادرات کشور باشد. انتظار می‌رود دولت با اتخاذ سیاست‌های مداخله‌ای کارشناسانه و نظارتی، از افزایش قیمت اقلام اساسی‌ای همچون دانه سویا، کنجاله و پروتئین سویا جلوگیری کند.
گزارش: علی رفاهی
