هنوز نتوانستیم عدالت اجتماعی را مستقر کنیم

به گزارش ایلنا به نقل از موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی، علی حیدری (نایب‌رئیس هیئت‌مدیره سازمان تأمین اجتماعی و دبیر رویداد جمع سپاری ایده‌ها پیرامون نظام متمرکز تأمین اجتماعی) در دومین وبینار «پیرامون نظام متمرکز تأمین اجتماعی برای آحاد مردم» که از سوی موسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی برگزار شد، گفت: تجربیات و طرح‌های زیادی بررسی‌شده اما اگر نظام جامع تأمین اجتماعی که بعدها به‌نظام چندلایه در قانون برنامه پنجم و ششم و اکنون نیز به‌عنوان نظام متمرکز مطرح‌شده را بخواهیم بررسی کنیم، این طرح از برنامه سوم توسعه با کمک و تلاش بسیاری از اندیشمندان و مسئولان روی میز بررسی قرار گرفت. 

حیدری گفت: حکم به ایجاد نظام تأمین اجتماعی در برنامه سوم و در قیاس با لایحه فقرزدایی مطرح شد و این حکم در سال ۸۳ در قالب ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی مطرح گردید. 

عضو هیئت‌مدیره سازمان تأمین اجتماعی در مورد پاشنه آشیل این طرح‌ها و دلایل‌عدم موفقیت آن‌ها افزود: حوزه منابع این نظام در داخل خود به‌صورت عملیاتی حکمی نداشت و انشای قانون آن، در ماده ۳ و در برنامه چهارم توسعه در بحث واقعی‌سازی قیمت‌ها و هدفمندی یارانه‌ها به‌صورت منابع دیده شد که باید اعتبارات آن در سه حوزه حمل‌ونقل عمومی، اقتصاد انرژی و تأمین اجتماعی صرف و هرسال ۲۰ درصد تغییر قیمت‌ها انجام می‌شد. 

وی ادامه داد: اما متأسفانه با تغییر مجلس در سال ۸۳، طرحی در مورد تثبیت قیمت‌ها مطرح گردید و در ماده ۲۳ قانون پنجم توسعه، نظام چندلایه تأمین اجتماعی مطرح شد که آن‌هم محقق نشد و اکنون نیز که با کرونا مواجه شده‌ایم می‌بینیم در بسیاری از کشورهای دنیا که نظام تأمین اجتماعی فراگیری هم دارند، اکنون دچار مشکل شدند و نظام تأمین اجتماعی آن‌ها پاسخگو نبوده و آن‌ها نیز دچار چالش‌های جدی شده‌اند. 

حیدری گفت: در کشور ما نیز این مسائل تشدید شده و مواجهیم با فقر عده‌ای که اعتبار اجتماعی دارند مانند هنرمندان، سلبریتی‌ها و اصناف کوچک که در حال حاضر دچار مشکل شده‌اند و در مقابل نیز افرادی هستند که مشخص نیست کرونا برایشان مشکلی ایجاد کرده یا خیر اما از دولت کمک می‌خواهند. 

وی تأکید کرد: بنابراین باید وظایف و تکالیف دولت به سبب شیوع کرونا مشخص و ضرورت برطرف کردن این چالش‌ها در نظام تأمین اجتماعی بررسی شود و لازم است همه اندیشمندان، فعال‌شده و در فراخوان ایده‌پردازی برای ایجاد نظام متمرکز تأمین اجتماعی مشارکت داشته باشند. 

دبیر رویداد جمع سپاری ایده‌ها پیرامون نظام متمرکز تأمین اجتماعی گفت: فراخوان مطرح‌شده از سوی موسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی در همین زمینه ارائه‌شده است که باید تعریف معینی و با یک چارچوب مشخصی از نظام متمرکز تأمین اجتماعی در دست داشته باشیم و می‌طلبد که نظام پلتفرم دیجیتالی که اکنون نیز مقدماتی از آن فراهم‌شده را داشته باشیم. 

وی، عدم فراگیری، عدم امتناع به اطلاعات ثبتی و عملیاتی وعدم استحقاق‌سنجی را جزو آسیب‌های کاری نهادهای فعال در عرصه رفاهی دانست و ادامه داد: البته نیاز نیست که همه سازمان‌ها و ساختارها باهم ادغام شوند اما تمرکز در اطلاعات و منابع مورد نیاز است و در سه حوزه خانوار، موقعیت‌یابی هویتی و معیشت و کسب‌وکار باید اطلاعات دقیقی در دسترس باشد که متأسفانه تاکنون فقط در مورد اطلاعات مبتنی بر خانوار تلاش‌هایی آغازشده است. 

حیدری گفت: شناسنامه معیشت و کسب‌وکار نیز باید باشد چراکه با اقتصاد پنهان اکنون خیلی از این مختصات، مشخص نیست و استطاعت و استحقاق بسیاری از افراد را نمی‌توان در شرایط بحرانی تشخیص داد. لذا شناسنامه الکترونیکی باید مبتنی بر توان شغلی، موقعیت جغرافیایی و موقعیت و توان درآمدی باشد. 

وی ادامه داد: بسته خدمت، جامعه هدف و نفع و میزان آن‌ها نیز باید تعریف شود و نهادی که اجراکننده این امور باشد، نیز بسیار اهمیت دارد. 

راه‌اندازی نهضت خدمات اجتماعی نیاز است

محمد شریفیان، نماینده مجلس و عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی نیز در این جلسه گفت: با توجه به دستور رهبر معظم انقلاب، دولت مکلف شده امکانات استقرار نظام جامع تأمین اجتماعی متمرکز را برای مردم مهیا کند و این موضوع در اصل ۲۹ قانون اساسی آمده که برخورداری از تأمین اجتماعی ازنظر بیمه بیکاری، پیری، بازنشستگی، سوانح و حوادث و غیره به‌صورت بیمه، یک حق همگانی است و دولت موظف است خدمات و حمایت‌های مالی را تأمین کند و آنچه مدنظر رهبری است مقوله‌ای است که شاید بسیاری از سیاستگذاران با کارکردهای آن آشنا نباشند بنابراین مدل و الگوی نظام جامع تأمین اجتماعی برای موضوع دیده‌شده است که بحثی فرا سازمانی است اما بخش عمده‌ای از آن بر عهده تأمین اجتماعی قرار دارد و نیاز است که برنامه‌ریزی لازم انجام و بانک جامع اطلاعاتی برای آن طراحی شود. 

وی با اشاره به اینکه هنوز نتوانستیم عدالت اجتماعی را مستقر کنیم گفت: دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی و غیردولتی بسیاری در این زمینه فعالیت می‌کنند اما متأسفانه هرکدام جزیره‌ای عمل می‌کنند که نیاز است با وحدت رویه در قالب نظام متمرکز تأمین اجتماعی آن‌ها را همسو کنیم. 

این نماینده مجلس گفت: هرکجا که از ظرفیت‌های مردمی استفاده کرده و به این ظرفیت اعتماد کرده‌ایم، موفق بوده‌ایم؛ از طرفی ساختار فعلی با توجه به نرخ جمعیت پاسخگوی خدمات اجتماعی نیست و نیاز به بازبینی و مهندسی مجدد دارد و راه‌اندازی نهضت خدمات اجتماعی می‌تواند در این زمینه کمک‌کننده باشد. 

شریفیان افزود: به یک اطلس و بانک اطلاعات جامع باید برسیم این در حالی است که مجموعه‌ها به‌صورت موازی فعالیت می‌کنند و هم‌افزایی را نتوانستیم ایجاد کنیم که می‌توان با یک وحدت رویه از ظرفیت‌های موجود استفاده کرد. 

وی تأکید کرد: ورود مردم و ایجاد مدل حکمرانی مردمی یکی از راهکارهای موجود است؛ هرچقدر برون‌سپاری از دولت و کوچک‌سازی ساختار دولت اتفاق بیفتد طرح‌ها موفق‌تر خواهند بود و این موضوعی است که در مجلس به‌شدت پیگیری می‌شود و امیدواریم در این زمینه از همه ظرفیت نخبگان و کارشناسان در مجلس نیز استفاده شود. 

شریفیان گفت: رویکرد جدید ما در نظام تأمین اجتماعی جامع است و همه دستگاه‌ها باید درگیر شوند و مدل‌ها و الگوهای راهبردی و اجرایی در این رابطه باید سنجیده شود. 

**تبیین پیش‌نیازهای عملیاتی برای ایجاد نظام متمرکز تأمین اجتماعی

علی‌اکبر تاج مزینانی رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی نیز در این جلسه گفت: ابتدا باید از خود بپرسیم که منظور از نظام متمرکز تأمین اجتماعی چیست. در طول دهه‌های گذشته نظریه‌های متعددی در خصوص نظام رفاه و سیاست‌گذاری اجتماعی در کشور وجود داشته و در هر دوره‌ای با روایت‌های متعدد، این دیدگاه‌ها مطرح شدند اما به مقصد نرسیده‌اند. 

وی افزود: ما نظام جامع تأمین اجتماعی و نظام چندلایه را داشته‌ایم و اکنون نظام متمرکز مطرح است اما دقیقاً واکاوی نشده‌اند. 

تاج مزینانی ادامه داد: منظور از تمرکز در نظام متمرکز تأمین اجتماعی باید بررسی شود؛ آیا به این معنی است که همه‌چیز مرکزگرا باید دیده شود یا نظام واحد تأمین اجتماعی را حاکم کنند یا معادل یکپارچه‌سازی است؟ 

وی افزود: اگر یکپارچگی مطرح است موضوع فراتر از تأمین اجتماعی می‌رود و ارتباط اجزای تأمین اجتماعی با حوزه مساعدت‌های اجتماعی و سیاست‌های دیگر مانند آموزش، کودکان و غیره مطرح می‌گردد. 

این استاد دانشگاه پیش‌نیاز عملیاتی شدن این ایده را این‌گونه توضیح داد: باید ببینیم منظور از تأمین اجتماعی چیست چراکه برخی تأمین اجتماعی را به‌عنوان بیمه اجتماعی تعریف می‌کنند و برخی جامع‌تر دیده و برخی حرف از نظام متمرکز تأمین اجتماعی می‌زنند و سیاست‌های رفاهی را ذیل آن قرار می‌دهند این موضوع باید تفکیک گردد لذا اگر قرار است به هر معنایی، نظام تأمین اجتماعی تعریف شود بهتر است در یک زنجیره با سیاست‌های اجتماعی این ایده بررسی گردد. 

وی بر استفاده از مبانی نظری در نظام متمرکز تأمین اجتماعی تأکید کرد و گفت: بدون نظریه هر گامی که برداریم باعث تشتت آراء و خرابکاری بیشتر می‌شود باید بر سر این مبانی نظری به اجماع برسیم و نظریه سیاستی مهم‌ترین موضوعی است که اصول و ارزش‌های سیاست‌گذاری اجتماعی را نشان می‌دهد. 

تاج مزینانی تصریح کرد: حرف از عدالت اجتماعی همیشه زده‌شده به‌گونه‌ای که دهه چهارم را دهه عدالت و پیشرفت نام‌گذاری کردند اما از عدالت، برداشت‌های متفاوتی شده است؛ باید تعریف شود که کدام نوع از عدالت استحقاقی، رویه‌ای یا ترجیحی مدنظر است؛ هرکدام از این تعابیر را مبنای نظام جامع متمرکز قرار دهیم، استراتژی و اقدامات مختلفی حاصل می‌شود و مزایای آن نیز متفاوت تعریف می‌شود. 

وی در بخش دیگری افزود: در سال‌های گذشته بین مفاهیم مسائل اجتماعی و بیمه اجتماعی خلط مبحث پیش‌آمده و یکی از بارهای سنگین بر دوش تأمین اجتماعی ناشی از همین احکام است که در برنامه‌های مختلف توسعه و قانون مجلس آمده که به سازمان‌های بیمه‌ای تحمیل‌شده است، بنابراین دقت‌های نظری و مبنایی اگر نباشد، این موضوع پاشنه آشیل برای نظام متمرکز تأمین اجتماعی خواهد شد. 

تاج مزینانی تأکید کرد: باید سنگ بنای این نظام متمرکز تأمین اجتماعی به‌درستی گذاشته شود و باید به تجربه‌های قبلی هم توجه شود، تجربه یکپارچه‌سازی‌ها، موازی‌کاری‌ها، نهادهای موازی بعد از انقلاب و تمام اقدامات گذشته که بعضاً به شکست منتهی شده باید بررسی شوند. این تجربیات هنوز با ماست و باید دید چه شرایطی تغییر کرده است؛ اگر به سؤالات با شفافیت جواب دهیم توفیق خواهیم داشت. 

کنشگری داوطلبانه در موضوع سیاست‌گذاری رفاهی

روزبه کردونی رئیس موسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی نیز در این جلسه گفت: موضوعی که در این چارچوب باید به آن توجه کرد کنشگری داوطلبانه در موضوع سیاست‌گذاری رفاهی است که البته در ذیل آن مشارکت و خیر جمعی هم قابل‌تعریف است. 

وی افزود: متأسفانه تاکنون هیچ‌گونه رویکردی برای تشویق و ترغیب یا ریل‌گذاری برای کنشگری داوطلبانه نداشته‌ایم درحالی‌که اخیراً در گزارش‌های بهبود رفاه شهروندان و پاسخگویی به نیازهای جدید، موضوع کنشگری داوطلبانه جایگاهی ویژه به خود اختصاص داده است اما متأسفانه در کشور ما چنین موضوعی مغفول است. 

کردونی گفت: برای نقش‌آفرینی دولت به نظر می‌رسد، باید مفهوم‌پردازی در این مورد داشته باشیم چراکه مطالعات تأییدشده از تأثیرگذاری این فعالیت بر ارتقای سلامت، مهارت، دستمزد و غیره حکایت دارند اما در دیدگاه سیاستمداران مغفول مانده است. 

رئیس موسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی گفت: بسیاری از موضوعات تازگی دارد و هنوز به بسیاری از ابعاد آن، پاسخ مکشوف و معینی داده نشده که اگر بتوانیم همانند مستندات قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی، مطالعات دقیقی را برای نظام متمرکز تأمین اجتماعی انجام دهیم، می‌توانیم بر اساس آن به تفاهم نظری مناسبی برسیم.