پیشنهاد ثبتی ایران به یونسکو: منظر هخامنشی خلیج‌فارس

به گزارش خبرنگار ایلنا، وقتی صحبت از کاخ‌ها و آثار دوره هخامنشیان به میان می‌آید نخستین تصویری که در ذهن تداعی می‌شود کاخ‌های تخت جمشید و آثاری است که در شوش وجود دارد؛ این در حالی است که آثار متعددی از دوره هخامنشی در دیگر نقاط کشور کشف شده که از آن جمله می‌توان به مجموعه کاخ‌های سه گانۀ هخامنشی شهرستان دشتستان اشاره نمود. 

در محدودۀ شهرستان دشتستان علاوه بر سه کاخ بر جای مانده از دورۀ هخامنشی، سه معدن سنگ، بیش از سی محوطۀ باستانی پراکنده و بنای سنگی فاخری موسوم به "گور دختر" کشف و ثبت گردیده که در مجموع پهنۀ این شهرستان را به بستری غنی و قابل توجه از آثار قابل انتساب به دوره هخامنشی تبدیل می‌نماید. شاخص‌ترین آثار این مجموعه بقایای سه کاخ چرخاب، بردک سیاه و سنگ سیاه بوده که بنا به نظر پژوهشگران متعلق به دوره اول هخامنشی و قبل از از پادشاهی داریوش بزرگ است و می‌توان تاریخ ساخت آنها را همدوره با مجموعۀ پاسارگاد در استان فارس دانست؛ که قطعا از کاخ‌های تخت جمشید، قدیمی‌تر هستند. 

یدالله ذکاوت زاده (مدیر پایگاه میراث فرهنگی کاخ‌های هخامنشی شهرستان دشتستان) با اشاره به تاسیس رسمی پایگاه از خرداد ماه سال ۱۳۹۶ و محدودیت اعتبارت تخصیصی تاکنون اظهار داشت که فعالیت عملی و میدانی این مجموعه در حوزه حفاظت، مرمت و پژوهش از سال ۱۳۹۷ آغاز شده است.

ذکاوت زاده در ادامه با اشاره به وجود مجموعه آثار هخامنشی شهرستان دشتستان ازجمله سه کاخ چرخاب، بردک سیاه و سنگ سیاه، افزود: کاخ چرخاب که در فاصله یک کیلومتری جبهۀ غربی شهر  برازجان قرار گرفته؛ هرچند در سال ۱۳۵۰ کشف شده بود و مورد کاوش قرار گرفته بود، مجدداً در طول سال‌های دهۀ  ۱۳۸۰ لایروبی شد و دامنۀ کاوش‌های آن توسعه یافت. کاخ بردک سیاه که در حدود ۱۲ کیلومتری شمال غربی کاخ چرخاب قرار گرفته سال ۱۳۵۶ کشف و طی همان سال و سال‌های ۸۴- ۱۳۸۳ مجموعاً در سه فصل مورد کاوش قرار گرفته و بخشی از بقایای کاخ از زیر خاک بیرون کشیده شد. کاخ سنگ سیاه نیز که در حدود ۵ کیلومتری کاخ بردک سیاه قرار گرفته همزمان با کاخ چرخاب در سال ۱۳۵۰ کشف و در سال ۱۳۵۶ مورد کاوش قرار گرفت. سه بنای مزبور که در کنار یکدیگر سبک و سیاق مشخصی از معماری دورۀ هخامنشی را به نمایش می‌گذارند، موضوع محوری فعالیت‌های پایگاه را تشکیل می‌دهند. با این همه وجود آثار فاخر دیگری مانند بنای سنگی گور دختر، سه کانسار و سی و چند محوطه هخامنشی در حوزۀ جغرافیایی فعالیت‌های پایگاه، دامنۀ کار را به میزان قابل توجهی توسعه می‌بخشد.

 او در خصوص اهداف کوتاه مدت پایگاه میراث فرهنگی کاخ‌های هخامنشی شهرستان دشتستان گفت: اهداف کوتاه مدت بر ۳ محور، حفاظت و مرمت، ساماندهی و استانداردسازی محوطه‌ها و فراهم کردن زمینه‌های پژوهشی و مطالعات تکمیلی متمرکز است. در این راستا، توسعۀ فرآیند حفاظت فیزیکی (به قید اضطرار)، مرمت و پیشگیری موثر از عوامل مخرب (به قید اضطرار)، توسعه زیرساخت‌های حراستی و حفاظت فیزیکی مجموعه‌ها، سامان‌دهی و لایروبی کاخ‌های هخامنشی چرخاب و بردک سیاه، ساماندهی و احیاء بنای تخریب شدۀ کاخ هخامنشی سنگ سیاه، مدیریت و هدفمندسازی طرح‌های پژوهشی مرتبط با آثار مجموعه، تجمیع نتایج حاصل از پژوهش‌های ماضی، جمع‌آواری و ساماندهی یافته‌های منقول به‌دست آمده از کاوش‌های صورت گرفته در مجموعه و جلب همکاری موسسات معتبر دانشگاهی و انجمن‌های فعال در حوزۀ میراث فرهنگی به منظور توسعۀ فعالیت‌های پژوهشی و اجتماعی با هدف معرفی آثار مجموعه را در برنامه قرار داده‌ایم. 

مدیر پایگاه میراث فرهنگی کاخ‌های هخامنشی شهرستان دشتستان ادامه داد: نقش پررنگ عوامل محیطی ازجمله جریانات سیلابی در فصول پرباران سال، رطوبت فصلی و زه بالای منطقه نقشی پررنگ در تشدید آسیب‌های وارده به مجموعه آثار هخامنشی شهرستان داشته و امیدوار هستیم با تامین اعتبارات لازم و تدارک زیرساخت‌های مورد نیاز، اقدامات موثری در خصوص حفاظت این آثار صورت پذیرد. 

وی یادآور شد: طی یک دهه اخیر با همکاری یگان حفاظت میراث فرهنگی استان و نهادهای انتظامی و امنیتی، در محدودۀ آثار شناسایی شده حفاری غیرمجازی صورت نگرفته است؛ با این وجود سایر نقاط و به ویژه نواحی پیرامون آثار از این معضل در امان نبوده و بارها مورد تعرض حفاران غیرمجاز و قاچاقچیان آثار فرهنگی قرار گرفته است. 

مدیر پایگاه میراث فرهنگی کاخ‌های هخامنشی شهرستان دشتستان درخصوص اهداف بلندمدت پایگاه میراث فرهنگی کاخ‌های هخامنشی شهرستان دشتستان گفت: ثبت مجموعه کاخ‌های سه‌گانه شهرستان دشتستان و آثار و محوطه‌های وابسته به آن تحت عنوان "منظر هخامنشی خلیج فارس" در فهرست میراث جهانی یونسکو، ایجاد پارک‌ها و مجموعه‌های میراث فرهنگی و گردشگری با محوریت کاخ‌های سه‌گانه، توسعۀ فرآیند حفاظت پایدار و مرمت پیوسته آثار مجموعه و توسعه و پیشبرد پروژه پژوهشی کاخ‌های هخامنشی شهرستان دشتستان ازجمله اهداف بلندمدت ماست. 

وی در خصوص فرآیند تهیه پرونده ثبتی "منظر هخامنشی خلیج فارس" و ثبت آن در فهرست میراث جهانی یونسکو  گفت: کاخ‌های سه‌گانۀ هخامنشی، بنای سنگی گور دختر، کانسارها و بیش از ۳۰ محوطه باستانی قابل انتساب به این دوره نشان از اهمیت پهنۀ شهرستان دشتستان در مناسبات حکومتی دورۀ هخامنشی داشته که بر لزوم ثبت آن در فهرست میراث جهانی  و توسعۀ برنامه‌های مطالعاتی مرتبط می‌افزاید.