یادداشتی از سعید فلاح فر؛
چند می‌گیری لایک کنی؟!
سعید فلاح فر در یادداشتی بر لزوم داشتن سواد کاربری و هوشیاری دائم برای حضور در فضای مجازی و رسانه‌ها تاکید کرد.
حضور در فضای مجازی و رسانه‌های آن احتیاج به سواد کاربری و هوشیاری دائم دارد. دامنه تاثیر این قبیل رسانه‌ها می‌تواند – متناسب با این آگاهی و دانائی – از سودمندی مطلق تا فاجعه بارترین مراتب گسترده باشد. شاید همه افراد جامعه – اگر چه از موقعیت علمی و اجتماعی ممتازی هم برخوردار باشند – در شناخت این فضای فریبنده، به قدر کافی دقیق، موفق و مطمئن نباشند، اما می‌توانند با رعایت نکاتی، امنیت و مصونیت فردی و اجتماعی خود را افزایش دهند. اگر به هر دلیلی با این دست رسانه‌ها کار می‌کنید و یا در معرض تاثیرات آن قرار دارید، حتماً این یادداشت و توصیه‌های آن را – اگرچه تکراری – مطالعه فرمائید:
۱– واکنش‌های شما مهم است.
هر نوع برخورد تک تک مخاطب‌ها می‌تواند در سرنوشت و عواقب یک محتوای منتشر شده تاثیرگذار باشد. در ساده‌ترین وضعیت؛ هر اعلام نظر، تایید، تکذیب، بازنشر و یا هر نوع مواجهه با محتوای منتشر شده، اعم از خبر، گزارش، عکس، فیلم و…، الگوریتم نشر و نمایش برنامه‌های اینترنتی را تغییر می‌دهد. بازنشر، درج یک شکلک ساده، لمس نشانه پسندیدم و…، حتی اگر به قصد مزاح و تفریح باشد، خواسته یا ناخواسته، می‌تواند در یک مقیاس بزرگ اجتماعی منشاء ناهنجاری ها، پدیده‌ها و رویدادهایی باشد که گاهی خود را از آن مبرا می‌دانیم. پس موظفیم به عنوان کاربر، متعهد و مسئولیت‌پذیر باشیم.
۲– اخبار و گزارشات را با شک و تردید کافی تحلیل کنید.
فضاهای مجازی و رسانه‌های نامعتبر به کمک سرعت و سهولت فنی نشر اخبار، به دلایل مختلفی اعم از منافع شخصی و گروهی، جلب توجه، سودجویی، تفریح، بیماری‌های روحی و روانی و… بیش از آن که اخبار و گزارشات واقعی را منتشر کنند، اخبار و نوشته‌های جعلی و منحرف کننده، تولید و منتشر می‌کنند. اسناد و عکس‌ها را دستکاری می‌کنند. مقدمات و مواخرات موثری را حذف می‌کنند. با تکرار اخبار، آن‌ها را درست و غیرقابل انکار جلوه می‌دهند. اغلب هم برای توسعه و انتشار حداکثری، از ناآگاهی، هیجانات و فریب مخاطب سود می‌برند. شایعات بدون هزینه و تنها به دست پرسنل بی‌مزد و مواجب و همین گروه مخاطب‌ها پخش می‌شود. در هر حال در این قبیل موضوعات؛ تردیدهای افراطی، پسندیده‌تر از ساده لوحی‌های افراطی محسوب می‌شود. پس در صحت انبوه اخباری که روزانه به سمت شما پرتاب می‌شود با حساسیت و دقت آمیخته با تردید توجه کنید.
۳– اخبار و اطلاعات غیرقابل باور را باور نکنید.
دروغ‌های بزرگ از ترفندهای ایجاد جذابیت برای افراد فعال در شبکه‌های مجازی است. دروغ‌پردازان گاهی حتی برای مقاصد خود نیازی به باور شما ندارند. تنها تاثیرات درازمدت و ناخودآگاه یا توجه مخاطب و احتمالاً عکس‌العمل‌های هیجانی مخاطب برای آن‌ها کافی است. تفاوتی نمی‌کند مخاطب، این اخبار را از روی ساده لوحی و باور بازنشر کند و یا به منظور نقد و تمسخر. اخبار عجیب و ادعاهای بزرگ را تنها از طریق منابع مرتبط و با اسناد کافی بپذیرید و یا قبل از هر عکس‌العملی با افراد مطلع مشورت کنید.
۴– از منابع معتبر و متنوع کسب خبر کنید.
هر دوست و آشنایی و هر منبعی برای کسب اخبار درست و صحیح اعتبار ندارد. منابع خبری شناخته شده و خوشنام معمولاً با حساسیت بیشتری نسبت به آگاهی از صحت و سقم محتوای منتشر شده تلاش می‌کنند و برای این کار از روش‌های تخصصی بهره می‌برند. پس برای سنجش اخبار به منابع درست و موثق مراجعه کنید.
۵– از چند منبع خبری مختلف استفاده کنید.
یکی از روش‌های حصول اطمینان از صحت اخبار؛ تعدد، استقلال و تنوع دیدگاهی در رسانه‌هایی است که خبر واحدی را منتشر کرده اند. پس به منابع مختلف مراجعه و مطالب را با هم مقایسه کنید.
۶– از درستی و عدالت و بی‌طرفی گوینده خبر مطمئن شوید.
این که چه کسی و یا چه کسانی برای نشر یک خبر تلاش می‌کنند، می‌تواند ماهیت خبر را روشن کند. گاهی برای اعتبار بخشیدن به یک خبر آن را به یک فرد شناخته شده و یا مشهور نسبت می‌دهند. شهرت بدون تخصص برای حصول اعتماد و اطمینان کافی نیست. تحت تاثیر اسامی و شهرت نامرتبط گوینده خبر قرار نگیرید. حتی اگر گوینده سلبریتی محبوب شما باشد.
۷– ارجاعات را دنبال کنید.
گاهی برای جلب اعتماد مخاطب، اخبار از طرف خبرگزاری‌های رسمی، نهادهای مرتبط، مسئولین و متخصصین و… نقل می‌شوند. در این صورت قبل از هر تصمیمی منابع اصلی را جستجو کنید و از وجود چنین نسبتی مطمئن شوید.
۸– به درستی انشاء و املاء متن خبر توجه کنید.
خبرگزاری‌های رسمی و معتبر و همچنین متخصصین صاحب نظر معمولاً با سواد کافی و دقت، متن اخبار و نظرات خود را تنظیم می‌کنند. بنابراین کمتر دچار اشتباهات زبانی و کلامی می‌شوند. اگر متنی حاوی اشتباهات مکرر زبانی و نوشتاری بود، در صحت موضوع تردید کنید. دانشمندان و نظریه پردازان علاقه مندند که نظریات و یافته‌های خود را در قالب مقالات علمی و در رسانه‌های رسمی با درجه‌بندی‌های تخصصی و البته با منابع و مستندات کافی منتشر کنند. جای چنین کشفیات و نوشته‌های ارزشمند، در بین مطالب سرگرم کننده و لطیفه‌های مرسوم در فضاهای مجازی نیست.
۹– برای بازنشر عجله نکنید.
هیجانات لحظه‌ای ممکن است مخاطب را دچار خطا کند. پیش از اطمینان از صحت موضوع، برای ابراز نظر، اعلام رد یا قبول مطلب و بازنشر آن عجله نکنید. مخصوصاً اگر در موضوعی صاحب نظر نیستید و یا تخصص کافی ندارید، بهتر است تایید و نقد و بازنشر آن را هم به اهل فن واگذار کنید.
۱۰– انگیزه‌های پشت اخبار و گزارشات را حدس بزنید.
رقابت تنها در اخبار انتخاباتی و سیاسی و جناحی نیست. رقابت‌های اقتصادی و اجتماعی و علمی و… هم می‌تواند انگیزه تولید اخبار جعلی و شایعات باشد. کم نیستند رقبای تجاری که شیوه کاری و یا کیفیت تولیدات رقیب را از طریق نوشته‌های غیرعلمی و غیرمستند نشانه می‌روند تا باعث رونق تجارت و تولید خود باشند. اثبات جرم، درجه و اندازه مجازات و… در اختیار مقامات قضائی و یا افراد آگاه به علم قضاست. ادعاهای اثبات نشده را قبل از حصول اطمینان قطعی باور و منتشر نکنید. ادعاهای محیرالعقول بین رقبا را هم نباید به راحتی پذیرفت. از طرفی کم نیستند افرادی که با ریاکاری، ابراز دوستی و یا دشمنی با شخصیت‌های محبوب اجتماعی و ادبی و سیاسی و…، با انتقادات تند و گزنده، با طرح موضوعات جنجالی و واهی و… در پی کسب محبوبیت و یا حداقل شهرت عمومی باشند. موفقیت این اشخاص در گرو توجه مخاطب است. با اعلام نظر، بازنشر گفته‌ها و یا ابراز هر نوع توجهی، همراه تحقق انگیزه‌های نادرست این افراد نباشید. حساب منتقدین واقعی را از شهرت طلب‌ها و منفعت جویان، جدا کنید. خصوصاً اجازه ندهید غلبه هیاهوی این قبیل مدعیان، موجب انزوای منتقدین راستین و صاحب حق شود.
۱۱– رقابت‌های ساختگی را باور نکنید.
دعواهای ساختگی بین بالادهی و پائین دهی یکی از شیوه‌های جلب مخاطب در رسانه‌ها و فضاهای مجازی است. شرکای اقتصادی، همکاران ورزشی، هنرمندان، متحدین سیاسی و… ممکن است مشمول چنین توافق پشت پرده‌ای باشند. شریک و ناشر تهمت‌ها، فحاشی‌ها، شاخ و شانه کشیدن‌ها و رقابت‌های زرگری بین دوستانی که نان شهرت و سودشان در این نمایش جعلی رقابت و دشمنی است، نباشید.
۱۲– مراقب خودزنی گوینده و ناشر اخبار باشید.
برخی افراد و گروه‌ها برای جلب توجه عوام، در مقاطعی، به خبرهای داغ نیاز دارند. طبیعی است که اگر این نیاز از راه اخبار خوش و مطلوب میسر نشود، ممکن است حتی برای نیل به نتیجه، در مورد خودشان اخبار منفی تولید و منتشر کنند. در پاره‌ای از موارد تاثیرات و ضریب نفوذ این اخبار منفی به مراتب بیشتر از اظهارات مثبت است. گاهی هم این اخبار به رقبا و یا مخالفان فرضی نسبت داده و یا از زبان ایشان گفته می‌شود. البته حتی‌المقدرو از اخبار و تهمت‌هایی استفاده می‌شود که ضمن حفظ هیجان کافی، چندان هم غیرقابل انکار نبوده و تکذیبه‌های بعدی هم به تداوم جریان خبرسازی افزوده شود. متاسفانه غیر از شخصیت‌های سیاسی، این رویه امروزه به چهره‌های شناخته شده هنری و فرهنگی و اجتماعی و حتی علمی و… هم سرایت کرده است. مظلوم نمایی، اظهارات نادرست عمدی که باعث عکس العمل مخاطب و رقبا باشد، تلفظ غلط واژه‌ها و اغلاط فاحش املایی، ادعاهای مضحک، صحنه‌های ساختگی و عوام پسند و… هم از ترفندهای مرسوم این گروه شهرت طلب است.
