کشف فضایی مرتبط با آیین‌های ایران باستان در دستکندهای آران و بیدگل
در فصل دوم کاوش باستان شناسی مجموعه معماری دستکندهای زیرزمینی سفید شهر (نصرآباد) بنایی نمایان شد که با توجه به وجود فضای چلیپایی با نورگیر ، چاه آب (دو عنصر مقدس) و یافته‌های باستان شناسی احتمالا مرتبط به آیین‌های ایران باستان است .
به گزارش ایلنا، مجید منتظرظهوری (سرپرست هیأت باستان شناسی) با اعلام خبر کشف فضایی مرتبط با آیین‌های ایران باستان در دستکندهای سفید شهر، گفت: فصل دوم کاوش باستان شناسی در مجموعه معماری دستکندهای زیرزمینی سفید شهر (نصرآباد) شهرستان آران و بیدگل اصفهان، موسوم به شهر زیرزمینی در دو کارگاه مجزا مورد پیگیری قرار گرفت.
وی با بیان اینکه کارگاه نخست در زیر عمارتی خشتی با نام بقال یا چهارطاقی انتخاب و دو فصل کاوش منجر به شناسایی فضاها و کانال‌های ارتباطی غیر همسطحی درآن شد تصریح کرد: ادامه کاوش‌ها در این کارگاه در بخش شمالی و جنوبی در دو جبهه تداوم یافت که به شناسایی بخش‌های دیگری از این دستکند منجر شد که روند مخرب توسعه شهری باعث تخریب راه‌های ارتباطی در این بخشها شده است.
این باستان شناس افزود: برای حصول نتیجه مطلوب به منظور شناسایی مسیرهای ارتباطی از مطالعات میان رشته‌ای ژئوفیزیک به روش (GPR) کمک گرفته شد و گمانه زنی در نقاط شناسایی شده مشخص نمود این مجموعه دستکند در بخش شمالی تداوم داشته و خیابان ۲۲ بهمن این مسیر را تخریب کرده است.
او خاطرنشان ساخت که مطالعات ژئو فیزیک مسیرهای دیگری را در بخش‌های دیگر شهر نیز شناسایی کرده که ادامه کاوش در آنها به فصل‌های بعد موکول شد.
منتظرظهوری از یافته‌های این بخش از دستکندها به سفال‌های دوران قرن ۶ و ۷ هجری قمری اشاره کرد که از نمونه‌های آن می‌توان از سفال‌های فیروزه قلم مشکی و سفال‌های لعاب تکرنگ فیروزه‌ای با لبه چکشی نام برد.
او با اشاره به قطعاتی از سفال‌های نقاشی زیر لعاب که بر روی برخی از آنها بخش‌های از کتیبه‌های اسلامی دیده می‌شود، تصریح کرد: یک قطعه کاشی زرین فام از بخش شمالی این مجموعه بدست آمد که احتمالا از نمونه‌های ساخت شهر کاشان در قرن ۶ و ۷ هجری (خوارزمشاهی و ایلخانی) است.
سرپرست هیأت باستان شناسی با بیان این نکته که کارگاه دوم در بخش جنوبی عمارت قدمگاه با توجه به گفته‌های اهالی بومی شهر انتخاب شد اظهار داشت: پس از روند کاوش در این بخش، فضایی با پلانی چلیپایی شکل نمایان شد که بخش عمده این فضا در بخش‌های فوقانی با آوار و نخاله ای شهری پر شده بود و در بخش‌های پایینی آن نهشته‌های فرهنگی با مواد فرهنگی شناسایی شد.
این باستان شناس گفت: این فضای چلیپایی در بخش مرکزی دارای سقفی مدور و گنبدگون با خیز کم است که در مرکز گنبد یا آسمانه آن نورگیری مدور قرار دارد.
به گفته او، در مرکز و کف فضای چلیپایی حلقه چاهی قرار دارد که تا عمق ۱۱ متر مورد کاوش قرار گرفت ولی به علت اتمام زمان کاوش فعالیت باستان شناسی در آن متوقف شد.
وی با اشاره به این نکته که سقف چهار ایوان یا صفه‌های این بنا به صورت طاق جناغی است افزود: صفه شمالی در روند توسعه بنای قدمگاه به جهت نوسازی با عملیات پی سازی آسیب دیده و سقف آن نیز تخریب شده است.
منتظرظهوری اظهار داشت : مسیر دسترسی به این فضای چلیپایی از سمت جنوب غرب بوده که این مسیر در یک برهه تاریخی به علتی نامشخص (احتمالاً مذهبی- سیاسی) با سنگچین مسدود و در تغیییرات بعدی حتی مسیر پلکانی آن تخریب و به فضاهای سردابی متاخر پیوند داده شده است.
به گفته این باستان شناس، کاوش‌ها نشان می‌دهد به احتمال زیاد دور تا دور این فضای چلپیایی سکوهایی برای نشستن وجود داشته است که در سیر زمانی و تخریب‌های تاریخی از بین رفته‌اند.
او با اشاره به وجود طاقچه‌هایی که در زوایای فضای مرکزی چلیپا کنده شده و بخشی از آن از میان رفته است افزود: در بخش جنوبی فضای چلیپا، فضاهای الحاقی دستکندی نیز ایجاد شده که پلانی مربع شکل دارد و طاقچه‌هایی در آن کنده شده است.
سرپرست هیأت باستان شناسی تصریح کرد: همچنین شواهد زیادی از سازه‌های حرارتی و آثار سوختگی بر روی بدنه شمالی این فضای الحاقی دیده می‌شود.
به گفته وی، این فضاها نیز در دوره‌های متاخر مورد استفاده قرار گرفته و دیوارهای خشتی در آن ایجاد شده است.
او از دیگر یافته‌های این کارگاه، به سفال‌های مربوط به قرون میانی اسلامی تا دوره صفوی و قاجار اشاره کرد و افزود: نقوش روی برخی از سفالینه‌های شناسایی شده، نشان از آیینی بودن فضای چلیپایی دارد که نقوشی همچون صلیب، خورشید و سرو از این قسم هستند.
منتظرظهوری گفت: با توجه به این شواهد معماری دستکند زیرزمینی (فضای چلیپایی با هورنو یا نورگیر و چاه آب «دو عنصر مقدس») و یافته‌های باستان شناسی احتمالا این بنا مرتبط به آیین‌های ایران باستان است که در مطالعات آینده باید مورد ارزیابی قرار گیرد.
سفید شهر در ۲۱ کیلومتری شمال غربی شهرستان آران و بیدگل و در ۱۸ کیلومتری شمال غربی شهرستان کاشان قرار دارد.
