کشف منبع تأمین مصالح سنگ‌های هخامنشیان در آبدانان ایلام
کشف احتمالی سه معدن سنگ در دامنه‌های کبیرکوه در آبدانان استان ایلام، با شواهدی از فعالیت معدن‌کاری عصر هخامنشی، می‌تواند گمشده‌ای دوهزارساله در معماری باستانی ایران را آشکار کند؛ گامی مهم که اگر با آزمایش‌های در دست انجام به تأیید نهایی برسد، نه تنها معمای «ابیرادوش» را حل می‌کند، بلکه شانس الحاق این منطقه به پرونده محوطه میراث جهانی شوش در یونسکو را افزایش می‌دهد.
به گزارش ایلنا به نقل از روابط عمومی وزارت میراث‌فرهنگی، محمدابراهیم زارعی، رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، در جریان بازدیدی علمی از شهرستان آبدانان در استان ایلام، از کشفی سخن گفت که می‌تواند یکی از درخشان‌ترین فصل‌های باستان‌شناسی خاورمیانه را ورق بزند: شناسایی معادن سنگی که ستون‌های باشکوه کاخ داریوش بزرگ در شوش از دل آن‌ها تراشیده شده‌اند.
به گفته زارعی، این یافته بی‌سابقه، نخستین بار به همت محمد حیدری، معلم دغدغه‌مند آبدانانی مطرح شد و در ادامه، با بررسی های کارشناسی و تأیید اولیه لقمان احمدزاده شوهانی، باستان‌شناس پایگاه میراث‌جهانی شوش، وارد فاز بررسی‌های علمی شد. مجموعه‌ای از داده‌های ماهواره‌ای، مشاهدات میدانی و تحلیل‌های زمین‌شناسی، سرانجام پژوهشگران را به نقطه‌ای در دل کبیرکوه رساند؛ جایی که نه یک معدن، بلکه سه معدن متوالی با شواهد قطعی از فعالیت‌های معدن‌کاری باستاتی و احتمالا هخامنشی شناسایی شد.
زارعی با اشاره به اهمیت این کشف، یادآور شد که تاکنون محل دقیق معادن تأمین‌کننده سنگ‌های عظیم به‌کاررفته در ساخت کاخ شوش مشخص نبود. اگرچه داریوش بزرگ در کتیبه بنیاد کاخ آپادانا از محلی به‌نام «ابیرادوش» نام می‌برد، اما مکان آن در هاله‌ای از ابهام باقی مانده بود. اکنون و با یافته‌های جدید، امکان تطابق این معادن با آن توصیف تاریخی فراهم شده است.
آن‌گونه که رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری تأکید دارد، آزمایش‌های دقیق‌تری برای بررسی نوع سنگ‌های مکشوفه، با هدف مقایسه با نمونه‌های موجود در ستون‌های کاخ شوش، در حال انجام است. این مطالعات تخصصی از دو هفته آینده وارد فاز جدیدی خواهد شد و در صورت اثبات هم‌خاستگاه بودن سنگ‌ها، پرونده ثبت‌جهانی شوش می‌تواند با اطلاعات تازه‌ای به‌روزرسانی شود؛ گامی راهبردی که فرصت بازنگری و ارتقاء موقعیت جهانی این محوطه باستانی و همین طور منطقه کشف معدن را فراهم می‌آورد.
زارعی در ادامه افزود: در حین بررسی‌ها، نشانه‌هایی از ابزارهای باستانی برش سنگ، بقایای استخراج و مقادیر معناداری از سنگ‌آهن نیز کشف شده است؛ سنگ‌آهنی که به‌احتمال قوی برای تولید بست‌های فلزی در معماری سنگی هخامنشی به‌کار می‌رفته است. این کشفیات، در کنار ویژگی‌های زمین‌شناختی منطقه، احتمال قدمت هخامنشی معادن را به شکل معناداری تقویت می‌کند.
وی خاطرنشان کرد که فاصله تقریبی این معادن تا شوش در حدود ۱۵۰ کیلومتر است و مسیر حمل‌ونقل سنگ‌ها در دوران باستان، به‌احتمال ترکیبی از مسیرهای کوهستانی و آبی، به‌ویژه از طریق رودخانه کرخه بوده است. بازسازی این شبکه تاریخی حمل‌ونقل، چشم‌اندازهای تازه‌ای برای درک نظام مدیریتی، منابع انسانی و فناوری‌های بومی آن دوران می‌گشاید.
از نگاه زارعی، اهمیت این کشف فراتر از مرزهای ایران است. در صورتی که ارتباط میان معادن آبدانان و ساخت‌وسازهای هخامنشی در شوش به اثبات نهایی برسد، این کشف می‌تواند هم‌ارز کشف معدن مرمر پنتلیک در آتن برای ساخت پارتنون باشد؛ نقطه‌ای تعیین‌کننده در تاریخ معماری کلاسیک جهان.
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری در پایان، بر این نکته تأکید کرد که پژوهش‌های پیش‌رو نه تنها می‌توانند راهگشای ثبت‌جهانی معادن تازه‌کشف‌شده در یونسکو باشند، بلکه ظرفیت‌های بومی این منطقه از زاگرس میانی را برای توسعه گردشگری علمی، تاریخی و فرهنگی به شکل چشمگیری ارتقا خواهند داد.
