در تولید محتوا و اقناع مردم موفق نبودیم/بکارگیری الگوی رسانه‌ای دهه شصت، در دهه نود اشتباه است

به گزارش خبرنگار ایلنا، اولین برنامه از برنامه‌های «چهل سال با رسانه» عصر روز گذشته (سه‌شنبه ۲۹ آبان) با موضوع رسانه‌ها و فرهنگ عمومی، با حضور علیرضا دباغ (مدرس دانشگاه)، احمد بخارایی (عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور)،  محمد خدادی (مدیرعامل پیشین خبرگزاری ایرنا)، سیدمحمد حسینی (وزیر پیشین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت دهم) و محمدجواد حق‌شناس (رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای‌اسلامی شهر تهران) در فرهنگسرای رسانه برگزار شد.

علیرضا دباغ، مدرس دانشگاه و مجری برنامه چهل سال با رسانه؛ با اشاره به این موضوع که فرهنگ یکی از مسائل بسیار پیچیده است، گفت: تعریف متحدی درباره فرهنگ وجود ندارد چراکه این موضوع بسیار پیچیده است.

تعریف واحدی از فرهنگ وجود ندارد

در ادامه سیدمحمد حسینی؛ وزیر پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت دهم، با اشاره به تعریف فرهنگ، گفت: اختلاف دیدگاه‌ بسیاری در تعریف فرهنگ وجود دارد اما آنچه که در نقشه مهندسی فرهنگی کشور(مصوبه سال ۹۱ شورای فرهنگ عمومی) از فرهنگ به عنوان مجموعه ای از باورها، اعتقادات، ارزش‌های پایدار و نمادها یاد شده است.

پس از آن، حق شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران با اشاره به تعاریف مطرح شده فرهنگ گفت: بیش از سیصد تعریف برای فرهنگ ثبت شده است و برای تعیین شاخص‌ها باید این تعاریف مورد بررسی قرار گیرد که این نشست مجال بحث و گفتگو در این باره نخواهد بود و باید در فرصتی دیگر و به صورت مستقل درباره تعریف فرهنگ به بحث و گفتگو بنشینیم.

همچنین خدادی، مدیرعامل پیشین خبرگزاری ایرنا فرهنگ را برخاسته از حال و هوای مردمی دانست و گفت: ما در تعریف فرهنگی مشکلی نداریم بلکه آنچه که در رابطه با آن دچار علامت سؤال می‌شویم، فرهنگ برخاسته از حال و هوای مردمی است که باید در این زمینه به مصداق های عملی دست یابیم.

درادامه بخارایی، جامعه‌شناس با اشاره به موضوع فرهنگ در جامعه گفت: ما برای بررسی هر پدیده‌ای در جامعه اندازه‌گیری داشته باشیم و آن اندازه‌گیری استاندارد باشد تا به درک متقابلی دست یابیم. باید به صورت جزئی به امر فرهنگی بپردازیم و اینکه بدانیم چه چیزهایی به عنوان ارزش‌های جامعه مطرح است تا رفتارها دچار مشکل نشود.

دباغ نیز تحت عنوان جمع‌بندی بخش تعریف فرهنگ به تعریفی از تیلور پرداخت و گفت: بنا به گفته تیلور، فرهنگ مجموعه‌ای از آداب و رسوم، رفتارها و عادات اجتماعی است.

پس از انقلاب ارتقای فرهنگی داشتیم

در ادامه نشست حسینی، وزیر پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت دهم با اشاره به این موضوع که انقلاب ما انقلاب فرهنگی است، گفت: پس از انقلاب اسلامی شاهد تحول فرهنگی در جامعه بودیم. ما در پیش از انقلاب محصولات بومی نداشتیم و ۹۰ درصد محصولات‌مان تبلیغاتی بود این درحالی است که امروزه هنرمان با مضامین دینی و قرآنی متعالی شده است. در حوزه سینما می‌توان به فیلم هایی همچون یوسف پیامبر(ع) اشاره کرد که با تأکید بر اعتقادات‌مان بود.

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: در سینمای پیش از انقلاب  حرفی برای گفتن نداشتیم اما امروزه شاهد مضمونی متعالی هستیم که این مضامین تحول اساسی در هنرمان ایجاد کرده است. در مجموع حرکت‌مان رو به  جلو بوده و پس از چهار دهه متضمن گام‌های مستحکم و با کیفیت برای دهه‌های آینده است.

سپس حق‌شناس، با اشاره به این موضوع که رویکرد مردم ایران فرهنگی‌ست، گفت: پیش از انقلاب چهره‌هایی همچون شهید مطهری، امام راحل(ره) بودند که با نوارها و کاست‌هایشان تغییراتی در باورها و ارزش‌های جامعه ایجاد کردند. اعلامیه‌هایی که شبانه پخش می‌شد، نقش یک تفنگ ژ۳ را برعهده داشت.

همچنین، بحث خدادی، مدیرعامل پیشین خبرگزاری ایرنا، با اشاره به این موضوع که ماهیت مردم ایران، فرهنگی است، گفت: تک تک مردم ایران کنش‌گر و فرهنگی هستند و به لحاظ تمدنی و تاریخی، فرهنگ در اولویت‌شان قرار دارد. ماهیت انقلاب اسلامی ریشه در خواست‌های مردمی و فرهنگی داشت.

وی افزود: پیش از انقلاب، ماهیت حکومت فردی بود و تغییر، تحول و تنوع موضوعیت نداشت. پس از انقلاب فضای جدیدی ایجاد شد و باید بپذیریم که در بخشهایی رشد داشتیم و در قسمت هایی نتوانستیم به پیشرفت هایی دست یابیم.

مدیرعامل پیشین خبرگزاری ایرنا تصریح کرد: در انتخابات اخیر شاهد فرهنگی از مردم بودیم؛ طرفداران دو کاندیدا در مشهد مقدس در یک ساعت گردهم آمدند. این مسأله اثبات کننده یک موضوع بود مبنی بر اینکه فرهنگ یعنی پذیرفتن و تحمل کردن یکدیگر است و مردم ایران به خوبی این فرهنگ را دارند.

وی بیان کرد: رسانه پس از انقلاب شاهد سه دوره بود. دوره اول را انحصاری می‌نامم چراکه صاحبان قدرت و ثروت، صاحبان رسانه بودند. در مرحله دوم رسانه‌ها به نقطه‌ای دست یافتند که  تکنولوژی ارزان شد و در کنار آن چالش‌هایی به وجود آمد. در مرحله سوم فضای تکنولوژی به نقطه‌ای دست یافت که هر فردی صاحب یک رسانه شد به این معنا که افراد با داشتن یک موبایل، هرکس، به مثابه رسانه‌ای بودند تا در این امر فعال باشند.

خدادی اظهار کرد: ما امروزه در محتوای رسانه‌ها دچار مشکلاتی شده‌ایم چراکه در ایران عادت به تبلیغ داریم و از مهارت تولید اطلاعات و تبیین بی‌بهره هستیم.

وی با اشاره به این موضوع که رسانه بستر فرهنگ است گفت: رسانه منعکس کننده حال و هوای مردم است و اساسا اگر در جامعه ارتباط را بگیریم، شاهد عدم اطلاعات خواهیم بود چراکه بستر ارتباط، اطلاعات و رسانه تولیدکننده ارتباطات است.

در ادامه این نشست بخارایی، جامعه شناس، با اشاره به این موضوع که انقلاب‌فرهنگی یک واژه مجهول و جهلی است، گفت: جنبه‌های مثبت در هر دوره‌ای وجود دارد و ما در هر پروسه‌ای شاهد تحولات فرهنگی بودیم. در سال ۵۷ بخش‌هایی از ارزش‌های فرهنگی و باورهای‌مان برجسته شد. حتی ارزش‌های دینی هم بخشی از فرهنگ به شمار می رود.

وی بیان کرد: ارزش‌های فرهنگی شامل مبانی فرهنگی، جمع‌گرایی و فردگرایی، نگاه درازمدت داشتن و فاصله گرفتن از تفاسیر است. با استفاده از این ارزش‌ها می‌توانیم قیاسی برای رسانه پیش از انقلاب و پس از انقلاب داشته باشیم.

در تولید محتوا و اقناع مردم مشکل داریم

در ادامه حسینی، وزیر پیشین فرهنگ‌وارشاد اسلامی در دولت دهم اظهار داشت: پس از انقلاب هم دچار ضعف‌هایی بودیم و تا رسیدن به قله فاصله داریم. در هر دوره‌ای اتفاقات مثبت و منفی رخ داده است اما ما اتفاقات غالب را می‌گوییم که پس از انقلاب رشد بیشتری به نسبت پیش از انقلاب داشتیم. برای مثال جشن هنر شیراز بنا به گزارش ساواک و دیگر کشورهای غربی، افتضاح بزرگی برای کشور بود که به هیچ عنوان با فرهنگ‌مان سنخیتی نداشت. همچنین در حوزه سینمای پیش از انقلاب چه دستاوردی داریم که بخواهیم از آن دفاع کنیم و این قیاس ها مع الفارق است.

وی افزود: در حوزه رسانه پیش از انقلاب تنها یک خبرگزاری داشتیم اما امروزه ۴۲ خبرگزاری با همه طیف های سیاسی کشور مشغول فعالیت هستند. با این تفاسیر قیاس دو دوره مع الفاق است.

در ادامه نشست خدادی، مدیرعامل پیشین خبرگزاری ایرنا با اشاره به این موضوع که صفر مطلق برای تعیین شاخص های یک دوره خوب نیست، گفت: نمی‌توان گفت که در هیچ زمینه ای پیشرفت نکرده ایم و یا در هیچ زمینه ای در جا زدیم؛ درواقع صفر مطلق برای تعیین شاخص ها مناسب نیست. به هرحال اگر در دوره‌ای رسانه‌ای منجر به تعطیلی شده است، اینطور باید نگاه کرد که آن رسانه فضایی برای انتشار داشت که به دلیل عدم مدیریت نتوانست آن فضا را برای خود نگهدارد.

در ادامه حق‌شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران تصریح کرد: سال‌های ۵۷ تا ۶۰ دوره آزادی مطلق بود و همه دیدگاه‌ها و عناصر فکری آزادانه قلم زدند. اما در سال ۵۹ به  دلیل شروع جنگ و بحرانی که کشور را فرا گرفت، با حکم دادستانی ۱۵۹ نشریه متوقف شد و از سال ۶۰ فضای جدیدی شکل گرفت و بیشتر شاهد سخت گیری‌هایی بودیم که با اهداف انقلاب همخوانی نداشت.

وی افزود: سال ۷۶ شاهد اتفاقاتی بودیم که منجر به جریانات دوم خرداد شدیم و فضای گفتگومحور در کشور شکل گرفت. تا جایی که روزنامه صبح امروز با تیراژ یک میلیون نسخه منتشر شد. هشت سال این دوره، کمابیش ادامه داشت و در دوره بعدی شاهد بسته شدن بسیاری از رسانه‌ها بودیم و پس از آن دوباره به یک دوره اعتدال دست یافتیم.

در ادامه حسینی، با اشاره به فضای دموکراسی پس از انقلاب گفت: انتخابات پیش از انقلاب به شکل صوری برگزار می شد تا جایی که شاه مملکت اختیاری از خود برای اداره کشور نداشت و همه این مسائل را می توان در خاطرات آنها همچون مادر شاه مطالعه کرد.

وی افزود: گاهی اوقات در فضای مجازی شاهد انتشار چنین مطالبی هستیم که اگر هر نظامی به غیر از نظام جمهوری اسلامی ایران حاکم بود شاهد پیشرفت‌هایی بودیم اما باید گفت چرا دولت عربستان همچون ما به چنین استقلال و قدرتی دست نیافته‌اند و با شرایط امروز دموکراسی در کشورشان حاکم نیست. بنابراین نظام جمهوری اسلامی ایران به استقلال و قدرتی دست یافته که در جهان بی‌همتاست.

در ادامه دباغ، مجری این نشست با اشاره به این موضوع که ساختار فرهنگی چندلایه‌ای است و به نهادهای حکومتی همچون وزارت آموزش‌وپرورش و رسانه‌ها بستگی دارد، گفت: در دوره پیش از انقلاب رسانه ها و آموزش و پرورش بر مبنای تعالی نبودند که منجر به انقلاب شد؛ آنچه که در این زمینه مغفول مانده نقش مساجد و خانواده‌ها در کنار نهادهای آموزشی و حکومتی بود.

در ادامه نشست حق شناس، گفت: یک اشتباه در روزنامه سبب تعطیلی آن رسانه می‌شود درحالی که نباید با اشتباه یک فرد، همه اعضای رسانه تاوان آ اشتباه را پس دهند. متأسفانه ما در حوزه رسانه تحمل رقیب را نداریم و این مسأله باید اصلاح شود.

در ادامه حسینی، با اشاره به نقش رسانه‌ها در فرهنگ‌سازی گفت: رسانه‌ها نقش مفیدی می‌توانند در فرهنگ‌سازی و فرهنگ عمومی داشته باشند. موضوعاتی همچون طلاق، اعتیاد، خشونت، بدرفتاری، بی‌نظمی، بی‌قانونی از جمله موضوعاتی است که می‌تواند با ورود رسانه‌ها مرتفع شود.

وی افزود: در دولت دهم، رسانه‌های بسیاری مجوز فعالیت نشریه را دریافت کردند و در آن دوره بیش از دوهزار مجوز نشریه صادر شد. وضعیت رسانه‌های استانی در دولت دهم بهبود یافت.

بخارایی، جامعه شناس در ادامه نشست به نقش برجسته رسانه‌ها اشاره کرد و گفت: نقش برجسته رسانه‌ها بر کسی پوشیده  نیست، اما آنچیزی که در جامعه شاهد آن هستیم، گسستگی در خانواده‌ها و کاهش ارتباط افراد با صداوسیماست. جامعه امروز ما در شرایط مناسبی به سر نمی‌برد و از بعد اجتماعی، شکننده است؛ بنابراین رسانه‌ها باید به این سمت سوق پیدا کنند که بر چگونه اندیشیدن جامعه تأکید داشته باشند. آنها باید تلاش کنند که نگرش مردم را تقویت کنند و به فکر تغییر نگرش‌ها نباشند.

وی ادامه داد: رسانه‌ها به  جای انشایی رفتار کردن باید اغنایی باشند. آینده‌نگری را باید پیش روی خودشان قرار دهند. چراکه رسانه هویت‌ساز است و البته هویت معنای عام دارد که رسانه‌های ما بخشی از این هویت را برای خود ترسیم و سیاست‌گذاری کرده‌اند که این بخشی‌گرایی چندان مناسب حال رسانه‌ها نیست.

بخارایی اظهار کرد: سال ۸۵ کتابی با موضوع جامعه‌شناسی زندگی خاموش در ایران نوشتم که به طلاق عاطفی اشاره کردم. برای چاپ این کتاب فصلی را حذف کردند که منجر به خنثی شدن ۷۰ درصد مفهوم کتاب شد.

در ادامه خدادی، اظهار کرد: پس از انقلاب اسلامی، تلاش‌مان استقلال و عدم وابستگی بود که در دوران دفاع‌مقدس شاهد این استقلال بودیم درواقع رسانه‌ها کارکرد مؤثری در ایام دفاع‌مقدس داشتند.

وی افزود: ما در دو مسئله همیشه صدمه می‌خوریم که می‌توان به افراط و تفریط و دیر رسیدن به موضوعات اشاره کرد؛ چراکه دایره تحمل‌مان اندک است.

مدیرعامل پیشین خبرگزاری ایرنا تصریح کرد: بیشترین کارشناس و خبرنگار را پرورش دادیم به این معنا که امروزه شاهد ۲۰۰ روزنامه، ۱۰۰ خبرگزاری، ۵۰۰۰ سایت و ۵۰ شبکه تلویزیونی  هستیم اما مشکل مان در تولید اطلاعات است. در این زمینه با مشکلات اساسی  مواجه هستیم. مدل رسانه‌ای کشور متعلق به دهه شصت است درحالی که در دهه ۹۰ زندگی می‌کنیم.

در ادامه دباغ؛ مجری نشست با اشاره به این موضوع که همگرایی میان نهادها وجود ندارد، گفت: متأسفانه همگرایی میان نهادها در تبلیغات وجود ندارد تا تقسیم کاری در این زمینه صورت بگیرد که امیدواریم این امر مرتفع شود.

در پایان حسینی، گفت: ما باید گاهی در مدیریت‌ها، سلایق را کنار بگذاریم و فعالیت‌مان را انجام دهیم. برای مثال در دوره مسئولیتم، مجوزهایی را صادر کردیم که مورد هجمه قرار گرفت اما در آن دوره آن مجوزها باید برای ارتقای فرهنگ صادر می‌شد. و ما فشارهای زیادی را برای ارتقای فرهنگی تحمل کردیم.