اول باید فکر کرد اثر آیا هنر معاصر هست یا نیست بعد اینکه مجسمه هست یا نه

در ابتدای این نشست کورش گلناری (دبیر دوسالانه) گفت: در این مدت که آثار دوسالانه انتخاب شد، حرف‌ها و نقدهایی را شنیدیم و تصمیم گرفتیم امروز در جمع دوستانه‌ای گفت‌و‌گو شود و مسائل تشریح شود و انتظار داشتیم افراد بیشتری در نشست حضور داشته باشند.

گلناری در ادامه گفت: این دوسالانه در ابتدا درونمایه‌ای را برای خود تعریف کرد و تکلیف آن روشن شد و در بطن آن آشکار بود که دورریزهایی داشته باشد و آثاری کنار گذاشته شود. در این دوسالانه با هنرمندانی روبرو می‌شوید که مبنای نظری و پژوهشی را سرلوحه کار خود قرار می‌دهند و بر اساس آن نظرگاه، استیتمنت و طول مدت روشنگری کارشان را ترسیم می‌کنند.

دبیر دوسالانه افزود: این‌گونه برخورد در انتخاب درون‌مایه و رجوع به یک فیلسوف ایرانی را تاکنون در دوسالانه‌ها نداشته‌ایم که این‌قدر صریح و مشخص مبنای نظری تعریف کنند. بنابراین شاید طیف‌هایی و هنرمندانی که مدرنیستی و فرم‌گرا کار می‌کنند، نه تنها در اینجا بلکه در خارج از این فضا هم مشکلاتی برای نمایش کارشان داشته باشند. تعریف این تم برمی‌گردد به هنرمندانی که یک پژوهش هنرمندانه سرلوحه کارشان است و این اولین نظرگاه فکری بود که دوسالانه بر اساس آن تعریف شد. از ابتدا هم آگاه بودیم که ممکن است ریزش‌های زیادی از هنرمندان داشته باشیم. در جلسات بسیاری که در شورای سیاست‌گذاری داشتیم درباره این مسائل گفت‌وگو شد و حتی فراخوان دوسالانه بارها مرور شد تا منتشر شود.

گلناری در ادامه گفت: ما نمی‌گوییم بهترین گروه بودیم اما بهترین کاری که از دستمان برمی‌آمد در این دوسالانه انجام دادیم. یک مبنای تاریخی هم در این دوسالانه رقم خورد و می‌توان سه کاتالوگ دوسالانه‌های پنجم، ششم و هفتم را که در این دوسالانه منتشر می‌شود کنار هم قرار داد و قیاس کرد. همچنین نمایشگاه نهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر که چند برابر این دوسالانه برای آن هزینه می‌شود مبنای قیاس خوبی است تا مشخص شود دراین دوسالانه چه اتفاقی افتاد. همه اسناد دوسالانه به زودی در اختیار انجمن هنرمندان مجسمه‌ساز ایران قرار می‌گیرد تا بتوان قیاس و بررسی کرد.

گلناری درباره انتخاب آثار دوسالانه گفت: مهمترین اصلی که هیأت انتخاب مدنظر داشت این بود که یک منظر امروزی و معاصر را دنبال کنند، این‌که آثار چقدر با تعاریف مجسمه‌سازی معاصر از مجسمه هم‌خوانی دارد، مدنظر بود، استیتمنت آثار هم بارها خوانده شد. ما هم خطا داریم اما بعضی خطاها به خاطر نحوه ارائه اثر توسط هنرمند بود. در بعضی موارد از یک ماکت نیمه‌کاره عکس‌هایی ارائه شده است و ما با کار تمام شده روبرو نبودیم اما در نمایشگاه، منهای بی‌ینال که آثار پذیرفته نشده به نمایش گذاشته شد، کارِ تمام‌شده نمایش داده شد. ما با یک عکس 30 یا 40 درصدی از یک فکر روبرو بودیم و به همین دلیل انتخاب را به مرحله آخر یعنی وقتی آثار وارد موزه شد موکول کردیم و آنجا بعد از بازبینی نهایی نتیجه گرفتیم کدام آثار می‌توانند به نمایشگاه دوسالانه راه یابند. در مرحله آخر انتخاب حدود 15 اثر حذف شد و در انتخاب آثار مسأله تخصصی مطرح بود. متأسفم برای هنرمندانی که کارهای بزرگی برای دوسالانه ساخته بودند. امکانات موزه هنرهای معاصر تهران امکانات ارائه معاصر نیست، موزه امکانات محدودی دارد و امیدوارم در دوسالانه بعدی که قرار است در تاریخ منظمی برگزار شود فضا و مکانی فراهم شود تا تعداد کارهای بیشتر و با وسعت بیشتری ارائه شود.

هلیا دارابی (عضو شورای سیاستگذاری و هیأت انتخاب دوسالانه) در ادامه نشست گفت: ما به گفت‌و‌گو اعتقاد داریم و امیدواریم این گفت‌و‌گوها برای جامعه هنری و مجسمه‌سازان مؤثر باشد و مشارکت فعال‌تری از هنرمندان را در این مباحث داشته باشیم. هیأت انتخاب دوسالانه همان اعضای شورای سیاستگذاری دوسالانه هستند و دلیل یکسان بودن اعضای هیأت انتخاب و شورای سیاستگذاری این است که ما در جلسات متعدد شورای سیاستگذاری بحث‌های بسیاری درباره خط مشی انجام شد و ضرورت داشت که هیأت انتخاب نسبت به این مباحث و زمینه‌ها آگاه شوند. تمام تلاش شورا و هیأت انتخاب این بود که بهترین نتایج حاصل شود، تردیدی نیست که خطا وجود دارد و هرچه بیشتر بحث و گفت‌و‌گو شود بیشتر راهگشا خواهد بود.

دارابی با اشاره به انتقادها و اعتراض‌ها به انتخاب آثار دوسالانه گفت: بعضی از اعتراض‌ها و انتخاب‌ها را بررسی کردم و آنها را به چند دسته تقسیم کردم. عمده پرسش‌ها و چالش‌ها درباره تعریف مجسمه بود و اینکه آیا آثاری که در این دوسالانه عرضه شده‌اند تعریف مجسمه بر آن‌ها مترتب است یا نه. پرسش‌هایی درباره کپی بودن آثار بود و اینکه کپی در اثر هنری چیست؟ بعضی پرسش‌ها درباره کیفیت آثار بود و دسته‌ای از پرسش‌ها از منظر جایگاه صنفی اعضای انجمن هنرمندان مجسمه‌ساز ایران در دوسالانه بود و عده‌ای هم به بخش مدعوین دوسالانه اعتراض داشتند که این بخش در اختیار هیأت انتخاب نبود.

دارابی درباره تعریف مجسمه گفت: آیا در شرایط امروز و اکنون و در بستر هنر معاصر می‌توانیم تعریفی از مجسمه ارائه کنیم که همه آنچه را که امروز در بستر مجسمه‌سازی جهان ارائه می‌شود در برگیرد و چیزی را بیرون نگذارد. اما مسأله فقط این نیست بلکه مسأله این است که آنچه را هم که مجسمه نیست در برنگیرد. در واقع نمی‌شود امروز تعریف روشن و ذات‌باورانه از هیچ رسانه‌ای از جمله از خود هنر ارائه کرد و بسترهای نهادی که اثر در آن مطرح می‌شود و زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و سنت هنری که اثر بر آن سوار است همه شرایطی هستند که بر این تعریف اثر گذارند. در نشست‌ها و درس‌گفتارهای همایش دوسالانه بارها درباره تعریف مجسمه سخن گفته شد. با رجوع به کتاب‌هایی که به این موضوع پرداخته‌اند می‌توان به این نتیجه رسید که هر چیزی می‌تواند در مقوله مجسمه قرار گیرد و در تعلق چیدمان و مجسمه امروز تشکیکی وجود ندارد. مثال‌های نهادی هم به اندازه کافی درباره این موضوع هست، بی‌ینال‌ها و نمایشگاه‌هایی که در جهان برگزار می‌شود هیچکدام به تعریف واحد و بسته‌ای از این رسانه پایبند نیستند. اگر نخواهیم غرب را سرلوحه قرار دهیم و بخواهیم به اینجا و اکنون خودمان توجه کنیم که در این دوسالانه هم بر آن تأکید داشتیم، وضعیت، وضعیت اکنونی ماست که در وضعیت معاصری نسبت به گذشته تاریخی ما و در مواجهه با تحولات جهانی تعریف می‌شود. اگر در اینجا بایستیم و به گذشته و حال خودمان نگاه کنیم، حتی در ایران و در قبل از انقلاب اسلامی هم بی‌ینال‌ها چند رسانه‌ای بودند، حتی دوره‌های پیش از این دوسالانه هم چند رسانه‌ای بودند و مثلاً در سومین دوسالانه یک چیدمان جایزه سوم را برد اما چرا این سوال‌ها آن زمان مطرح نشد. بنابراین ما در این زمینه یک بستر تاریخی روشنی داریم.

دارابی افزود: امروز بدنه مجسمه‌سازی ما در شرایطی است که انواع و اقسام امکانات برای آن فراهم است، سالانه انواع سمپوزیوم‌ها و دوسالانه‌های مجسمه شهری را داریم و گالری‌ها هم فعال هستند، بنابراین اینگونه نیست که یک دوسالانه آخرین و اولین فرصت برای عرض اندام نهال نحیف مجسمه‌سازی ما باشد آنچنان که شاید 20 سال پیش از این بود. بنابراین این امکان به‌وجود می‌آید که یک رویداد حدود و ثغور و حد و مرز خودش را روشن و مشخص کند و حول یک محور اندیشگی و بیان هنری بتواند حرکت کند. در این دوسالانه تنوع دیدگاه‌ها زیاد بود. عنوان هفتمین دوسالانه مجسمه‌سازی معاصر است و وقتی اسم دوسالانه می‌آید برای انتخاب آثار اول باید فکر کرد که اثر آیا هنر معاصر هست یا نیست و در درجه دوم فکر کرد که مجسمه هست یا نیست.

محمد پرویزی (عضو شورای سیاستگذاری و هیأت انتخابی دوسالانه) گفت: انتخاب آثار کار دشواری است، طرح‌های پژوهشی برای دوسالانه داشتیم که نتوانستیم بعضی را اعمال کنیم، دوست داشتیم با استدلال بیشتری آثار را انتخاب کنیم و سعی کردیم در شرایط انتخاب مواردی را در بستر فراهم کنیم که در فراخوان بیان شده بود و اصرار داشتیم که بر اساس تم پیش برویم. کوتاهی‌های ما زیاد نبوده است و امیدواریم که افرادی که حقشان بود در دوسالانه باشند اما نیستند عذر ما را بپذیرند.

کامبیز صبری (عضو هیأت انتخاب آثار دوسالانه) در ادامه نشست گفت: قرار گرفتن در معرض و جایگاه شورای سیاتگذاری، هیأت انتخاب و داوری کار پیچیده‌ای است، هر فردی با توان خودش کار می‌کند و بیش از هر چیز باید شرایط را درک کند. اگر قرار است کار پیشرویی انجام شود باید فکر کرد که نتایج آن در جامعه هنری چه می‌تواند باشد. بر این مبنا اگر در هر کشوری یک بی‌ینال برگزار می‌شود مهم است که بر اساس چه شرایطی و در چه جامعه‌ای چه تصمیمی گرفته می‌شود. از سویی هم طرف مقابل وجود دارد، آیا به واسطه اینکه جامعه تجربه‌هایی را ندارد باید در یک بی‌ینال کوتاه آمد و نگاه سنتی و قابل قبول‌تر را دنبال کرد، این‌ها پرسش‌هایی است که روبروی هم قرار می‌گیرد.

صبری درباره انتخاب آثار دوسالانه گفت: احساس کردم تعداد کمی از افرادی که آثارشان در دوسالانه پذیرفته نشد، بی‌تجربه هستند و تعداد زیادی از آنان افراد باتجربه و قابل احترام هستند اما کارشان با مبناهای در نظر گرفته شده چندان هماهنگ نبود. انتظارم از افرادی که کارشان پذیرفته نشده این است که آن آثار در فضای ارزشی خودشان باشند و هنرمندان بدانند که تعیین‌کننده اینکه چه اثری حرفه‌ای است ما و دوسالانه نیستیم. اگر تعداد برگزیدگان دوسالانه‌ها را در نظر بگیریم و آمار بگیریم که چند نفر از آنان امروز حرفه‌ای هستند ممکن است این نتیجه به دست آید که این برتری‌ها نمی‌تواند تعیین‌کننده زندگی حرفه‌ای افراد باشد. اما باید به افراد حق داد وقتی چیزی کم است تقسیم آن هم سخت است. ما رویدادهای متعدد مجسمه‌سازی نداریم و این توقع بجاست که وقتی بعد از شش سال دوسالانه برگزار می‌شود هر هنرمندی می‌خواهد تکلیف و موقعیت خود را در دوسالانه بسنجد.

محمود محرومی (عضو شورای سیاستگذاری و هیأت انتخاب دوسالانه) نیز در این نشست گفت: ضرورت دارد که جامعه هنری به خودش میدان بدهد تا به سمت پدیده‌های معاصر برود. بخشی از افراد نسبت به پدیده‌های معاصر جبهه می‌گیرند و به همان چیزهایی که از قبل داشته‌ایم چنگ می‌زنند و تصور می‌کنند همان درست است. منتقدانی که درباره انتخاب آثار انتقاد دارند از ذات گفته‌های آنان چنین بر می‌آید که بیشتر به آوانگارد بودن آثار نقد دارند.

بهداد لاهوتی (عضو شورای سیاستگذاری و هیأت انتخاب و دبیر اجرایی دوسالانه) که اداره این نشست را بر عهده داشت گفت: زنده بودن دوسالانه به این بحث‌ها و گفت‌وگوهاست و بخشی از دوسالانه که می‌تواند جنبه آموزشی هم داشته باشد همین گفت‌وگوهاست.

لاهوتی افزود: شرایطی برای ثبت نام در دوسالانه مطرح شد که موجب می‌شد هر شرکت کننده سابقه‌ای در مجسمه‌سازی داشته باشد که نقدهایی را هم به دنبال داشت اما این شرایط به ما کمک می‌کرد تا اطمینان بیشتری در مورد آثار پیدا کنیم.

در ادامه این نشست حاضران و هنرمندانی که آثارشان در هفتمین دوسالانه مجسمه سازی تهران پذیرفته نشده است پرسش‌هایی را مطرح کردند و اعضای هیأت انتخاب به پرسش‌ها پاسخ دادند.

هفتمین دوسالانه مجسمه سازی تهران با تم «وضعیت» با 78 اثر در بخش مسابقه و 18 اثر از مدعوین در موزه هنرهای معاصر تهران برگزار شده است و تا 22 مهرماه جاری ادامه دارد.