نوروزانه‌های از جنس موسیقی «سنتی»، «پاپ» و «تلفیقی»+صوت
به لیست آثار موسیقایی بهاری و نوروزی اگر نگاهی بیندازیم با قطعاتی مواجه می‌شویم که گذشتن از کنار آنها کار راحتی نیست. لذا روی آنها مکث می‌کنیم و آنها را می‌شنویم. فرهاد مهراد، محمدرضا شجریان، بنان و تورج شعبانخانی هنرمندانی هستند که بهار را با صدا و آثارشان در ذهن مخاطب حک کرده‌اند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، خواندن و نواختن برای نوروز و حال و هوای بهار در موسیقی ایران اتفاق تازه‌ای نیست. شاید بتوان گفت این خوانندگان موسیقی ایرانی بودند که برای اولین‌بار به سراغ بهار رفتند و آن را با زبان ساز و کلام توصیف کردند. این روند تا به امروز ادامه داشته و سالهاست توسط خواندگان سبک‌های پرطرفداری چون پاپ مورد توجه است. البته که آثار گذشته ایران به واسطه وجود و حضور استادان و بزرگان فن به لحاظ موسیقایی و کلامی کیفیتی بالا دارند و در دسته موسیقی فاخر کشور قرار می‌گیرند. اما با این حال نمی‌توان آثار بهاری امروزی را نادیده گرفت. درست است که سلیقه مخاطبان بنا به چند دلیل عدیده تنزل یافته اما با این حال بهار و نوروز مقطعی مهم در زندگی ایرانی‌هاست لذا طبیعی است که خوانندگان پاپ هم به این موضوع بپردازند. البته باید یادآور شد آثار پاپ درخوری داریم که همچنان در تاریخ موسیقی ایران جاودانه‌اند. مانند قطعه «بوی عیدی» با صدای زنده‌یاد فرهاد مهراد که همواره شنیدنی است و چند بار توسط خوانندگان دیگر البته با کیفیت پایین‌تر کاور و کپی شده که این اتفاق نیز از ارزش اثر اصلی نخواهد کاست.
حال با فرا رسیدن نوروز ۱۴۰۲ پس از پشت سر گذاشتن سالی ملتهب و پر حادثه و اتفاق شنیدن چند اثر دل‌انگیز بهاری در سبک‌های مختلف خالی از لطف نخواهد بود.
تصانیف سنتی ماندگار
«بهار دلکش»
یکی از قدیمی‌ترین تصانیف ضبط شده درباره بهار تصنیف «بهار دلکش» است که در اواخر دوره قاجار ساخته شده است. این قطعه را یکی از مهمترین و زیباترین اثر درویش‌خان می‌دانند. آنچه درباره این اثر باید گفت این است که برخی آن را به عارف قزوینی منتسب می‌دانند که درست نیست. حتی روح‌الله خالقی موسیقی‌دان و آهنگساز فقید ایرانی در کتاب مهمش «سرگذشت موسیقی ایران» به این موضوع اشاره کرده است.
مورد دیگر اینکه «بهار دلکش» در آواز ابوعطا و گوشه حجاز ساخته و ارائه شده و خوانندگان مختلفی آن را بازخوانی کرده‌اند که در میان هنرمندان معاصر، محمدرضا شجریان یکی از بهترین اجراها را داشته است. این در حالی است که خوانندگانی چون رشید بهبوداف، علیرضا قربانی، سالار عقیلی و محمد معتمدی هم این اثر را بازخوانی کرده‌اند.
متن شعر «بهار دلکش»؛
بهار دلکش رسید و دل به جا نباش
از آنکه دلبر دمی به فکر ما نبا
در این بهار‌ای صنم بیا و آشتی کن
که جنگ و کین با من حزین روا نباشد
صبح دم بلبل بر درخت گل به خنده می‌گفت
نازنینان را، مه جبین‌ها را، وفا نباشد
«بهار دلنشین»
یکی دیگر از تصانیف شنیدنی در رابطه با تازگی طبیعت و نوروز «بهار دلنشین» است که مخاطبان آن را با عنوان «بهار آرزو» هم می‌شناسند. قدمت این اثر به سال 1330 می‌رسد و بیژن ترقی سراینده شعر آن است. خواننده اصلی این اثر غلامحسین بنان است و از دیگر هنرمندانی که آن را بازخوانی کرده‌اند می‌توان به محمدرضا شجریان، سالار عقیلی و علی زندوکیلی اشاره کرد. قاعدتا ورژن اجرا شده توسط استاد آواز ایران نسبت به دیگر آثار کیفیتی بالاتر دارد و مملو از خلاقیت‌ها و تحریرهای بدیع سازی و آوازی است.
گفتنی است تصتیف «بهار دلنشین» نخستین بار توسط ارکستر «گلها» در دستگاه همایون با مایه آواز اصفهان اجرا شده است.
بخشی از شعر «بهار دلنشین»؛
تا بهار دلنشین آمده سوی چمن
ای بهار آرزو بر سرم سایه فکن
چون نسیم نوبهار بر آشیانم کن گذر
تا که گلباران شود کلبه ویران من
تا بهار زندگی آمد بیا آرام جان
تا نسیم از سوی گل آمد بیا دامن‌کشان
چون سپندم بر سر آتش نشان بنشین دمی
چون سرشکم در کنار بنشین نشان سوزه نهان
باز آ ببین در حیرتم بشکن سکوت خلوتم
ای روی تو آینه‌ام عشقت غم دیرینه‌ام
بازآ چو گل در این بهار سر را بنه بر سینه‌ام
آثار بهاری پاپ
«بوی عیدی»
با صدای فرهاد مهراد
بوی عیدی با نام اصلی «کودکانه» را یکی از آثار جاودانه زنده‌یاد فرهاد مهراد می‌دانند. این اثر خاطره‌انگیز طی چند سال گذشته به دلیل بازخوانی توسط بنیامین بهادری و عدم اجازه گرفتنش از خانواده فرهاد، همچنین کسب اجازه از شهیار قنبری (سراینده ترانه) و اسفندیار منفردزاده (آهنگساز و تنظیم‌کننده اثر) دچار حاشیه‌هایی شد اما این موضوع چیزی از ارزش اثر نکاسته است. یکی از ویژگی‌ها و دلایل ماندگاری این اثر پرداختن به اتفاقات نوستالژیکی است که اغلب ایرانی‌ها در کودکی و بزرگسالی آنها را تجربه کرده‌اند.
متن ترانه «بوی عیدی»؛
بوی عیدی، بوی توپ، بوی کاغذ رنگی
بوی تند ماهی دودی وسط سفره‌ی نو
بوی یاس جانماز ترمه‌ی مادربزرگ
با اینا زمستونو سر می‌کنم
با اینا خستگیمو در می‌کنم
شادی شکستن قلک پول
وحشت کم شدن سکه‌ی عیدی از شمردن زیاد
بوی اسکناس تا نخورده‌ی لای کتاب
فکر قاشق زدن یه دختر چادر سیاه
شوق یک‌خیز بلند از روی بته‌های نور
برق کفش جفت شده تو گنجه‌ها
با اینا زمستونو سر می‌کنم
با اینا خستگیمو در می‌کنم
عشق یک ستاره ساختن با دولک
ترس ناتموم گذاشتن جریمه‌های عید مدرسه
بوی گل محمدی که خشک شده لای کتاب
بوی باغچه، بوی حوض، عطر خوب نذری
شب جمعه پی فانوس توی کوچه گم شدن
توی جوی لاجوردی هوس یه آبتنی
با اینا زمستونو سر می‌کنم
با اینا خستگیمو در می‌کنم
«بهار»
با صدای ناصر عبداللهی
اگر لیست آثار بهاری پاپ را مرور کنیم با اثری برخورد خواهیم کرده که به سادگی از کنارش عبور نخواهیم کرد. این اثر زیبا حاصل تلاش هنرمندان شاخصی چون زنده‌یاد تورج شعبانخانی، محمدعلی بهمنی و زنده‌یاد ناصر عبداللهی است که مجال درخشیدن بیشتر نیافت. ترانه زیبایی که بهمنی سروده با ملودی لطیف و خوش ریتم تورج شعبانخانی جلوه موسیقایی دیگری به اثر داده و صدای گرم ناصر عبداللهی آن را به اثری آرام و ماندگار تبدیل کرده است. این اثر با اینکه ریتمیک نیست اما مملو از شادی و لطافت‌های بهاری است. گفتنی است به جز زنده‌یاد ناصر عبداللهی، علی تفرشی و مرحوم شعبانخانی هم این اثر را خوانده‌اند.
بخشی از متن ترانه «بهار»؛
صدا همون صدا بود؛
صدای شاخه‌ها و ریشه‌ها بود
بهار بهار چه اسم آشنایی!
صدات میاد اما خودت کجایی؟
وا بکنیم پنجره‌ها رو یا نه؟
تازه کنیم خاطره‌ها رو یا نه؟
بهار اومد لباس نو تنم کرد…
تازه‌تر از فصلِ شکفتنم کرد!
بهار اومد با یه بغل جوونه؛
عیدو آورد از تو کوچه تو خونه…
حیاط ما یه غربیل، باغچه‌ی ما یه گلدون!
خونه ما همیشه منتظر یه مهمون!
بهار بهار یه مهمون قدیمی…
یه آشنای ساده و صمیمی!
یه آشنا که مثل قصه‌ها بود؛
خواب و خیال همه بچه‌ها بود
آخ که چه زود قلک عیدی‌هامون
وقتی شکست؛ باهاش شکست دلامون!
بهار اومد برف‌ها رو نقطه چین کرد…
خنده به دلمردگی زمین کرد!
چقدر دلم فصل بهارو دوست داشت…
وا شدن پنجره‌ها رو دوست داشت
بهار اومد پنجره‌ها رو وا کرد!
منو با حسی دیگه آشنا کرد…
آثار بهارانه تلفیقی
«نوروز»
اثر مشترک همایون شجریان و سهراب پورناظری
همایون شجریان طی سال‌های گذشته همکاری‌های موفقی با سهراب پورناظری داشته است. این دو هنرمند از یک نسل هستند و همکاری آنها با یکدیگر گاه آثاری نو را رقم زده که در دسته موسیقی تلفیق یا پاپ سنتی قرار می‌گیرند. شجریان و پورناظری گرچه چندسالی است به همکاری با یکدیگر خاتمه داده‌اند اما برخی از آثارشان همچنان شنیدنی و نو است.
قطعه «نوروز» یکی از همین همکاری‌هاست. بخصوص اینکه همایون و سهراب پورناظری جز این اثر آثار دیگری درباره بهار و نوروز ندارند. یکی دیگر از امتیازات این اثر شعر آن است که توسط زنده‌یاد اسحاق انور (ترانه‌سرا و خواننده) سروده شده است.
بخشی از متن ترانه «نوروز»؛
مست و غزل‌خوان زد حلقه به در نوروز
چهره گشاید بهار روز من است امروز
چشمه به جو آمد می به سبو آمد
از نفس حافظ فال نکو آمد
مژده عید آمد بخت سعید آمد
مشت زمین وا شد سبزه پدید آمد
سبزه‌ی یار آمد
عطر مسیحایی گیسوی نگار آمد
قفل غزل وا شد
هلهله در هلهله آواز پرستوی بهار آمد
خلد برین آمد فصل شکوفایی رویای زمین آمد
کار دل عشاق سکه شد و سیب محبت
به سر سفری سین آمد
شور بهاران شکفت از دل ویرانه‌ها
خال تب گل ببین بر تن پروانه‌ها
نو شدن از کهنگی موسم شیدایی است
در تن و جان بهار روح اهورایی است
ریتم قطعه «نوروز» حال و هوایی حماسی دارد که با شادی لحن همایون شجریان و تمپوی درونی شعر درهم می‌آمیزد و خروجی آن طربی درونی است که برای مخاطب خوشایند خواهد بود.
لازم به یادآوری است موسیقی تلفیقی ما طی سال‌های اخیر از آثار نوروزی فاخر خالی بوده است و جز اثر مشترک همایون و سهراب پورناظری اثر دیگری را نمی‌توان سراغ داشت که شنیدنی و بدیع باشد.
