در چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای چه مطالبی مطرح شد؟
چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای کشور با موضوع محوری اخبار جعلی، به همت مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مجموعه فرهنگی هنری باغ زیبا در تهران امروز با حضور صاحب نظران و استادان ارتباطات و رسانه‌نگاران کشور برگزار شد.
به گزارش ایلنا، در این همایش در قالب چهار پانل تخصصی موضوعات مرتبط با تعاریف، مفاهیم، تکنیک‌های شناسایی و شناخت و راه‌های مقابله با اخبار جعلی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
این پانل ها از ساعت ۹ صبح تا ساعت ۱۷ به مدت ۷ ساعت و با ارایه ۱۵ مقاله تخصصی توسط صاحب نظران و با مدیریت استادان برجسته ارتباطات دانشگاه های کشور برگزار شد و تازه ترین تحقیقات و یافته های پژوهشی مرتبط با اخبار جعلی در آنها مطرح شد.
نصرالهی: برای مقابله با اخبار جعلی باید اجازه داد رسانه‌ها کار خود را به درستی انجام دهند
دبیر کمیته علمی چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای کشور گفت: برای مقابله با اخبار جعلی باید اجازه داد رسانه‌های مسوول کار خود را به درستی انجام دهند.
اکبر نصرالهی روز چهارشنبه در چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای کشور در سالن اجتماعات باغ زیبا اظهار داشت: نباید فکر کنیم که سواد رسانه‌ای مختص مردم است و اگر کشور با چالش و بحران در این زمینه مواجه است به این دلیل است که مردم سواد رسانه‌ای پایینی دارند. این در حالی است که اگر سواد رسانه‌ای آموزش داده و به شاخص‌های آن توجه شود، در وهله نخست رسانه‌ها و بعد مسوولان باید سواد رسانه‌ای خود را ارتقا دهند.
وی افزود: متاسفانه تاب‌آوری کشور در خصوص اخبار جعلی پایین است در حالی که اگر سواد رسانه‌ای مدیران بالا باشد، قدرت مانور تولیدکنندگان اخبار جعلی کاهش می یابد.
نصرالهی با اشاره به اینکه "اگر رسانه‌ها اخبار درست را روایت کنند عرصه بر تولید و انتشار اخبار جعلی تنگ شده و قدرت مانور پیدا نمی‌کنند" خاطر نشان کرد: راه مقابله با اخبار جعلی این است که از برخورد شعاری با سواد رسانه‌ای بپرهیزیم.
وی ادامه داد: یکی از مهمترین مسایل و بحران کشور اخبار جعلی و کثرت این نوع خبرهاست و در وقایع اخیر می بینیم که اخبار جعلی بر خلاف گذشته که بیشتر منابع ناشناخته و غیر مسوول این اخبار را تولید می کردند، حتی برخی ویژندهای صاحب نام رسانه‌ای هم تولید کننده اخبار جعلی شدند بی آنکه نگران بدنامی خود باشند و چون سواد رسانه ای مردم، رسانه ها و مسوولان پایین است این اخبار هم به راحتی پذیرفته می‌شد.
به گفته نصرالهی، یکی از علت های داغ بودن اخبار جعلی این است که مردم به منابع اصلی اعتمادی ندارند و به همین دلیل قدرت مانور افراد و کنشگران سیاسی و اقتصادی و رسانه ای در این زمینه بیشتر می شود.
وی اظهار داشت: این که چرا اخبار جعلی تولید و منتشر می‌شود به دلیل پایین بودن سواد رسانه ای است.
نصرالهی افزود: نباید مقوله مربوط به سواد رسانه ای و مقابله با اخبار جعلی را محدود به وزارت خاصی بدانیم . وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید به این مساله توجه بیشتری کند اما اگر مقوله مقابله با اخبار جعلی را محدود به دستگاهی بدانیم اشکال بزرگی است و همه حوزه‌ها باید به این مساله توجه داشته باشند.
وی ادامه داد: بخشی از جهاد تبیین بالا بردن آگاهی مردم در مواجهه با سونامی اخبار جعلی است و بنا به منویات مقام معظم رهبری آموزش سواد رسانه‌ای بخشی از جهاد تبیین است و این اتفاق نمی افتد مگر این که به سواد رسانه ای توجه کنیم و نگاه غیرشعاری داشته باشیم.
نصرالهی خاطرنشان کرد: شاید یکی از علت های این تحرکات و ناآرامی های اخیر کثرت اخبار جعلی بود که کنشگران رسانه ای با توجه به شناختی که از جغرافیای ایران داشتند اقدام به انتشار آنها می‌کردند و اگر ما می گفتیم دروغ هستند مردم اعتمادی نداشتند.
وی گفت: راه علاج این است که به مقوله سواد رسانه‌ای و مجازی به طور خاص توجه کنیم.
دبیر علمی چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای تاکید کرد: باید سواد رسانه ای از کودکان و مهدهای کودک و مدارس بیشتر مورد توجه قرار گیرد که متاسفانه در این زمینه هم کار نمایشی و شعاری انجام می شود. اگر برخورد هوشمندانه و سریع به این مقوله داشته باشیم باید به سواد رسانه ای توجه جدی کنیم.
وی همچنین گفت: این همایش هر دوره یک محور را مورد توجه قرار می داد که این دوره به درست به موضوع "اخبار جعلی" اختصاص یافته است.
نصرالهی تصریح کرد: ۶۳ مقاله به دبیرخانه همایش ارسال شده بود که در دور نخست داوری ۱۸ مقاله انتخاب و از این تعداد در دور دوم ۱۰ اثر انتخاب شده که با ۶ مقاله سفارشی صاحب نظران و اساتید این رشته، در مجموع ۱۶ مقاله در چهار پنل ارائه خواهد شد.
وی اظهار داشت: موضوعات متنوعی از شناخت اخبار جعلی تا راهکارها و راهبردهای مقابله با اخبار جعلی موضوعات مقالات را شامل می شود که دوپنل صبح و دو پنل دیگر بعد از ظهر امروز برگزار می شود.
بنا بر این گزارش چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی به همت مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی از امروز صبح در محل باغ زیبا با برگزاری پنل‌های تخصصی با حضور اساتید و کنشگران حوزه سواد رسانه‌ای آغاز به کار کرد.
ضیایی‌پرور: سامانه راست آزمایی اخبار به زودی در دسترس قرار می‌گیرد
دبیر اجرایی چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای کشور گفت: سامانه راست آزمایی اخبار که با همکاری مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی و معاونت امور مطبوعاتی و امور اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طراحی شده به زودی در دسترس قرار می‌گیرد.
حمید ضیایی‌پرور روز چهارشنبه در چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای در سالن اجتماعات باغ زیبا اظهار داشت: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و به طور مشخص مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی اقدام به طراحی سامانه راست آزمایی اخبار کرده است.
وی گفت: بر اساس مصوبه شورای عالی فضای مجازی هشت دستگاه از جمله وزارت‌خانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی و ارتباطات و فناوری اطلاعات و رسانه ملی ملزم به مقابله با اخبار جعلی هستند. در این سند ۱۵ ماده‌ای به طور مشخص تکالیف دستگاه‌ها برای مقابله با اخبار جعلی مشخص شده است و ملاک ما در این زمینه سندی است که توسط شورای عالی فضای مجازی مصوب شده است.
ضیایی پرور افزود: مجلس هم طرحی برای مقابله با اخبار جعلی دارد که ۱۶ ماده پیش نویس و پیشنهادی دارد و توسط کمیسیون‌های تخصصی مجلس بررسی می شود.
وی گفت: محتوا و اهداف اصلی هر دو طرح و سند یکی است و بر ضرورت واکنش دستگاه ها و نهادهای رسمی کشور در مقابله با اخبار جعلی و دیپ فیک‌ها و بالا بردن سواد رسانه‌ای و سواد فضای مجازی مردم و آگاهی رسانی در این رابطه تاکید دارد.
ضیایی پرور با اشاره به برگزاری چهارمین دوره همایش ملی سواد رسانه ای کشور اظهار داشت: این همایش ها می توانند به آگاهی بخشی و روشنگری مردم و بالا بردن سواد رسانه ای جامعه کمک کنند.
وی خاطرنشان کرد: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ماموریت توسعه سواد رسانه‌ای کشور را بر عهده دارد. براساس ابلاغیه‌ها و ضوابط ، توسعه سواد رسانه‌ای و سواد مجازی به دستگاه‌های متعددی سپرده شده که همراستاسازی ماموریت‌ها با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
ضیایی پرور گفت: وزارت فرهنگ در راستای قانون، اهداف و ماموریت‌های خود، از سال‌ها پیش توسعه سواد رسانه ای را در دستور کار قرار داده و اقدام‌های اساسی در این رابطه اعم از شبکه‌سازی میان فعالان و کنشگران سواد رسانه‌ای در کشور را انجام داده است.
وی گفت: هدف از برگزاری این همایش تولید ادبیات علمی و محتوا بخشیدن به آن در حوزه سواد رسانه‌ای است. با توجه به این که بخش زیادی از محققان این حوزه اقدام به فعالیت‌های علمی و پژوهشی می کنند، این همایش آوردگاهی برای ارائه پژوهش ها و تحقیقات در این زمینه است.
وی افزود: در حوزه پلتفرم ها و سکوها هم الزامات این پلتفرم ها به داشتن سواد رسانه ای تدوین و به تصویب شورا برای توسعه فعالیت کاربران در فضای مجازی انجام شده و در دست پیگیری است.
بنا بر این گزارش چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی به همت مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی از روز چهارشنبه ۲۸ دی ماه ۱۴۰۱ در محل باغ زیبا با پنل‌های تخصصی با حضور اساتید و کنشگران حوزه سواد رسانه‌ای برگزار شد.
کوثری: اخبار جعلی امروزه کدی برای جنگ اطلاعاتی است
استاد دانشگاه تهران می گوید: ما وارد شکل جدیدی از جنگ اطلاعاتی شده ایم و اخبار جعلی کدی برای جنگ اطلاعاتی است و مقاله هایی هم در این زمینه تولید شده است.
به گزارش روابط عمومی همایش سواد رسانه‌ای؛دکتر مسعود کوثری روز چهارشنبه در پنل نخست "چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای" با ارائه مقاله‌ای با عنوان «راهنمای تشخیص اخبار جعلی» گفت: به دورانی شبیه دورانی که پروپاگاندا مطرح شده بود برگشته‌ایم و به نظر می‌رسد اخبار جعلی فعلا به چنین مفهومی تبدیل شده است و مسائل داغی در اطراف آن جریان دارد.
وی افزود: موضوع اخبار جعلی، اعتماد به رسانه‌های جریان رسمی را پایین آورده و اکنون هر کسی دستی در تولید اخبار جعلی اعم از دولت‌ها، رسانه‌های جریان اصلی شامل مطبوعات و رادیو و تلویزیون‌ها و مردم دارند.
کوثری یادآوری کرد: اخبار جعلی با نام ترامپ پیوند خورده و در توئیتی که در ۹ می ۲۰۱۸ می‌نویسد مدعی است ۹۸ درصد اخباری که علیه من نوشته می‌شود فیک نیوز است.
وی گفت: تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که رابطه بزرگی میان ترامپ و فاکس نیوز وجود دارد که اقدام به تولید اخبار جعلی می‌کنند.
به هنرهای چند رسانه‌ای و گرافیک بی مهری شده است
در ادامه این پنل، مهران فرجی دانشجوی دکترای مدیریت و برنامه‌ریزی فرهنگی مقاله‌ای با عنوان «گرافیک و اخبار جعلی» ارائه داد.
وی گفت: اگر چه در سال‌های اخیر به مساله سواد رسانه‌ای بارها پرداخته شده اما سواد بصری و تاثیر هنرهای چند رسانه‌ای و نقش گرافیگ و اهمیت سواد بصری دچار بی‌مهری شده یا کمتر به آن پرداخته شده است.
فرجی افزود: نیاز به برقراری ارتباطات از زمانی که آثاری از بشر ابتدایی تا به امروز باقی مانده نقطه مشترک همه مسائل وجود تصویر است.
وی اظهار داشت: تصویر، عنصر جدا نشدنی خبر، مفهوم ساده شده و ویترین خبر است و امکان ندارد امروز خبری بدون تصویر یا نمای گرافیکی یا اِلمان به کار ببریم و مهمترین اتفاق‌ها در چند صدم ثانیه در قالب تصویر اتفاق می‌افتد.
فرجی خاطر نشان کرد: هدف سواد رسانه‌ای ایجاد تفکر انتقادی در ذهن مخاطب است.
وی با اشاره به اینکه "به اهمیت و تبیین جایگاه سواد رسانه‌ای در کشور باید توجه شود" گفت: لازم است به آموزش سواد رسانه‌ای کودکان و نوجوانان بپردازیم و کتابی که در این زمینه در هنرستان ها و مدارس ارائه می شود بسیار کسالت بار است.
بنا بر این گزارش چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی به همت مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی از امروز صبح در محل باغ زیبا با برگزاری پنل‌های تخصصی با حضور اساتید و کنشگران حوزه سواد رسانه‌ای آغاز به کار کرد.
حسین امامی: راستی آزمایی اخبار باید به بخش خصوصی سپرده شود
یک پژوهشگر فضای مجازی با تاکید بر این که راستی آزمایی اخبار باید به بخش خصوصی سپرده شود گفت: شغل راستی آزمایی خبر، چیزی است که در ایران جای آن خالی است.
«حسین امامی» روز چهارشنبه در پنل دوم چهارمین همایش ملی سواد رسانه ای کشور با ارائه مقاله‌ای با عنوان «تکنیک‌های مقابله با اخبار جعلی» گفت: امروزه، اخبار جعلی، معضل بزرگی در همه کشورها خصوصا دولت‌ها شده است.
وی افزود: با ظهور تلفن‌های همراه هوشمند و همچنین رسانه‌های اجتماعی، شاهد افزایش سرعت شیوع و نشر اخبار جعلی هستیم.
امامی ادامه داد: دولت‌ها، رسانه ها، دانشگاه ها و بخش خصوصی در بسیاری از کشورها، به این فکر افتادند تا تکنیک‌های موثر تشخیص راستی آزمایی و مقابله با آنها را پیدا کنند. بنابراین تاکید اصلی مردم نیستند.
وی با بیان این که اخبار جعلی با پیدایش رسانه‌های مجازی شایع شد افزود: خبر جعلی مانند سیب کرم زده است. باید برای تشخیص خبر جعلی سوال هایی مانند این که منبع خبر، پیام اصلی آن، مکان و زمان آن چیست را از خودمان بپرسیم.
این پژوهشگر اظهار داشت: اخبار جعلی مطالبی است که به عمد اطلاعات نادرست می دهند یا اطلاعات ناقص با هدف فریب خوانندگان، طنز و تخریب شخصیت تولید می‌شود.
وی افزود: شایعات می تواند درست یا نادرست باشد ولی اخبار جعلی بر خلاف شایعات همیشه نادرست است.
امامی ادامه داد: یکی از شیوه هایی که در جهان برای تشخیص اخبار جعلی استفاده می شود مبتنی بر هوش مصنوعی و یادگیری عمیق است.
وی افزود: برای تشخیص اخبار جعلی می توان به دو شیوه یکی دستی که بررسی توسط متخصصان و یا جمع سپاری است و یا شیوه خودکاری اقدام کرد.
این پژوهشگر ادامه داد: اخبار جعلی تهدیدی جدی برای اقتصاد، سیاست، اجتماع و امنیت یک کشور است که موجب دو قطبی شدن سیاسی و بی اعتمادی مردم نسبت به رهبران‌شان می‌شود.
وی گفت: حجم عظیم اخباری که از طریق رسانه‌های اجتماعی منتشر می شود، تأیید به صورت دستی را غیرممکن کرده است. اخبار جعلی می‌تواند بر مشاغل مختلف و سلامت روان جامعه تاثیر داشته باشد.
امامی اظهار داشت: سامانه‌های راستی آزمایی شیوه دیگری برای تشخیص جعلی بودن خبر است که استفاده از آن در جهان و کشور ما مرسوم است.
امامی اظهار داشت: برخی کشورها قوانین سختیگیرانه گذاشته اند، برخی کشورها قوانین گذاشته اند اما عمل نمی کنند و برخی کشورها هم قوانین قبلی را به اخبار جعلی هم تعمیم داده اند.
وی همچنین گفت: مردم خبری را که با عقیده آنها هماهنگ است راحت تر می پذیرند. اخبار جعلی نه تنها بر نگرش که بر رفتار ما هم می‌تواند تاثیر گذار باشد.
امامی در عین حال خاطرنشان کرد: لازم است از پلتفرم های بومی که در ایران فعالیت دارند خواسته شود در خصوص اخبار جعلی حساس باشند و ماژولی را بگذارند که گزارش جعلی بودن اخبار به آنها ارائه شود.
وی اضافه کرد: همچنین فریلنسرها می توانند این کار را انجام دهند و یا این که شرکت های دانش بنیان برای تهیه سامانه‌های راستی‌آزمایی با هوش مصنوعی ضرورت دارد که ورود کنند.
اخبار جعلی به جسم و روح ما لطمه وارد می‌کند
احسان رحیم‌زاده حناچی، خبرنگار و دانشجوی دکترا هم در این همایش گفت: در بحران ها خبرهای جعلی امکان ظهور و بروز بیشتری دارند و در خصوص بحران کرونا که همچنان هم ادامه دارد در ایامی که این بحران را داشتیم خبرهای جعلی خیلی زیادی منتشر شد و حتما کسانی را در پیرامون خود داشتید که همچنان واکسن نزده اند.
وی درباره «اینفودمی» هم گفت: این مقوله پیشتر هم بوده اما نکته این است که کرونا اولین اینفودمی بود که در شبکه های اجتماعی اتفاق افتاد و با آمدن شبکه های اجتماعی اخبار جعلی قوت گرفت.
رحیم زاده حناچی همچنین اظهار داشت: خبر جعلی هم به جسم و هم روح ما لطمه وارد می‌کند. در اثر اخبار جعلی ممکن است دچار اضطراب و تنش شویم.
این پژوهشگر ادامه داد: وقتی شایعه و یا خبر جعلی در جامعه منتشر می شود می توان دنبال نگرش هایی بود که باعث این شایعه و یا انتشار خبر جعلی شده است.
رحیم زاده حناچی گفت: ما همیشه اگر خبرهای پر بازدید را ببینیم اخبار مربوط به فجایع و ویرانی بازدید بیشتری دارد و اخبار منفی برای مخاطبان بسیار جذاب است.
وی با اشاره به بررسی ۱۳۰ خبر شایعه در خصوص کرونا در کشور گفت: شایعات تفرقه افکن با ۴۷ درصد بیشترین تعداد را داشته است. نمونه آن این که اگر واکسن کرونا زده شود خطر بیشتری دارد.
رحیم زاده حناچی اظهار داشت: در این تحقیق شایعات هراس آور بیشترین فراوانی را داشته اند و ۲۱ درصد اخبار امید بخش بودند.
وی همچنین گفت: برخورد با اخبار جعلی در کشور راه حل سیاسی دارد که باید آن را در دیوار بی اعتمادی دید.
اینکه هر فرد می‌تواند خبرنگار باشد، نگرانی‌ها را مضاعف کرده است
الهام خسروی‌پور، کارشناس ارشد مدیریت دولتی از شوشتر هم که از طریق اسکای روم اقدام به ارائه مقاله خود با عنوان «سواد رسانه ای و اخبار جعلی» کرد اظهار داشت: این که هر فرد می تواند خبرنگار باشد نگرانی ها را مضاعف کرده است. این یک مزیت هایی دارد اما طیفی از اخبار جعلی را می توانند گسترش دهند.
وی با اشاره به ضرورت سواد رسانه ای گفت: خیلی از افراد بر این گمان هستند که این سواد را دارند در حالی که سواد رسانه ای فراتر از این است و قدرت تحلیل و تشخیص پیام خبر خیلی مهم است.
خسروی پور اظهار داشت: سواد رسانه یا قدرت دسترسی، تحلیل، ارزیابی و انتقال اطلاعات و پیامهای رسانه ای در افزایش توانایی تشخیص اخبار جعلی موثر است.
وی ادامه داد: تشخیص اخبار جعلی، مجموعه‌ای از مهارت‌هاست که افراد به طور فعالانه برای قرار گرفتن در معرض پیامهای جعلی از این شاخص‌ها استفاده کرده تا از صحت پیامها آگاهی یابند.
خسروی پور گفت: افراد برخوردار از تشخیص اخبار جعلی، در برابر اخبار جعلی، آسیب‌پذیری کمتری دارند. اخباری را که به منظور تأثیرگذاری بر آنها طراحی و ارسال شده در سطوح مختلف مورد شناسایی قرار می‌دهند و قادر خواهند بود آگاهی بیشتری در مواجهه با آنان داشته باشند و این مهارت‌ها را به کاربران آموزش دهند.
وی اظهار داشت: مهم ترین وظیفه افراد در برابر اخبار جعلی آن است که هر خبر یا اطلاعاتی را که دریافت می کنند، در مورد واقعیت و صحت آن فکر و مورد بررسی قرار دهند. همچنین نباید قبل از اطمینان کامل به خبری، آن را به اشتراک گذاشته و به بازنشر آن کمک شود. بنابراین بالا بردن سواد رسانه ای از موضوعات پر اهمیت در کاهش تولید اخبار جعلی است.
خسروی پور افزود: سواد رسانه ای نوعی مهارت و درک شناختی و معرفتی است که بر اساس آن، مخاطب می تواند به شناخت تولیدات متنوع رسانه ای در عصر حاضر و در زمینه های مختلف وسایل ارتباط جمعی پی ببرد. سواد رسانه در انسان توانایی تشخیص دروغ از حقیقت را اعطا می کند و همواره کمک می کند که راحت تر اخبار را اعتبار سنجی کند.
وی ادامه داد: سهم سواد رسانه ای در فرهنگ جامعه بسیار اندک است و این امر موجب نگرانی شده است؛ دانشجویان و دانش آموزان باید پیوسته آگاهی هایشان را افزایش دهند تا برداشت های سطحی از پیامها نداشته باشند و درواقع هدف نیز، افزایش درک و دانش افراد نسبت به تفسیرهاست.
این پژوهشگر گفت: جستجوی حقیقت در میان انبوهی اطلاعات نادرست در رسانه های اجتماعی و رسیدن به کاملترین درک، از دستاوردهای یادگیری سواد رسانه ای است. وی تاکید کرد: توجه به منبع خبر، توجه دقیق به تیتر، تشخیص حس نهفته در خبر، بررسی زمینه اجتماعی خبر، چک کردن میزان باورپذیری خبر و داشتن نگاه کنجکاوانه در برخورد با خبر می تواند به کشف واقعیت خبر کمک کند.
ضیایی‌پرور: سواد رسانه‌ای قدرت درک نحوه کار رسانه‌ها و معنی‌سازی در آن‌هاست
حمید ضیایی‌پرور، پژوهشگر فضای مجازی نیز در مقاله ای با عنوان «رسانه نگاری و اخبار جعلی» اظهار داشت: سواد رسانه‌ای در صدد است خواندن سطرهای نانوشته رسانه‌های نوشتاری، تماشای پل‌های به نمایش درنیامده یا شنیدن صداهای پخش نشده از رسانه‌های الکترونیک را به مخاطبان بیاموزد. درواقع سواد رسانه‌ای قدرت درک نحوه کار رسانه‌ها و معنی سازی در آن‌هاست؛ اینکه چگونه سازمان‌دهی می‌شوند و چگونه باید از آنها استفاده شود.
وی ادامه داد: مهمترین تکنیک ها و توانایی هایی که یک روزنامه‌نگار با استفاده از آنها به معتبر بودن یک خبر دست پیدا می کند شامل توانایی درک و تشخیص اخبار جعلی، فکت چکینگ، توانایی تحلیل عناصر اخلاقی در یک داستان، دانستن تکنیک های کشف خبر جعلی، تحقیق و توجه به منبع خبر و نیز سابقه آن، جستجو از طریق منابع مختلف خبری و وابسته نشدن به یک منبع یا جریان خبری، توانایی بررسی منابع آن خبر ، تهیه اخبار از مبادی اصلی خبر وبا استفاده از شم خبری، کشف منبع انتشار خبر، رعایت انصاف و بی طرفی در خبر، عینی گرایی، رجوع به منابع معتبر است.
ضیایی پرور افزود: مهمترین توانایی‌ها و مهارت‌های که یک روزنامه‌نگار برای شناخت اخبار و محتواهای جعلی نیاز دارد هم شامل مهارت تفکر نقادانه، دانش سواد رسانه‌ای، توانایی تحلیل یک داستان خبری، توانایی تحلیل احساسات مردم در داستان خبری، توانایی تحلیل عناصر اخلاقی در یک داستان، توانایی تحلیل یک داستان خبری برای شناسایی نکات کلیدی اطلاعات، داشتن مهارت و تکنیک های کشف اخبار فیک، مطالعه و اشراف بر وقایع روز و توجه به منابع اخبار، کنجکاوی، دارا بودن شم خبری، هوشی بالاتر از هوش افراد متوسط جامعه، دارای ارتباطات گسترده اجتماعی با افراد و گروه ها، دارا بودن منابع خبری متعدد، تجربه و آموزش درست، تشخیص صحت اخبار، برجسته سازی، برچسب زنی، دروغ، بزرگنمایی، توانایی درک اهداف تولیدکنندگان اخبار و محتوای رسانه ای است.
بین نوع خبر جعلی و ادبیات توهین‌آمیز رابطه معناداری وجود دارد
هاجر نورمشرفی، دانش آموخته دانشگاه علامه طباطبایی و پژوهشگر فضای مجازی با بیان این که بین نوع خبر جعلی و ادبیات توهین آمیز، رابطه معنی دار است گفت: بین هویت کاربر منتشرکننده خبرجعلی و نوع خبر جعلی رابطه معنی‌دار است.
«هاجر نورمشرفی» روز چهارشنبه در سومین پنل چهارمین همایش ملی سواد رسانه ای با ارائه مقاله ای با عنوان «ریخت شناسی نشر اخبار جعلی در زیست بوم رسانه ای ایران» با با تمرکز بر ۳۰۰ خبر جعلی منتشر شده توسط کاربران ایرانی فعال در شبکه اجتماعی توئیتر در شش ماهه دوم سال ۱۳۹۸ اظهار داشت: بین هویت کاربر منتشرکننده خبرجعلی و تعداد لایک(فیو استار شدن) رابطه معنی‌دار است.
وی همچنین رابطه بین هویت کاربر منتشرکننده خبرجعلی و سبک نگارشی توئیت و بین هویت کاربر منتشرکننده خبرجعلی و متغیرهای واکنش از سوی مراجع مرتبط نسبت به اخبار جعلی و ترند هشتگ را معنادار خواند.
این پژوهشگر اظهار داشت: در این مطالعه اخبار جعلی با موضوع سیاسی با ۴۷.۷ درصد و موضوع بهداشت و سلامت با ۲۷ درصد بالاترین فراوانی را دارا بودند .کمترین میزان فراوانی با ۲ درصد مربوط به موضوع ورزشی بوده است.
وی خاطرنشان کرد: اخبار بدون منبع با ۷۰.۷ درصد و اخبار با منبع ناشناس با ۱۹.۷ درصد بیشترین میزان فراوانی را داشتند.
نورمشرفی گفت: در این مطالعه بیشترین روش ارائه مطلب اخبار جعلی، به صورت متن و عکس با مقدارفراوانی ۴۰.۷ درصد بوده است. فراوانی اخبار به صورت متن و فیلم، ۳۱.۳ درصد و فقط متن ۲۶.۳ و کمترین فراوانی نحوه ارائه، به صورت متن و صدا با ۱.۷ درصد بوده است.
وی خاطرنشان کرد در ۱۵۱ خبر با بیشترین فراوانی، از هشتگ استفاده شده است که معادل ۵۰.۳ درصد) از اخبار است. در ۱۴۹ خبر ۴۹.۷ درصد از هشتگ استفاده نشده است.
نورمشرفی اظهار داشت: در ۱۱۲ خبر، معادل ۳۷.۳ درصد اخبار، هشتگ ترند نشده است و در۳۹ خبر، ۱۳ درصد اخبار،هشتگ ترند شده است. همچنین ۵۶ درصد اخبار خیلی کم لایک شده اند . ۱۴.۷ درصد کم ، ۱۰.۳ درصد اخبار متوسط و ۹ خبر (۳ درصد اخبار) لایک زیاد دریافت کرده بودند.
وی افزود: منتشرکنندگان در ۵۳ درصد اخبار، ¬ هویت غیرواقعی داشته و از اسامی مستعار استفاده کردند و در ۴۷ درصد از اخبار نیز هویت واقعی داشتند.
شاه‌قاسمی: ارتباط میان دستگاه مورد استفاده برای اتصال به اینترنت با میزان آسیب‌پذیری شخص در برابر اخبار جعلی
احسان شاه‌قاسمی، استاد دانشگاه تهران هم با ارائه مقاله ای با عنوان «مفاهیم پایه ای و ادبیات اخبار جعلی» با اشاره به تاریخچه اخبار جعلی اظهار داشت: آزمون های انجام شده در این پژوهش نشان می دهند رابطه ای قابل ملاحظه میان جنسیت کاربران تهرانی مشارکت کننده در این پژوهش و حساسیت آن ها درباره اخبار جعلی وجود ندارد . به دیگر سخن، مردان و زنان به یک میزان در برابر اخبار جعلی حساسند.
وی افزود: در این پژوهش رابطه ای نه چندان نیرومند میان افزایش سواد و افزایش حساسیت به اخبار جعلی کشف شد اما این رابطه به شدت معنادار است. یعنی، گرچه همه پاسخ دهندگان درباره اخبار جعلی حساسیت را دارند، با اطمینان می توان گفت سواد بیشتر می تواند باعث شود افراد کمتر در برابر اخبار جعلی آسیب پذیر باشند.
شاه قاسمی همچنین درباره شیوه اتصال به اینترنت و رابطه آن با حساسیت به اخبار جعلی گفت: اکثریت بزرگی (۹۴ درصد) از مشارکت کنندگان در این پژوهش از گوشی همراه خودشان برای اتصال به اینترنت استفاده می کنند. البته این بدان معنا نیست که آن ها از وسایل دیگر برای وصل شدن به اینترنت استفاده نمی کنند. آزمون های آماری نشان می دهند که رابطه ای ضعیف میان وسیله مورد استفاده برای اتصال به اینترنت و حساسیت به اخبار جعلی وجود دارد، اما این رابطه معنادار است.
وی خاطرنشان کرد: می توان گفت دستگاه مورد استفاده برای اتصال به اینترنت می تواند چیزهایی درباره میزان آسیب پذیری شخص در برابر اخبار جعلی به ما بگوید.
سواد رسانه‌ای لازم اما کافی نیست
حمیدرضا حسینی استاد دانشگاه در حوزه ارتباطات و رسانه گفت: سواد رسانه ای لازم است اما کافی نیست کما اینکه کشوری هستیم که مانند تحریم های اقتصادی تحریم های اطلاعاتی و ارتباطی هم داریم.
«حمیدرضا حسینی» روز چهارشنبه در چهارمین پنل چهارمین همایش ملی سواد رسانه ای با ارائه مقاله ای با عنوان «اخبار جعلی و پدافند غیرعامل» اظهار داشت: کارآمدی باید افزایش یابد و هیچ راهکار دیگری هم نداریم.
وی ادامه داد: هدف مهاجمان از انتشار اخبارجعلی تعلیق شدید یا ایجاد بحران در فضا-مکان‌ها، گرفتن آرامش از جامعه، گمراه کردن مدیران، خسته و کلافه کردن مردم، تغییر باورها، تسلط بر اراده‌ها، کنترل و هدایت افکارعمومی و البته رفتارسازی در بی‌اراده‌هاست.
حسینی گفت: اخبارجعلی یک محتوای بسیار سمّی است لذا تشخیص آن توسط افراد غیرکارشناس و در امان ماندن از تأثیرات آن تقریباً غیرممکن است.
وی تصریح کرد: در برخی از تهدیدات غیرانسانی که امکان شفاف‌سازی و تصحیح باورها در زمان کوتاه وجود دارد، استفاده از مراکز معتبر صحت‌سنجی و راستی‌آزمایی می‌تواند آرامش را به جامعه بازگرداند.
حسینی افزود: بسیاری از کشورهای پیشرفته برای در امان ماندن از تهدیدات محتوای جعلی از راهکارهای میانجی و واسطه‌گری یا شبیه‌سازی استفاده می‌کنند.
وی خاطرنشان کرد: افزایش آگاهی‌ها و اقدامات مقابلهای و پیش‌دستانه می‌تواند تأثیر محتوای جعلی را به تأخیر انداخته یا مهاجمان را از اقدامات آفندی بعدی پشیمان کند.
حسینی اظهار داشت: تمام تلاش ما برای شناسایی اخبار جعلی و استفاده از ابزار رسانه ای برای رساندن وضعیت به آرامش است و در قانون دیده شده است.
این پژوهشگر حوزه رسانه با طرح این سوال که آیا سوادرسانه ای برای شناسایی و مقابله با اخبار جعلی کفایت می کند گفت: در آمریکا توصیه هایی که می شود برای کشورهایی مثل ما این است که سواد رسانه ای خود را بالا ببرید و خود را تقویت کنید. از سوی دیگر به اعضای ناتو و متحدان خود توصیه دیگری می کند. در تابستان سال ۹۸ فرماندهان ناتو را جمع کرده و به آنها می گوید راهبردهایی که دشمنان دارند را بشکنید و توان عملی شدن آن را بگیرید و یا مهمترین دارایی آنها را پیدا کرده و با آسیب زدن به این دارایی ها مانع از حمله کشورها شوند.
اخبار جعلی موجب سلب اعتماد عمومی به دولت‌ها می‌شود
محمدرضا اخگری، پژوهشگر سواد رسانه‌ای هم با ارائه مقاله ای با عنوان «تشخیص اخبار جعلی با استفاده از متن خبر» از اثرات منفی نشر خبر جعلی به وحشت عمومی، تاثیر منفی بر روی افراد جامعه و سلب اعتماد عمومی به دولت ها اشاره کرد.
وی تشخیص دشوار صحت خبر فقط بر اساس متن، با توجه به هدف اصلی این اخبار که با هدف فریب طیف کثیری از خوانندگان صورت می گیرد و حجم و سرعت انتشارداده ها را از چالش های موجود در این ارتباط عنوان کرد و گفت: تصحیح نگرش مردم نسبت به یک موضوع پس ازشکل گیری نگرش نادرست، امری دشوار است.
مخاطبان نمی دانند چگونه به مهارت سواد رسانه ای دست یابند
سیده مریم سیادت، مدرس سواد رسانه ای از استان سمنان هم با ارائه مقاله ای با عنوان «اخبار جعلی و راهکارها» گفت: مخاطبان شاکی از این هستند که واژه سوادرسانه ای را می شنوند ولی در عمل نمی دانند چگونه به این مهارت دست یابند.
وی افزود: طبیعتا وقتی در فضایی تعاملات ما زیاد می شود از این فضا و محتواهای آن اثر می پذیریم که این روی فرهنگ و آداب و رسوم جامعه اثرگذار خواهد بود.
سیادت خاطرنشان کرد: رسانه ها با بمباران اطلاعاتی می توانند خوش آمد و بدآمد دیدگاه های ما را به دنبال داشته باشند. به دلیل محدودیت های زمانی و مکانی امکان سفر به نقاط مختلف جهان و کشورها و آشنایی با این ها وجود ندارد و فضای رسانه به ما کمک می کند از وقایع و اخبار جهان مطلع شویم اما این سوال مطرح است که چگونه این اخبار را به ما می رسانند و بازنمایی آنها چگونه است؟
وی اظهار داشت: امروزه باگسترش کاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در زندگی روزمره، شاهد روند سریع پیشرفت تکنولوژی وشکل گیری نسلهای جدیدی از ابزارهای اینترنتی هستیم.
نگاه روانشناختی در خصوص اخبار جعلی مغفول مانده است
محمدمهدی فتحیان پژوهشگر رسانه گفت: نگاه روانشناختی در خصوص اخبار جعلی مغفول مانده است.
محمدمهدی فتحیان در چهارمین پنل چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای با ارائه مقاله ای با عنوان «اطلاعات گمراه کننده» اظهار داشت: یکی از رویکردهای مهمی که مغفول مانده داشتن نگاه روانشناختی در مورد اخبار جعلی است تا بتوانیم افراد را در برابر اطلاعات گمراه کننده ایمن کنیم.
متولیان سیاست‌گذاری رسانه‌ای کشور، باید هزینه تولید و انتشار محتوای جعلی را بالا ببرند
قادر باستانی تبریزی، استاد دانشگاه هم با ارائه مقاله ای با عنوان «اخبار جعلی و اعتبار منبع» اظهار داشت: متولیان سیاست‌گذاری رسانه‌ای کشور، باید ترتیبی اتخاذ کنند که هزینه تولید و انتشار محتوای جعلی بالا برود.
وی اظهار داشت: علت انتشار اخبار جعلی این است که اخبار فارغ از دروازه بانی خبر انتشار می یابد. ما در داخل کشور رسانه های خود را قربانی کرده ایم و از حیظ اختیار ساقط کرده ایم و این بزرگترین مشکلی است که منجر به اخبار جعلی می شود.
باستانی تبریزی ادامه داد: اخبار به سمت فشردگی پیش رفته است. رسانه باید مرامنامه و پروتکل داشته باشد.
این استاد دانشگاه گفت: کانال‌های خبری معاند نظام، با وجود اینکه ۴۴ درصد اخبار آن جعلی است، اما در عین حال پُربسامدترین اخبار را در میان کانال‌های فارسی زبان دارد؛ موضوعی هشداردهنده که هوشیاری اولیای امور و متولیان امر را می‌طلبد تا درباره دلایل چنین فکت نگران‌کننده‌ای چاره‌اندیشی کنند. همچنین گرایش رسانه‌های جدید به سودآوری و تسلیم شدن در برابر خواسته‌های صاحبان قدرت و سرمایه، بافتار خبری را به سمت تبلیغات در لباس خبر پیش برده است.
باستانی تبریزی گفت: برخی رسانه‌های نامعتبر، با وجود آمار بالای انتشار اخبار جعلی، دارای دنبال‌کننده و مخاطبان زیاد و نرخ بازنشر بالایی هستند. برای انتشار یک محتوای جعلی، نیاز به آماده‌بودن فضای اجتماعی در جامعه، برای دریافت این‌گونه اخبار وجود دارد. سیاست رسانه‌ای در کشور، به‌ویژه نحوه فعالیت خبری سازمان صداوسیما و محدودیت‌های رسانه‌های بزرگ و رسمی، به نحوی است که مردم برای شنیدن اخبار جعلی، آمادگی خوبی دارند؛ این مشکل با توسعه رسانه‌های موبایلی دو چندان شده است. متولیان امر لازم است، جوانب این معضل را به‌درستی کاوش و برنامه‌ریزی کنند.
وی ادامه داد: مقادیر نگران‌کننده‌ای از اخبار جعلی در برخی رسانه‌های پُرمخاطب تولید و منتشر شده است. متولیان سیاست‌گذاری رسانه‌ای کشور، باید ترتیبی اتخاذ کنند که هزینه تولید و انتشار محتوای جعلی بالا برود. برای این کار نیاز به یک بررسی حقوقی و تقنینی است که در عین حفظ و توسعه آزادی‌های رسانه‌ای و حمایت صریح از روزنامه‌نگاران، با خلافکاران یقه‌سفیدی که فضای رسانه‌های جدید را مستعد فعالیت‌های مخرب خود دیده‌اند، برخورد جدی شود.
باستانی تبریزی افزود: اکنون رسانه‌های داخل کشور، با رسانه‌های خارج کشور در رقابت هستند. در این بین، ساختار کسب اطلاعات در جهان، با ظهور اینترنت و گوشی‌های هوشمند متحول شده و در جامعه ما به شکل استثنایی، فضای کاملاً متفاوتی یافته است.
وی اظهار داشت: در ایران، اپلکیشن‌ها مثل تلگرام، اینستاگرام و توییتر، کارکرد خبری پیدا کرده‌اند. در کشورهای جهان، این اپلکیشن‌ها در کارکرد خبری، نقش حاشیه‌ای دارند و فضای خبری، در دست رسانه‌های جریان اصلی است، در حالی که مصرف‌کننده ایرانی، اغلب به رسانه‌های جریان اصلی، مراجعه نمی‌کنند و عامل اصلی آن بحث اعتبار است. این تغییر ساختار یک واقعیتی است که در ایران باید به جد مورد توجه قرار گیرد.
باستانی تبریزی افزود: در عصر جدید، رسانه های جدید به مفری برای پیاده شدن اهداف تجاری و سیاسی مبلغان و سیاستمداران بدل شده است. با چیرگی این اهداف بر محتوای رسانه ها، مفهوم اعتبار منبع دچار چالش های جدیدی خواهد شد.
وی گفت: رسانه‌های جدید نیز تحت تاثیر نگاه‌های منفعت طلبانه، به وسیله بسیاری از صاحبان قدرت، به انتشار اخبار جعلی می پردازند. به این ترتیب، با استیلای تبلیغات تجاری در رسانه‌های اجتماعی، اعتبار منبع را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهد. پیشنهاد می شود پژوهشگران بعدی به صورت جدی در قالب روش های کیفی و رویکردهای انتقادی به بررسی مفهوم کالایی شدن محتوا و اثرات آن بر مخاطب بپردازند.
هوش مصنوعی هم برای تولید و هم برای مقابله با اخبار جعلی کاربرد دارد
عطاالله ابطحی استاد مدیریت رسانه دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات تهران هم با ارائه مقاله ای با عنوان اخبار جعلی و هوش مصنوعی گفت: جعل در مقابل حقیقت یا واقعیت است.
وی افزود: در شبکه های اجتماعی از سال ۲۰۰۳ به بعد وارد حجم وسیعی از اخبار جعلی شدیم.
ابطحی با تاکید بر آگاهی از ذات رسانه برای تشخیص اخبار جعلی اظهار داشت: استفاده از علوم شناختی برای این است که با مخاطب بتوانیم ارتباط برقرار کنیم.
وی گفت: هوش مصنوعی که برای ما می تواند خبر جعلی تولید می تواند با آن هم مقابله کند.در هوش مصنوعی نسل های مختلف داریم و اکنون به جایی رسیدیم برای این که یک جعل شیک کنیم با استفاده از فناوری هوش مصنوعی چگونه می شود با چه ابزاری، سخت افزار و نرم افزاری می توان خبر جعلی تولید کرد.
ابطحی گفت: ذات پیام سازی رسانه این است که اگر ادبیات و نگاه خود به ذات رسانه را عوض و ارتباط خود با فناوری را بازتعریف نکنیم از فهم بازمی مانیم.
