غیبت فرهنگ و هنر در دولت آینده!
اقتصادِ منهای فرهنگ محکوم به شکست است/ اینکه کاندیدایی بگوید همه چیز ما را اقتصاد معین می‌کند، ناشی از ضعف تفکر است/ ریل‌گذاری برای بودجه هنر از ابتدا اشتباه بود
جای خالی فرهنگ و هنر در گفتمان کاندیداهای سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری چه پیامی را می‌تواند برای خانواده فرهنگ و هنر داشته باشد؟ چقدر باید نگران غیبت وعده‌هایی باشیم که می‌تواند چشم‌اندازی از سیاست‌گذاری‌های کلان فرهنگی را در نشان‌مان دهد؟
به گزارش خبرنگار ایلنا، چهار روز به انتخابات سیزدهمین دوره ریاست‌جمهوری مانده و کاندیداهای این رقابت، از تریبون‌های مختلف به بیان سیاست‌های راهبردی و برنامه‌های کلان خود برای اداره کشور پرداخته‌اند؛ برنامه‌هایی که در هیچیک از آنها خبری از فرهنگ و هنر نبود.
غیبت بزرگ فرهنگ و هنر در گفتمان انتخاباتی دولتمردان و برنامه‌های کلان آنها نشان دهنده چیست؟ این غفلت، چه چشم‌اندازی را پیش روی فرهنگ و هنر کشور در چهار سال آتی و هنرمندان و فعالان فرهنگی قرار خواهد داد؟
این‌ها پرسش‌هایی است که با «مهدی گلشنی» (عضو شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف)، «حسینعلی قبادی» (رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) و «قادر آشنا» (مدیرکل هنرهای نمایشی) مطرح کرده‌ایم.
شأن فرهنگ در دولت‌های اخیر بسیار پایین بوده
پروفسور «مهدی گلشنی» در ابتدا با تاکید بر اهمیت فرهنگ، می‌گوید: «از نظر من فرهنگ تکلیف همه چیز را در جامعه روشن می‌کند؛ اما متاسفانه شأن فرهنگ در دولت‌های اخیر بسیار پایین بوده و به آن توجهی نداشته‌اند.»
عضو شورای‌عالی انقلاب فرهنگی ادامه می‌دهد: «در این روزها از بسیاری از کاندیداها صحبت اقتصاد و سیاست را می‌شنویم؛ حتی یکی از کاندیداها می‌گفت «همه چیز ما را اقتصاد معین می‌کند.» خب، این نشان از ضعف تفکر است. اتفاقا آنچه که تکلیف همه چیز را مشخص می‌کند، فرهنگ است. فرهنگ است که باعث استقلال کشور می‌شود، باعث پیشرفت کشور می‌شود و اقتصاد و سیاست را به راه درست می‌اندازد.»
فرهنگ آشوبناکی بر جامعه حاکم شده که نه شرقی است، نه غربی و نه اسلامی
او با تاکید بر اینکه «متاسفانه در مدارس و دانشگاه‌های ما، فرهنگ خیلی نزول کرده.» یادآور می‌شود: «بنده اخیرا جمله‌ای را در شورای عالی انقلاب فرهنگی گفتم مبنی بر اینکه «یک فرهنگ آشوبناک بر جامعه ما حاکم است؛ نه غربی است، نه شرقی و نه اسلامی.» فرهنگ غربی اقلا نکات مثبتی داشته و با وجود نواقص‌اش باعث پیشرفت در جهاتی شده، فرهنگ شرقی هم که می‌بینیم چین و ژاپن چگونه با آن به کلی تغییر کرده‌اند. چین و ژاپن نیمه اول قرن نوزدهم را با حالا مقایسه کنید می‌بینید که خیلی پیشرفته شدند؛ فرهنگ است که باعث پیشرفت‌شان شد. از طرفی، فرهنگ اسلامی هم که بر کشور ما حاکم نیست.»
عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف با اشاره مثالی در این زمینه مبنی بر اینکه «یک‌بار خبرنگار سی‌ان‌ان به ایران آمد و گفت تهران آمریکایی‌ترین شهری است که دیده‌ام.» تصریح می‌کند: «این پایین بودن شأن فرهنگ بر سیاستمداران و کاندیداها هم حاکم است. کاندیداها هم کم‌ترین توجه را به فرهنگ کردند. در حالی‌که اتفاقا آنچه که باعث می‌شود اقتصاد و سیاست در راه صحیح بیافتد، فرهنگ حاکم بر جامعه ماست اما متاسفانه دغدغه سیاستمداران نبوده. برای همین به آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها هم خیلی توجه نشده است. اخیرا یکی از اساتید دانشگاهی برای من نوشته بود که برای دیدار گروهی از دانش‌پژوهان رفته بودیم و اصلا ندیدم که این‌ها برای مملکت اهمیتی قائل شوند و دغدغه‌اش را داشته باشند.»
گلشنی تاکید می‌کند: «در همین راستا، من در این مدت ندیدم که در تبلیغات انتخاباتی کاندیداهای ریاست‌جمهوری به فرهنگ اهمیت داده شود.»
حرف تازه ما برای جهانیان، از پایگاه فرهنگ خواهد بود
«حسینعلی قبادی» هم با تاکید بر نقش اساسی فرهنگ در جامعه می‌گوید: «به نظر من توجه به فرهنگ، موجب می‌شود که همه چیز سر جای خودش بنشیند. یعنی فرهنگ، بنیان و بنیاد همه هنجارهاست. تا زمانی که ما به این نرسیم که فرهنگ باید سایه بیاندازد بر سیاست ما، اقتصاد ما، امور اجتماعی و امور بین‌المللی ما، چندین ضرر خواهیم کرد؛ یکی اینکه همه پروژه‌های ما در زمینه‌های دیگر مانند اقتصاد و اجتماع ناقص می‌ماند و کم روح می‌شود. چون فرهنگ، روحِ یک جامعه است.»
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی می‌گوید «علاوه بر اینکه فرهنگ می‌تواند دیگر ابعاد را به کمال برساند، نکته دوم این‌ست که، فرهنگ از مزیت‌های تمدنی ایران است و ما با توجه و هدف قرار دادن فرهنگ و تعریف آن به عنوان مقصد، اتفاقا با مزیت‌های تمدن ایرانی بیشتر پیوند می‌خوریم.» و ادامه می‌دهد: «چرا؟ برای اینکه این همه میراث‌های عظیم فرهنگی و تمدنی داریم و توجه به فرهنگ یعنی هم‌افزایی با سرمایه‌های تاریخی و تمدنی ایرانی.
برگِ برنده ما هم در بسیاری از موارد و حرف تازه‌مان برای جهانیان باز از موضع و پایگاه فرهنگ خواهد بود.»
بی‌عنایتی به امر فرهنگی، خسارت‌های فراوانی به اقتصاد و اجتماع و سیاست می‌زند
قبادی تصریح می‌کند: «غفلت از فرهنگ، برای ما ایرانی‌ها، غفلتی چند جانبه و چند لایه خواهد بود و جای آن است که در کنار اهمیت به اقتصاد و دیگر امور، به فرهنگ هم توجه کنیم. اگر به فرهنگ توجه کنیم متوجه می‌شویم که ما بیشتر از هر چیزی به گفتگو، تعامل و مفاهمه نیاز داریم. بسیاری از خسارت‌های ما در حوزه اقتصاد، نشان از کم‌توجهی به حوزه فرهنگ و امر فرهنگی است. بی‌عنایتی به امر فرهنگی، خسارت‌های فراوانی را متوجه حوزه اقتصاد و اجتماع و سیاست خواهد کرد. چون فرهنگ، ما را به هم‌افزایی، به مدارا با یکدیگر و رسیدن به مفاهمه دعوت می‌کند نه منازعه و ستیز و نه مشاجره. و این‌جاست که مزیت‌های فرهنگی و تمدنی ما امکان جولان و به ظهور و فعلیت رسیدن پیدا می‌کند.»
سهم ۲.۵ درصدی فرهنگ از بودجه کشوری که انقلابش فرهنگی بوده
«قادر آشنا» هم با اشاره به غیبت فرهنگ و هنر در تبلیغات انتخاباتی کاندیداهای ریاست‌جمهوری می‌گوید: «تا الان نشنیدم نکته‌ای درباره تئاتر بیان شده باشد. البته که جهلِ من، نافی این نیست که شاید بزرگی، به آن پرداخته باشد. اما بر این باور بودیم، هستیم و خواهیم بود که هنر تئاتر به عنوان یک هنر مادر و هنر مبنایی و اساسی، باید در چند حوزه مورد توجه قرار بگیرد. اولین حوزه، زیرساختی است؛ یعنی سالن، امکانات و تجهیزات و دومین مساله بودجه برای اجراهای عمومی، برنامه‌های جاری و رویدادها و حمایت از هنرمندان تئاتر است که تاکنون بسیار ناچیز بوده.»
مدیرکل هنرهای نمایشی با بیان اینکه «کل بودجه فرهنگ، ۲.۵ درصد کل بودجه کشور در یک سال است» ادامه می‌دهد: «وقتی می‌گوییم ایران کشوری دارای فرهنگ و هویت کهن است و انقلاب اسلامی‌اش فرهنگی است، اما برای فرهنگش در بودجه سالانه تنها ۲.۵ درصد در نظر می‌گیریم و مابقی را به دیگر حوزه‌ها اختصاص می‌دهیم به نظر من یعنی از ابتدا ریل‌گذاری اشتباه بوده است.»
ضرورت استفاده از نیروهای متخصص و متعهد به فرهنگ و هویت ایران
او با تاکید بر اینکه «بودجه فرهنگ و هنر به‌طور کلی و تئاتر به صورت خاص باید افزایش پیدا کند.» یادآور می‌شود: «استفاده از نیروهای متخصص و متعهد به فرهنگ و هویت ایران زمین، نکته دیگری است که باید مورد توجه قرار بگیرد. افرادی باید در مجموعه‌های فرهنگی و هنری به کار گرفته شوند که فرهنگ و هنر را بشناسند و خودشان دستی در آتش داشته باشند و بتوانند به این عرصه کمک کنند. استفاده از آدم‌های بی‌ربط، آدم‌هایی که شناخت ندارند همیشه به تئاتر و به هنر ضربه زده است. با احترام به همه بزرگوارانی که در عرصه مدیریت هنر حضور داشته‌اند باید بگویم متاسفانه تا این آدم‌ها می‌آیند در آن حوزه کارشناس شوند، چهار سال دوره مدیریت‌شان تمام می‌شود. برای همین امیدوارم انشاءالله این‌بار از نیروهای توانمند متخصصی که در کشور وجود دارد استفاده کنند تا فرهنگ و هنر و تئاتر، بهتر از وضعیت کنونی شود.»
اقتصادِ منهای فرهنگ، ما را به مقصد اقتصادی هم نخواهد رساند
اما جای خالی فرهنگ و هنر در وعده‌ها و گفتمان دولتمردان و کاندیداهای ریاست‌جمهوری، چه پیام و چشم‌اندازی دارد؟
«حسینعلی قبادی» در پاسخ به این سوال می‌گوید: «توجه به اولویت اقتصادی حرف درستی است و نباید منکر این باشیم، من هم به این قائلم که اقتصاد و معیشت امر بسیار مهمی است اما متاسفانه فراموشی فرهنگ، خسارتی است که اثر درازمدت و ماندگار دارد. حتی توجه جدی به اقتصادِ منهای فرهنگ، ما را به مقصد اقتصادی هم نخواهد رساند.
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی یادآور می‌شود: «وقتی رفتار اقتصادیِ مفاهمه‌آمیز نداشته باشیم نتیجه به مراتب زیان‌بار خواهد بود؛ همه باید به این مساله عنایت داشته باشند که رفتار مطلوب و هنجارگرایی، از دلِ فرهنگ درمی‌آید، بنابراین اگر از فرهنگ غفلت کنیم، در اقتصاد هم موفق نخواهیم بود.»
حس تعهد ملی در جامعه کم‌رنگ شده
«مهدی گلشنی» عضو شورای‌عالی انقلاب فرهنگی هم در تشریح چشم‌انداز خود می‌گوید: «من امیدوارم این وضعیت بعد از انتخابات تغییر کند و هر کسی رئیس‌جمهور شد، اول از همه بیاید سراغ فرهنگ. چون امروز اصلا احساس تعهد ملی را در جامعه نمی‌بینیم و بسیاری از تحصیلکرده‌های ما نگاه‌شان به غرب است. این است که فرهنگ خیلی اهمیت دارد و برای همین، امیدوارم این وضعیت تغییر کند.»
