درآمدی بر هنجارسازی اجتماعی در بازار کتاب

هنجار اجتماعی عبارت از قواعد، الگوها و شیوه‌های تثبیت‌شده رفتار در گروه‌های اجتماعی است که در تمام سطوح زندگی انسان‌ها و در همه محیط‌های اجتماعی وجود دارند و عاملی مهم در تنظیم روابط اجتماعی و ایجاد نظم اجتماعی هستند. بنابراین، بسیاری از مسائل و مشکلات جاری در جامعه، ماهیتی اجتماعی و فرهنگی دارند (هر چند علی‌الظاهر در حیطه‌های دیگر جای گرفته باشند). یکی از مهم‌ترین راه‌های کاهش و حل این مشکلات، استفاده از الگوهایی است که از طریق مفاهیم جامعه‌شناسی ازجمله هنجارهای اجتماعی معرفی می‌شوند.

هرچند غالباً نقش و وجود هنجارهای اجتماعی مسلم و بدیهی فرض می‌شود ولی سوال اساسی این است که هنجارها چرا و چگونه به وجود می‌آیند؟ مسئله‌ای که محور این مطالعه بوده، در قالب سوالات زیر مطرح شده است:

چارچوب مفهومی و نظری هنجارسازی اجتماعی چیست؟ و عوامل و شرایط مؤثر در ایجاد هنجارهای اجتماعی کدام است؟

هدف کلی از انجام این بررسی از یکسو اهمیت شناسایی شرایط و عوامل خرد و کلانی است که در ایجاد هنجارها چه به‌صورت عاملی و چه فرآیندی مؤثر هستند و از سوی دیگر واشکافی جنبه‌های مختلف هنجارسازی اجتماعی و به‌کارگیری آن در تحقق امور مورد مطلوب فرهنگی توسط سازمان‌ها و کارگزاران فرهنگی و تبلیغی است.

برای انجام این مطالعه از روش اسنادی و مراجعه به متون مرتبط با موضوع استفاده شده است؛ در مرحله اول، به جمع آوری و توصیف مطالب و در ادامه به تحلیل و نتیجه گیری از آنها اقدام شده است.

عواملی که در این مطالعه برای هنجارسازی شناسایی و تحلیل شد، عبارتند از:

۱- هنجارسازان یا کارگزاران هنجارفرستی که می‌تواند هم شامل افراد در گروه‌ها و محیط‌های کوچک و هم گروه‌ها و سازمان‌های رسمی باشد.

۲- هنجارپذیران که شامل طیف وسیع و متنوعی از مخاطبان هنجارسازی شده و به اعتبارات و شرایط گوناگون طبقه‌بندی می‌شوند.

۳- هنجار مورد نظر که نقش کانونی در فعالیت هنجارسازی ایفا می‌کند، باید مبتنی بر ویژگی هائی در انطباق با نیازها و فرهنگ محیط‌های اجتماعی هنجارپذیران قرارگیرد.

مجموعه این عوامل در یک شرایط خاص و از طریق برخی سازوکارها امکان تأثیرگذاری مطلوب را فراهم می‌آورند که که برخی از مهمترین آنها عبارتند از: توجه به تعمیق و درونی سازی هنجارها، تمرکز بر اولویت‌های هنجاری و استفاده از شیوه‌های غیر مستقیم، توجه به کاربرد مناسب هنر و ظرفیت‌های رسانه و توجه به نقش گروه‌های مرجع در جامعه.

روشن است که کیفیت مجموعه این عوامل و شرایطی که بر محیط اجتماعی هنجارسازی حاکم است، تأثیرات متفاوتی را در برخواهد داشت.