تفاوت گاه شماری خورشیدی و قمری

ایلنا؛ ثانیه، دقیقه، ساعت، روز و ماه و سال، تمامی این ها واحد های زمانی هستند که بشر برای خود تعریف کرده است تا بتواند گذشت زمان را به شمارش در آورد. البته تعریف این واحدهای زمانی، تعریفی بی پایه و کاملا قراردادی نبوده است بلکه ریشه در تجربیات بشر و مشاهدات نجومی او دارد.

برای تعریف شبانه روز مشاهده شب و روز و تکرار و توالی این پدیده کافی بود. مشاهده ماه و تغییر شکل آن در طول شب مبنایی شد برای محاسبه ماه قمری، از طرفی مشاهده فصل ها و تغییر موقعیت خورشید در آسمان در طول روز و در هرفصل مبنایی برای تعریف سال خورشیدی شد و این چنین بود که گاهشماری ها و تقویم ها پدید آمدند.

امروز اگر تاریخ روزی را که در آن قرار دارید فراموش کنید، لازم نیست به آسمان نگاه کنید و دنبال موقعیت ماه یا خورشید بگردید، کافی است فقط یک تقویم در اطراف خود بیابید. این تقویم را یا در محیط فیزیکی اطراف خود می توانید بیابید و یا در محیط وب. برای مثال می خواهید بدانید امروز چندمه؟ 8باکس به شما خواهد گفت.

اما چنانچه در این وب سایت می بینید، تاریخ در سه فرمت مختلف آمده است. علاوه بر نمایش تاریخ در گاهشماری هجری شمسی، تاریخ در گاهشماری های قمری و میلادی نیز نمایش داده شده است. نه تنها در اینجا که در هر سرویس آنلاین گاهشماری و یا در هر سالنامه کاغذی دیگری در کشورما، تاریخ روزی که در آن قرار داریم، در هر سه  این گاهشماری ها آمده است. چرا که هرچند گاهشماری رسمی در کشور ما گاهشماری هجری شمسی است اما ما با گاهشماری های میلادی و هچری قمری نیز بسیار سروکار داریم. به همین دلیل در تقویم هایمان تاریخ  قمری و میلادی نیز ذکر شده است.

این سه گاهشماری تنها گاهشماری ها موجود در دنیا نیستند. بنا به آنچه که در وب سایت های مرجع تقویم و گاهشماری آمده است، نزدیک به چهل نوع گاهشماری داریم که هنوز در بخش هایی از دنیا رواج دارند.

اما علت وجود این گاهشماری های مختلف در چیست؟

شاید با خود اینگونه فکر کنید که هرچند ما همگی بر روی یک سیاره قرار داریم، اما موقعیت ماه و خورشید از دید ما در نقاط مختلف سیاره ای که بر روی آن قرار داریم، متفاوت است. مثلا در حالی که در نیمی از کره زمین روز است و مردم خورشید را در آسمان می بینند، در نیمه دیگر زمین، شب است. باید بگوییم خیر این گونه نیست. هر چند علت تفاوت در گاهشماری ها پایه نجومی دارد اما علاوه بر آن، فرهنگ، دین و باورهای مردم هر منظقه نیز نقش پررنگی در گاهشماری مرسوم در هر ناحیه جغرافیایی داشته است.

از نقطه نظر نجومی تفاوت در گاهشماری های مختلف به آن برمیگردد که آیا خورشید مبنای گاهشماری است یا ماه و یا ترکیبی از هر دوی آنها؟

در گاهشماری های خورشیدی همچون گاهشماری ما ایرانیان و گاهشماری میلادی، یک سال برابر است با مدت زمانی که زمین یک دور کامل به دور خورشید می گردد که 365 روز و 5 ساعت و 48 دقیقه و 46 ثانیه به طول می انجامد.

در گاهشماری قمری، ماه مبنای گاهشماری قرار می گیرد. هر بار چرخش ماه به دور زمین یک ماه کامل است  که 29 روز و 12 ساعت و 44 دقیقه طول می کشد. با دوازده ماه کامل یک سال قمری شکل می گیرد که در حدود 354 روز می شود و در نیتجه اختلافی یازده روزه با سال خورشیدی دارد.

در گاهشماری های شمسی- قمری نیز چرخش ماه به دور زمین مبنای محاسبه هر ماه است در حالی که یک سال با چرخش یک دور کامل زمین به دور خورشید تعریف می شود. گاهشماری رایج در میان یهودیان از این نوع است.

از طرف دیگر چنان که گفته شد باورهای دینی و عقاید فرهنگی نقش پررنگی در گاهشماری های مختلف دارد. برای مثال در گاهشماری ما و همچنین گاهشماری هجری قمری، مبنای شمارش سال ها هجرت پیامبر اکرم از مکه به مدینه است.

وقتی می گوییم مبدا تاریخ نگاری در گاهشماری هجری شمسی هجرت پیامبر است. یعنی سالی را که پیامبر اسلام از مکه به مدینه هجرت نمودند، سال صفر لحاظ کرده ایم و اکنون که در سال 1399 قرار داریم، یعنی 1399 سال خورشیدی از آن واقعه گذشته است.

در گاهشماری قمری نیز هجرت پیامبر به عنوان مبدا تاریخ نگاری انتخاب شده، هم اکنون در سال 1441 هجری قمری هستیم. یعنی آنکه 1441 سال قمری از هجرت گذشته است.

جالب است بدانید که گاهشماری میلادی نیز مبدا مذهبی دارد. مبدا تاریخ نگاری در گاهشماری میلادی، سالی است که حضرت عیسی مسیح در آن متولد شدند.