۱۶۰۰ نخبه بعد از بازگشت به کشور عضو هیات علمی شدند/ مقصد نخبگان به کشورهای سطح پایین‌تر مثل ترکیه تنزل یافته است

"مهدی قلعه نوی" رئیس مرکز تعاملات بین المللی معاونت علم و فناوری در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، درباره  آخرین اقدامات برای بازگشت نخبگان ایرانی به کشور گفت: در برنامه‌ای که از سال ۱۳۹۴ در معاونت علمی و فناوری طراحی شده است تاکنون بیش از ۱۰ هزار نفر از انواع خدمات این پلتفرم شامل برگزاری سخنرانی، کارگاه تخصصی پسادکترا اساتید مدعو و معین، تاسیس شرکت دانش بنیان و پروژه تخصصی نظام وظیفه بهره مند شده‌اند. به نظر ما مهاجرت برای کسب دانش و فناوری امری صرفاً منفی نیست و عدم بازگشت یا قطع همکاری و ارتباط با داخل کشور دغدغه اصلی دولت‌ها است. لازم به  ذکر است که این پلتفرم با عنوانconnect.isti.ir طراحی شده است.

وی ادامه داد: منظورم از ایرانیان توانمند صرفا نخبگان نیستند بلکه ایرانیانی که صاحب سرمایه بوده، توانمند و مدیران شرکت‌های موفق هستند. ما آمادگی داریم به همه آن‌ها کمک کنیم تا کسب و کارهایشان را در ایران راه بیاندازند و مشغول به تحصیل و تدریس شوند و یا حتی شبکه خود را فعال کنند. 

قلعه نوی با بیان استفاده ایرانیان در سراسر کشور از این پلتفرم توضیح داد: این رویه کمک می‌کند تا ارتباطات را توسعه بدهیم. به طور متوسط نزدیک به چهار سال است که پلتفرم همکاری با ایرانیان راه اندازی شده و بالغ بر هشت هزار نفر از ایرانیانی که در کشورهای دیگر سکونت داشتند، از خدمات ما استفاده کرده‌اند. 

رئیس مرکز تعاملات بین المللی معاونت علم و فناوری اظهار داشت: در حال حاضر نزدیک به دو هزار نفر در قالب این پلتفرم به کشور بازگشته‌اند.همچنین حدود ۵۰۰ نفر به عنوان هیئت علمی دانشگاه‌ها جذب شدند. برخی از آن‌ها هم آمدند و کسب و کار خودشان را راه انداختند و رفتند. همچنین بسیاری از آن‌ها ورک شاپ برگزار می‌کنند و می‌روند. 

وی با اشاره به راه اندازی شرکت‌های دانش بنیان توسط نخبگان گفت: در حال حاضر نزدیک به ۱۵۰ تا ۱۶۰ نفر از ایرانیان در اینجا شرکت‌های دانش بنیان زدند و مشغول به کسب و کارند و مساله‌ای ندارند، همچنین حدود ۱۶۰۰ نفر عضو هیئت علمی‌ها شدند. امسال با توجه به این که هم کرونا و هم مسائل اختلافات ارزی وجود داشته ممکن است تعداد کمتری از ایرانیان خارج از کشور مراجعه کرده باشند. اما به طور کل امسال بالغ بر ۴۰۰ نفر آمدند و قرارداد بستند. درهر صورت نسبت به سال‌های گذشته کاهشی نداشتیم. 

قلعه نوی گفت: وضعیت ایران در موضوع کرونا نسبت به متوسط جهانی شرایط خیلی بهتری دارد، هر چند ایده‌آل هم نیستیم ولی نسبت به خیلی از کشورهای اروپایی و امریکای شمالی شرایط بهتر است. از این بابت درخواست‌هایمان خیلی بیشتر از سال گذشته بود. 

وی درپاسخ به این سوال که گفته می‌شود علت اصلی مهاجرت ایرانیان توانمند یا نخبه وضعیت اشتغال و شرایط اقتصادی در کشور است. چرا دولت برای دلگری این افراد چه اقدامی انجام می‌دهد؟ گفت: میزان مهاجرت نخبگانی و دانشی ما زیاد نیست، هر چند قائلیم نباید این اتفاق بیافتد. یا اگر این افراد توانمند از ایران می‌روند، مجدد به کشور برگردند. جوانان ما به لحاظ توانمندی دانشی قوی هستند و همه جای دنیا آن‌ها را می‌خواهند ولی ما هم باید شرایط و امکانات حفظ آن‌ها را فراهم کنیم، البته همه جامعه باید این کار را کنند. 

رئیس مرکز تعاملات بین المللی معاونت علم و فناوری با اشاره به اینکه کرونا حتی به حوزه دانشی هم آسیب زده است، گفت: شرایط کرونا غیر از حوزه دانشی به سایر حوزه‌ها هم آسیب زده است و همه باید تلاش کنیم تا زیرساخت‌های لازم جهت پیشرفت کار آماده شود. 

وی اضافه کرد: ما در زمینه بازگشت نخبگان مطالعه کردیم و تقریبا به حدود ۴۰۰۰ نفر از ایرانیانی که در خارج از کشور بودند گفتیم چه انگیزه‌ای می‌تواند، موجب بازگشت آن‌ها به کشور شود؟ واقعا عمده مشکل آن‌ها مساله مالی نبود، بلکه موضوع اثرگذاری بود، و این‌که بتوانند موثر واقع شوند اما اثرگذاری در ایران سخت است. 

قلعه نوی تاکید کرد: هرساله تعداد زیادی از جوانان ما از دو هزار دانشگاه کشور فارغ التحصیل می‌شوند اما تناسبی میان توسعه، دانشگاه، رشته با بازار کار وجود ندارد. در حال حاضر همه جوانان پزشک می‌شوند، البته این بد نیست که همه دکتر می‌شوند، ولی این تفکر و ذهنیت که من دکتر می‌شوم پس دولت باید به من شغل، میز و حقوق بدهد اشتباه است، جوانان خودشان باید کارآفرینی کنند و خلاقیت به خرج دهند. 

رئیس مرکز تعاملات بین المللی معاونت علم و فناوری در واکنش به این که شاید از سوی دولت آن طور که باید حمایتی از دانشجویان نمی‌شود که آن‌ها ترجیح می‌دهند به جای کارآفرینی و ایجاد اشتغال، پزشک شوند؟ بیان کرد: حرف شما را قبول دارم دولت هم ضعف‌هایی دارد و به این نگرش قائل نیست که کمی ایده‌آل کار کند البته که بعضا تلاش خود را کرده است. اما تفکر همه ما این است که می‌گوییم زمانی که فارغ التحصیل شدیم، حتما بلافاصله دولت یک میز به ما بدهد. این طور نیست، درس خواندن ضامن اشتغال نبوده و یک زمینه است تا افراد دیدگاه خود را پیدا کنند. 

وی ادامه داد: اشتغال یک مقوله مجزا از درس خواندن است و الزامات و نیازهای دیگری دارد که دولت باید آن را دولت فراهم کند. اگر بتوانیم این دو را از هم تفکیک کنیم خیلی از مشکلاتمان حل می‌شود. به عنوان مثال میزان بی‌کاری  در مقاطع دیپلم و فوق دیپلم به شدت کمتر از لیسانس و فوق لیسانس است زیرا توقع آن‌ها از اشتغال هم پایین است. اینکه کسی لیسانس می‌گیرد خیلی خوب است زیرا دانش، اطلاعات عمومی و مطالعه‌اش زیاد می‌شود اما نباید توقع داشته باشد من که فوق لیسانس دارم باید فلان شغل را داشته باشم. 

قلعه نوی در واکنش به اینکه چندی پیش معاون سلامت جمعیت وزارت بهداشت اعلام کرد ذخایر ژنی کشور رو به کاهش است و سطح آی کیو ایرانیان در سالهای آتی کم خواهد شد، بیان کرد: کسی که این حرف را زده خودش باید پاسخ دهد ولی برداشت ما این نیست. قبول دارم که مهاجرت نخبگانمان در این مدت اضافه شده و کشورهای هدف نخبگانمان به کشور سطح پایین‌تر مثل ترکیه تغییر کرده است. 

او افزود: شاید اگر قبلا عمده هدف، مهاجرت به آمریکای شمالی، انگلیس و فرانسه بود اما اکنون ترکیه و آلمان جای آن‌ها را گرفته‌اند، شاید علت این باشد که سختگیری‌های زیادی در امریکای شمالی اتفاق می‌افتد. اگر نخبگان ما می‌خواهند برای ادامه تحصیل به خارج از کشور بروند ما اسمش را مهاجرت نمی‌گذاریم و می‌گوییم برای ادامه تحصیل و استفاده از فرصت‌هایی که می‌تواند آنجا باشد، سفر کرده اند. اتفاقا به این موضوع قائلیم که دانشجویان برای کسب علم بیشتر به مراکز و دانشگاه‌های سطح بالاتر بروند. 

رئیس مرکز تعاملات بین المللی معاونت علم و فناوری در پاسخ به این سوال که معاون پژوهشی وزیر علوم اعلام کرد که میزان اختراعات در کشور بسیار کاهش داشته، علت آن چیست؟ گفت: این یک نُرم جهانی دارد یعنی از هر هزار اختراع یا پتنت حدود ۷ مورد به مرحله محصول و بازار می‌رسد. 

قلعه نوی بیان کرد: شاید یکی از دلایل کاهش اختراعات در کشور این باشد که شرایط ثبت اختراعات داخلی با سختگیری‌هایی همراه است. از اواخر سال گذشته تا امسال حضور در مراکز علمی و آزمایشگاه‌ها محدود شده و همه اینها می‌تواند موثر باشد. به نظرم روی آمار امسال نمی‌شود به شکل مقایسه‌ای بحث کرد زیرا جریان کرونا قدری معادلات را بهم زده یعنی دسترسی به آزمایشگاه در دانشگاه‌ها به سختی اتفاق می‌افتد. 

رئیس مرکز تعاملات بین المللی معاونت علم و فناوری در پاسخ به این سوال که آیا رفتن افراد توانمند و نخبه از کشور می‌تواند در موضوع کاهش اختراعات تاثیر داشته باشد؟ گفت: ما یک مکانیزم برای این امر تعریف کردیم، یعنی هر کسی پتنت را در داخل کشور ثبت کند تا ۹۰٪ هزینه‌های آن را معاونت علمی تقبل خواهد کرد. آن‌ها به راحتی می‌توانند پتنتشان را در ایران ثبت کند و از این بابت هیچ مساله‌ای نداریم. سعی کردیم به جای اینکه جوانان پتنت‌های خود را در کشورهای دیگر به ثبت برسانند در کشور خودشان این کار را انجام دهند.