مداخلهِ جامع اورژانس اجتماعی برای حمایت از زنان و دختران بالای ۱۸ سال در شرایط مخاطره‌آمیز ممکن نیست/ دختران فراری از شهرستان‌ به شهرها می‌روند/ دولت برای حل آسیب‌های اجتماعی لایحه دهد

«محسن کرمانی» معاون اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره تاثیر شرایط اقتصادی کشور بر تشدید احتمالی خشونت‌ در سطح خانواده‌ها گفت: آسیب‌های اجتماعی ناشی از ترکیب چندین عامل هستند؛ ممکن است یک جایی عوامل اقتصادی تاثیر داشته باشد و در جایی دیگر عوامل فرهنگی و یک جایی هم صرفا عوامل فردی موثر واقع شود، اما در مجموع شاهد تغییر الگو‌های خشونت در سطح خانواده نیستیم. برخی از این آزار‌ها در جامعه وجود دارد، اما شرایط ما نسبت به سایر کشور‌ها بسیار بهتر است و اینگونه نیست که بگوییم این موارد تبدیل به یک مسأله اجتماعی شده است.

وی خاطرنشان کرد: جامعه هدف در اورژانس اجتماعی مربوط به آسیب‌های اجتماعی کودک آزاری، سالمند آزاری، معلول آزاری، همسرآزاری و فرار دختران است. بخشی از جامعه هدف ما مداخلات در خودکشی‌ نیز هست و اگر در این خصوص تماس گرفته شود، تلاش می‌کنیم مداخلات اولیه انجام شود و با اعزام نیروهای سیار شرایط روانی اجتماعی تثبیت شود و اگر موارد حادتر باشد به نهادهای ذیربط انتقال می‌دهیم.

هر کاری برای کودک آسیب زننده یا مخاطره‌آمیز نیست

کرمانی درباره مداخلات اورژانس اجتماعی کشور در پدیده «کودکان کار» اظهار داشت: بین کار کودک و کودک کار باید تفکیک قائل شویم. هر کاری برای کودک آسیب زننده یا مخاطره‌آمیز نیست و این دقیقا در قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مشخص شده است. وقتی کارهایی که به سلامت جسمی و روانی و حیثیت و اعتبار اجتماعی کودک آسیب می‌زند و مانع از ادامه‌ی تحصیل وی می‌شود، اصولا کودک نباید کار کند، اما نه کاری که جنبه تربیتی و جنبه مهارت آموزی دارد. اینگونه کارها به عنوان یک وضعیت مخاطره‌آمیز در نظر می‌گیریم و مداخله می‌کنیم و قانون هم این بستر حمایتی را فراهم کرده است.

معاون اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی خاطرنشان کرد: اگر فردی ببیند که یک کودکی در معرض کتک کاری و خطر قرار دارد، می‌تواند با مراکز اورژانس اجتماعی تماس بگیرد و این مراکز وارد عمل می‌شوند یا اگر والدین یا افرادی که سرپرست کودک را برعهده دارند و از حقوق کودک آگاه هستند، اگر ببینند که حضور کودک در خانوده می‌تواند آسیب‌زا باشد یا سلامت کودک در خطر باشد، اورژانس اجتماعی مداخله می‌کند و کودک را به خانواده جایگزین تحویل می‌دهد.

اقتصاد خوبی در حوزه کارِ کودک شکل گرفته است

وی با بیان اینکه یک نهاد به تنهایی نمی‌تواند برای جلوگیری یا کاهش کار کودک همه اقدامات را انجام دهد، خاطرنشان کرد: در این زمینه نیاز به یک نظام حمایتی داریم که اضلاع این نظام؛ رسانه ها، سازمان بهزیستی و نهادهای حمایتی هستند و می‌توانیم در ابعاد و جوانب مختلف مسئله، همزمان ورود کنیم تا بتوانیم اقدام موثری انجام دهیم. البته در پدیده «کودکان کار» این پرسش مطرح است که آیا همه کودکان کار از سر فقر، کار می‌کنند یا ممکن است برخی از خانواده‌ها شیوه تامین معیشت‌شان کار کودک باشد، در حالی که ممکن است سازوکارها و شیوه‌های دیگری هم برای تامین معیشت وجود داشته باشد، به این معنا که خانواده امکان و شرایط کار یا اشتغالی غیر از اشتغال کودک را هم دارد، اما چون اقتصاد خوبی در حوزه کودک کار شکل گرفته، ترجیح می‌دهند که از این مسیر تامین معاش کنند، لذا باید تفکیک قائل شویم بین خانواده‌هایی که واقعا به کار کودک‌شان نیاز دارند و جز کار کودک به هیچ منبع حمایتی و معیشتی دسترسی ندارند با خانواده‌هایی که این امکان را دارند.

ترجیح‌ برخی خانواده‌ها این است که از اقتصاد سر چهارراه و کف خیابان ارتزاق کنند

کرمانی اظهار داشت: نکته این است که در کشور بستر حمایتی برای خانواده‌هایی که واقعا نیازمند حمایت هستند و از نیروی کار کودکان استفاده می‌کنند، وجود دارد تا تحت پوشش این نهاد‌های حمایتی قرار بگیرند و دیگر نیاز به کار کودک نداشته باشند و این ظرفیت در نهاد‌های دولتی و حاکمیتی و مردمی وجود دارد و از این منظر ما اطمینان خاطر به جامعه و رسانه‌ها می‌دهیم. اما بخشی از خانواده‌ها هستند که ممکن است از حمایت آن نهاد‌ها برخوردار باشند، اما چون اقتصاد کار کودک در جامعه به واسطه فرهنگ نوع دوستی و حس کمکی که در اکثر شهروندان و خانواده‌های ایرانی وجود دارد، ترجیح‌شان این است که کودک داخل خیابان یا سرچهارراه کار کند و از اقتصاد سر چهارراه و کف خیابان ارتزاق کنند.

معاون اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی با تاکید بر اینکه کمک مردم به کودکان کار در خیابان‌ها و سر چهارراه‌ها به تداوم حضور کودک در خیابان کمک می‌کند، گفت: خود حضور در خیابان ممکن است این کودک را در معرض انواع و اقسام آسیبهای دیگر قرار دهد، لذا بهتر است مردم به جای کمک مستقیم به کودکان کار به نهادهای حمایتی کمک کنند تا این نهادها به افرادی که به واقع مستحقق هستند، کمک کنند چون این نوع کمک کردن به بازتولید آسیب منجر می‌شود.

وی ادامه داد: اینجاست که جامعه به عنوان ضلع سوم باید به ما کمک کند که تا بتوانیم خدماتی که ارائه می‌کنیم به آن جامعه‌ای که واقعا مستحق هستند برسد و جامعه باید از کمک مستقیم به کودکان کار یا خرید خدمات برای آن‌ها جلوگیری کند و این کمک‌ها به نهادها و موسساتی که دارای مجوز و شناخته شده هستند تعلق گیرد و اگر کودک و خانواده آن را مشاهده کردند به موسسه یا نهاد حمایتی معرفی کنند و این ظرفیت و زیرساخت‌ها در کشور فراهم است.

تداوم استفاده از کودکان برای تفکیک زباله توسط پیمانکاران شهرداری با وجود ممنوعیت قانونی

وی با بیان اینکه اورژانس اجتماعی با کودکان زباله گرد نیز مواجهه دارد، گفت: متولی کودکان زباله گرد بیشتر شهرداری است و شهرداری‌ها متولی هستند و اگر مواردی هم به اورژانس گزارش شود تلاش می‌کنیم از ظرفیت شهرداری‌ها برای کمک و حمایت از کودکان زباله گرد استفاده کنیم. اما مسئله‌ای که در بحث کودکان زباله گرد وجود دارد، این است که طبق قانون حمایت از اطفال و نوجوانان و طبق ضوابط و مقرراتی که خود شهرداری‌ها دارند، عملا نباید پیمانکاران بازیافت از کودکان استفاده کنند، اما بعضا مشاهده می‌شود در سطح شهر مواردی وجود دارد که پیمانکاران شهرداری از کودکان که بیشتر آن‌ها هم اتباع هستند به نوعی برای بحث بازیافت و تفکیک زباله استفاده می‌کنند.

کرمانی در خصوص خلاءهای قانونی که مشکلاتی را در مداخلات اورژانس ایجاد می‌کند، گفت: در بحث مداخلاتی که در رابطه با کودکان و افراد زیر هجده سال وجود دارد به هر حال قانون حمایت از اطفال و نوجوانان یک قانون مترقی است و یک رویکرد اجتماعی را در کنار رویکرد حقوقی به ساز و کارها و ساختارها و نظام مداخله اضافه کرده است و این اجازه قانونی را به نیروهای اورژانس می‌دهد که در مواردی که کودکی در معرض مخاطره است به پشتوانه آن بستر و حمایت قانونی، مداخلات لازمه از طریق اورژانس انجام شود.

امکان حمایت جامع از زنان و افراد بالای ۱۸ سال وجود ندارد

وی ادامه داد: اما بخشی از موارد گزارشی، بالای سن هیجده سال هستند و با وجودی که مداخلات را طبق آن انجام می‌دهیم، اما بستر قانونی جامعی که بتواند از مداخلات ما حمایت کند و به واسطه آن قانون بتوانیم یک حمایت جامعی از زنان و افرادی که بالاتر از سن هیجده سال هستند، انجام بدهیم، وجود ندارد.اگر این خلاء قانونی رفع شود، بهتر و کامل‌تر می توانیم در این موضوعات مداخله کنیم.

معاون اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی در خصوص مواجهه اورژانس با مسئله «رهاشدگی سالمندان» گفت: اگر جایی سالمند رها شده باشد، این مصداقی از سالمند آزاری است و افراد می‌توانند با یک، دو، سه یا خط اورژانس اجتماعی تماس بگیرند و تیم اورژانس مراجعه می‌کند و اول تلاش می‌کند که خانواده و نزدیکان سالمند را پیدا کنند یا ممکن است سالمند اختلال روانی یا آلزایمر داشته باشد و از خانه بیرون آمده و مسیر بازگشت به خانه را گم کرده باشد، اورژانس اجتماعی در این موارد مداخله می‌کند و تلاش می‌کند خانواده فرد و آشنایان را پیدا کند، در غیر این صورت سالمند به واحدهای نگهداری سالمندان ارجاع می‌شود تا زمانی که خانواده فرد یا سرپرستش پیدا شود، او را تحویل بگیرند.

مزاحم های تلفنی اورژانس اجتماعی را هیچ وقت بلاک نمی‌کنیم

کرمانی با اشاره به اینکه بخشی از تماس‌هایی که با اورژانس اجتماعی می‌گیرند، متاسفانه مزاحمت‌های تلفنی است، گفت: اما ما بر حسب وظیفه‌ای که داریم به همه تماس‌ها پاسخ می‌دهیم، حتی اگر مزاحم تلفنی هم باشد هیچ وقت آن شماره را بلاک نمی‌کنیم. ممکن است چندین بار مزاحم شده باشد، اما بار آخر که تماس می‌گیرد ممکن است نیاز به خدمات اورژانسی داشته باشد.

وی در خصوص معلول آزاری نیز گفت: رسالت ما این است که هر جا آزاری صورت می‌گیرد و به اورژانس گزارش دهند مداخله می‌کنیم و فرد را از آن شرایط آزاری که وجود دارد خارج کرده و به یک شرایط امن ارجاع می‌دهیم.

توضیح درباره شناسایی مادران باردارِ کارتن خواب

کرمانی در خصوص شناسایی مادران کارتن خوابی که باردار می‌شوند و نوزاد خود را در پاتوق‌ها به دنیا می‌آورند، گفت: اورژانس اجتماعی این نوزادها را شناسایی کرده و آن‌ها را به مراکز بهزیستی منتقل می‌کند و این نوزادان طفل جزء جامعه هدف ما محسوب می‌شوند. رها شدن طفل بی‌سرپرست و بدسرپرست جزو موقعیت‌های مخاطره‌آمیزی هستند که در قانون حمایت از اطفال و نوجوانان به آن اشاره شده است و اورژانس اجتماعی بر اساس ضوابط قانونی مداخله می‌کند و اگر شرایط خانواده به گونه‌ای باشد که توانایی حمایت از کودک و نوزاد را ندارند، به مراکز بهزیستی منتقل می‌شوند.

معاون اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی با اشاره به اینکه رسیدگی به موارد فرار از منزل هم جزو جامعه هدف اورژانس اجتماعی است، گفت: بیشتر موارد گزارشی در خصوص فرار از منزل، مربوط به دختران است، البته ممکن است که پسر هم باشد. دختران فراری معمولا از شهرستان‌های کوچک‌تر به شهرستان‌های بزرگتر می‌آیند و پس از گزارش این موارد، تیم سیار اورژانس برای شناسایی اعزام می‌شوند. نیروی انتظامی در این حوزه کمک می‌کند و سپس به مراکز نگهداری منتقل می‌شوند و با خانواده‌های آن‌ها ارتباط می‌گیریم، شرایط بازگشت بررسی می‌شود و اگر شرایط مهیا باشد به خانواده ارجاع داده می‌شود. اگر شرایط فراهم نباشد در مراکز مختص، این دختران نگهداری می‌شوند و در آنجا به تحصیل خود ادامه می‌دهند و گاها مهارت‌هایی هم به آنها آموزش داده می‌شود.

کرمانی در پایان گفت: اورژانس یک واحدی از مجموعه سازمان بهزیستی است و نهاد‌های مختلفی باید در حل آسیب‌های اجتماعی نقش داشته باشند. وزارت کشور، نیروی انتظامی، سازمان بهزیستی، کمیته امداد، نهادهای فرهنگی، آموزش و پرورش و وزارت علوم باید با همکاری یکدیگر یک لایحه جامعی به دولت ارائه دهند و سپس لایحه توسط دولت به مجلس ارائه شود و پس از تصویب به قانون تبدیل شود.