یارانه پنهان ثروتمندان ۲۲ برابر یارانه‌ همه مردم است/ اصلاح نظام مالیاتی یک ضرورت است

به گزارش خبرنگار ایلنا، دولت‌ها هر وقت در تامین منابع مالی خود با مشکل مواجه شدند، به عنوان یکی از راهکارها دست به افزایش قیمت حامل‌های انرژی زدند و آنرا راهکاری برای اصلاح نظام یارانه‌ای کشور اعلام کرده‌اند، بی‌آنکه به ریشه‌های ناعدالتی در توزیع یارانه یا سوبسید در کشور دست ببرند. اما آیا کارگران، بیکاران و حاشیه‌نشینان اگر قرار است، از معیشت شایسته‌تری برخودار باشند، ادامه راهکارهای اصلاح نظام یارانه‌ای به شیوه فعلی است؟

دهک‌های پردرآمد و بخش‌های غیرمولد یارانه بیشتری می‌گیرند

وحید شقاقی ( اقتصاددان) در گفتگو با ایلنا، ضمن تشریح نظام یارانه‌ای کشور و ملزومات اصلاح ریشه‌ای آن، به طوریکه که واقعاً به نفع کم‌درآمدها و فقرا باشد، اظهار داشت: نظام یارانه‌ای ایران نظامی با عملکرد معکوس است. در همه جای دنیا سوبسید یا یارانه برای حمایت از دهک‌های کم درآمد و برای حمایت از تولید تعریف می‌شود. در نظام اقتصادی ایران نظام یارانه‌ای به معکوس عمل می‌کند و به نفع پردرآمدها است. یعنی یارانه عملاً به دهک‌های پردرآمد می‌رسد؛ در درجه اول به این خاطر که نظام تولیدی ما یک نظام کارآمد نیست. از این رو بیشترین یارانه را دهک‌های پردرآمد و بخش‌های غیرمولد گرفته‌اند.

طبق اعلام نایب رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی بعد از افزایش قیمت بنزین، ۳۸ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان صرف کمک معیشتی به دهک‌های کم‌درآمد شد.

به گفته این اقتصاددان؛ عددها در مورد یارانه پنهان هنوز هم شفاف نیست. عددهای مختلفی که تا به حال در خصوص یارانه پنهان عنوان شده است. گفته می‌شود از ۹۰۰ هزار میلیارد تومان تا ۱۰۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان توزیع می‌شود. (رقم اعلامی برای یارنه پنهان  از سوی محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه ۹۳۴ هزار میلیارد تومان است.)

این درحالی است که به گفته رئیس جمهوری؛ یارانه‌ها هر ساله ۴۲ هزار میلیارد تومان برای دولت هزینه دارد. بنابراین یارانه پنهانی که دولت می‌پردازد و عمدتاً شامل حال دهک‌های بالای درآمدی جامعه می‌شود، ۲۲ برابر یارانه‌ای است که دولت به کل جامعه می‌پردازد.

وی با تشریح مفهوم یارانه پنهان گفت: مفهوم یارانه پنهان این است که طبق فلسفه یارانه به تولید و دهک‌های پایین تخصیص نمی‌گیرد. حامل‌های انرژی بسیار ارزان است و این حامل‌های انرژی نحوه مصرف را در دهک‌های پردرآمد به دلیل وسعت و متراژ خانه‌هایشان و خودروهای متعدد و بخش‌های غیرمولد که از این یارانه‌ها استفاده می‌کنند زیاد می‌کند، ولی به تولید هم چیزی اضافه نمی‌شود. درحالیکه حدود ۵۰ درصد از مردم در ایران خودرو ندارند. این افراد به‌طور مستقیم از حامل‌های انرژی استفاده نمی‌کنند.

البته نباید فراموش کرد که افزایش قیمت حامل‌های انرژی با توجه به نسبت آن با درآمد دهک‌های بالایی باید درنظر گرفته شود. از این رو ۲ هزار تومان افزایش قیمت بنزین برای دهک‌های پردرآمد که طبق اطلاعات مرکز آمار ایران، حدود ۱۰ برابر دهک‌های پایین درآمد دارند، رقمی نیست. اما نکته دیگر این است که حتی اگر این افزایش ۳۰ هزار تومانی نیز بود، بازهم درصد ناچیزی از درآمد دهک‌های بالا را نشان می‌داد. می‌توان فرضیه‌ای را درنظر گرفت. اگر هزینه حمل و نقل یک فرد از دهک پایین ۲۰۰ هزار تومان باشد (معادل ۰.۱ درصد از حداقل دستمزد و مزایا) و اگر افزایش قیمت اخیر این مبلغ را به ۶۰۰ هزار تومان (معادل ۰.۳ درصد از حداقل دستمزد و مزایا) برساند، برای یک فرد از دهک بالای درآمدی این رقم فقط معادل ۰.۰۳ از درآمدش خواهد بود. بنابراین افزایش قیمت بدون نظام توزیع عادلانه عملاً یک سیاست غیرعادلانه نیز خواهد بود.

به گفته این اقتصاددان؛ از گذشته نیز بحث اصلاح نظام یارانه‌ای کشور با تمرکز بر یارانه‌های پنهان کشور مطرح بوده است. برخی فکر می‌کنند، اصلاح نظام یارانه‌ای معادل افزایش قیمت حامل‌های انرژی است. شناسایی جامعه هدف و بعد توزیع منابع اصلاح قیمت حامل‌های انرژی و بهبود تکنولوژی در تولید و جامعه باید در بحث اصلاح نظام یارانه‌ای مدنظر قرار بگیرد.

وحید شقاقی می‌افزاید: خودروهایی را در ایران داریم که پرمصرف هستند و خانه‌هایی هستند که مصرف انرژی بالایی دارند. از طرفی تکنولوژی تولید بسیار پایین است. این امر موجب می‌شود که منابع انرژی اتلاف شود. اتلاف منابع فقط لزوماً اصلاح قیمتی نیست.

این اقتصاددان تصریح می‌کند: اما آنچه مورد نظر اقتصاددانان است این است که بدون زیرساخت‌ها و در نظر گرفتن شرایط و نحوه اجرای آن و اولویت‌ها نمی‌توان به یک نظام عادلانه در خصوص یارانه‌ انرژی رسید. مسئله اینجاست که اگر دولت واقعاً دغدغه عدالت دارد، این نوع سیاست‌ها را با تقویت زیرساخت‌ها اجرایی کند.

اصلاح نظام مالیاتی و ترمیم دستمزد را پشت گوش می‌اندازند

شقاقی معتقد است: ما می‌توانستیم اصلاحات ساختاری دیگری مثل اصلاح نظام مالیاتی را در اولویت بگذاریم. چرا ما اصلاحات ساختاری را اول از اصلاح نظام قیمتی شروع کردیم؟ بدون بانک اطلاعاتی نباید به سراغ اصلاح نظام بازتوزیع یارانه‌ها می‌رفتیم. بازتوزیع درآمدهای حاصله از افزایش قیمت‌های حامل‌های انرژی نیازمند یک جامعه آماری دقیق است که درآمد حاصله به جامعه هدف برسد.

وی می‌افزاید: اخیراً متوجه شدم که جامعه هدف هنوز به صورت کامل شناسایی نشده و وجود ندارد. اینکه زمان آن باید به درستی بررسی می‌شد. در طول سال گذشته و امسال بیش از ۶۰ درصد تورم تجمعی دو سال را شاهد بودیم. در سال گذشته بیش از ۲۷ درصد تورم داشتیم و امسال نیز 40 درصد تورم داریم که در مجموع بیش از ۶۰ درصد تورم طی دو سال را نشان می‌دهد.

دهک دهم بیش از ۲۰ برابر دهک اول درآمدی از یارانه پنهان بهره می‌برد

شقاقی خاطرنشان می‌کند: یارانه یا باید به نیازمندان داده شود یا باید به تولید تخصیص داده شود. طبق آمارهای سازمان برنامه و بودجه؛ درحالیکه از یک طرف یارانه را بیشتر دهک‌های پردرآمد مصرف می‌کنند، دهک دهم بیش از ۲۰ برابر دهک اول درآمدی از یارانه پنهان بهره می‌برد.

به گفته این اقتصاددان؛ ای کاش لااقل یارانه را به بخش مولد تولید می‌دادیم. این بخش‌ها بیشتر با مونتاژکاری و واردات پیوند خورده است. ما شرکت‌هایی داریم که اسماً تولیدکننده هستند اما بخش عمده‌ای از فعالیت‌شان واردات و مونتاژکاری است. بیشتر یارانه حامل‌های انرژی به این بخش اختصاص می‌یابد و تولیدکننده واقعی از این امر بهره‌مند نمی‌شود.

او می‌افزاید: بخش غیرمولد کشور که ارزش افزوده‌ای برای کشور ندارد؛ خام فروشان و سفته‌‌بازان به اسم تولید یارانه می‌گیرند. این‌ها است که یارانه پنهان است. منتفع شدن این گروه‌ها از یارانه خلاف فلسفه حاکم بر یارانه‌پردازی است.

در واقع مسئله اصلی این است که چرا در اصلاح نظام یارانه‌ای دولت حاضر است به سراغ انرژی مصرف شده در منازل بزرگ و سه یا چهار خودروی خانوارهای دهک‌های پردرآمد برود اما حاضر نیست به سراغ سفته‌بازان، خام‌فروشان و یارانه‌بگیران بخش غیرمولد برود. آنچه مسلم است مورد دوم بخش بیشتری از یارانه پنهان را تشکیل می‌دهند. مسئله این است که رقم‌های میلیاردی در همین بخش نهفته است. در سود زیادی که غیرمولدها و خام‌فروشان و مونتاژکاران به دست می‌آورند از نظر پنهان است.

او می‌افزاید: سوال اینجاست که اصلاح نظام مالیاتی چرا در اولویت قرار نگرفت. بالاخره اصلاح نظام مالیاتی در کشور فقط دهک‌های پردرآمد را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و باید مورد توجه قرار گیرد. آنهایی که باید بخش عمده‌ای از مالیات را باید پرداخت کنند، به دلیل ضعف عمده نظام مالیاتی این مبالغ را پرداخت نمی‌کنند. در صورتی که اصلاح نظام مالیاتی اتفاق می‌افتاد، در اثربخشی و درآمد پایدار دولت هم تاثیر بهتری می‌گذاشت. افزایش قیمت بنزین درآمد چندانی برای دولت ندارد اما اصلاحات نظام مالیاتی دهک‌های پردرآمد مبالغ زیادی به خزانه وارد می‌کند.