مقرری بیکاری، آب باریکه‌ای که با خیال خوش از گلو پایین نمی‌رود

به گزارش خبرنگار ایلنا، «پس از دوبار مراجعه بازرسان بیمه بیکاری به در منزل و عدم حضورم در خانه مقرری بیکاری‌ام قطع شد». این گلایه بسیاری از بیکارانِ مقرری‌بگیر است. همان‌هایی که از روی ناچاری و برای تامین موقت مخارج زندگی به سوی سازمان تامین اجتماعی دست دراز کردند.

البته منتی هم برسرشان نیست؛ چراکه کارفرمایان براساس تکلیف قانونی در ایام اشتغال کارگران، ۳ درصد از حق بیمه سهم خود (از باب دریافت مقرری بیکاری) را به حساب سازمان تامین اجتماعی ریخته‌اند. ۳ درصد دیگر منابع صندوق بیمه‌بیکاری (در مجموع ۳۳ درصد) را دولت باید به عنوان کمک به سازمان تامین اجتماعی بپردازد که البته سال‌هاست این پول پرداخت نشده و براساس محاسبات مستقل رقم آن به ۲۳ هزار میلیارد تومان می‌رسد.

از اینکه بگذریم در مجموع کارگران سال‌ها برای کارفرمایان مختلفی و بعضی برای یک کارفرما، کار می‌کنند که در ایام بیکاری سقفی قابل اتکا بالای سر خود داشته باشند. به صورت کلی مدت زمان پرداخت مقرری حداقل ٦ ماه و حداکثر ٥٠ ماه (بسته به سابقه بیمه‌پردازی و وضعیت تاهل) است و میزان آن نباید از ٨٠ درصد متوسط دستمزد زمان اشتغال بیشتر باشد.

با در نظر گرفتن اینکه اکثر کارگران حداقلی‌بگیر (حداقل دستمزد سال ۹۷، یک میلیون و ۱۱۴ هزار و ۱۴۰ تومان) هستند، قرار نیست که مقرری بیکاری از حیث مدت و میزان آن، با توجه به افزایش هزینه‌های زندگی و خط فقر ۳ تا ۴ میلیون تومانی در شهرها (برای سال ۹۶) دستی از کارگر بیکار و خانواده‌اش بگیرد و به اصطلاح برای آنها کاری کند. از همین رو فرد بیکار تا چشم بر هم بگذارد مقرری‌ بیکاریش قطع می‌شود و در این فاصله باید برای خود کاری دست‌وپا کند؛ آنهم در زمانی که بسیار از کارگاه‌های بزرگ و متوسط نیمه فعال هستند و تنها دست به تعدیل کارگران خود می‌زنند تا با کاستن از هزینه‌ها فقط سرپا بمانند. افزایش مدت متوسط یافتن کار برای مقرری‌بگیران بیکاری  شاهدی بر این مدعاست. اگر پیش از این آنها در عرض ۳ تا ۶ ماه کار پیدا می‌کردند، حالا باید بیش از ۱ سال برای آن وقت بگذارند. لذا طبیعی است که آنها برای یافتن کار صبح زود از خانه بیرون بزنند. هرچند اداره کار هم موظف است برای آنها شغلی مشابه شغل قبلی‌شان که در آن کسب مهارت کرده‌اند، پیدا کند. با این حال اگر پس از دو بار مراجعه حضوری بازرس تامین اجتماعی در آدرس محل خانه دریافت‌کننده بیمه بیکاری، وی حضور نداشته باشد، مقرری بیکاریش به صورت موقت قطع می‌شود.

فرد بیکار تازه در موعد پرداخت مقرری بیکاری متوجه می‌شود که پولی به حسابش واریز نشده است و از اینجا به بعد تازه دردسرهایش آغاز می‌شود. او باید به اداره کار و شعبه تامین اجتماعی مربوط به خود برود و ثابت کند که برای رفتن به سرکار کردن از خانه بیرون نزده است. البته پس از احراز بیکاری و به اصطلاح موجه بودن دلیل غیبت، مشکل وی حل می‌شود، اما همین در خانه نبودن برایش دردسر شده است. زمانی که بازرسان می‌آیند اصلا مشخص نیست به عبارت دیگر بازرسی‌ها سرزده است. سیکل نامنظم بازرسی‌ها به سبب برخورد با افرادی صورت می‌گیرد که از دریافت مقرری بیکاری سوءاستفاده می‌کنند. اما آنها که در پی یافتن کار هستند، از این مسئله آسیب می‌بینند. به بیان دیگر خشک و تر باهم می‌سوزند.

با مقرری بیکاری چرخ زندگی‌مان نمی‌چرخد

در روزهای گذشته تعدادی از همین افراد با ایلنا تماس گرفتند و نگرانی‌های خود را از بابت قطع مقرری بیکاری مطرح کردند. آنها به تشویش و اضطراب خود در روزهایی که در خانه نیستند و به دنبال کار می‌گردند؛ اشاره کرده و می‌گویند: نمی‌توانیم در خانه بشینیم تا بازرس شعب تامین اجتماعی به ملاقاتمان بیاید! ما زندگی خودمان را داریم و اگر کاری پیدا نکنیم با مقرری بیکاری چرخ زندگی‌مان نمی‌چرخد. سوال ما این است که چرا بازرسان تامین اجتماعی زمانی که برای بازرسی می‌آیند و متوجه می‌شوند که ما در خانه نیستیم، دلیل عدم حضورمان را نمی‌پرسند و تازه ما زمانی متوجه حضور سرزده آنها می‌شویم که همین آب‌باریکه به حسابمان واریز نمی‌آید.  

یک نفر از آنها در مورد تجربه خود از حضور ناگهانی بازرسان می‌گوید: بازرس شعبه آمده و زنگ خانه مرا زده است و وقتی کسی جواب نداده، زنگ همسایه‌ها را زده و سراغم را گرفته است. کل محل فهمیدند که من بیکار هستم و همین مسئله باعث درگیری من با همسرم شد.

آنها ادامه می‌دهند: باید خروارها استرس و اضطراب را تحمل کنیم. مگر بیمه بیکاری نباید مشوق افراد برای یافتن کار باشد، پس چرا اینجا به گونه‌ای رفتار می‌شود که ما باید در خانه میخکوب بشینیم تا شاید اداره کار برایمان کاری پیدا کند. ما وقتی مریض هم می‌شویم نباید از خانه بیرون برویم؟ با یکی از همکارانمان پس از چند بار حضور بازرس شعبه و در خانه نبودن برخورد بدی شد. بازرس شعبه تامین اجتماعی به وی گفت که مدت ۱۰ روز باید از صبح تا بعدظهر به آنجا برود و جلوی چشم وی بشیند تا او بفهمد که همکار ما جایی مشغول نیست. در نهایت مقرری بیکاری‌‌اش برقرار شد اما به چه قیمتی؟!

افراد دریافت‌کننده مقرری بیکاری البته باید در تاریخ‌های مشخصی در اداره کار برگه حضور و غیاب پرکنند تا مطابق قانون با آنها رفتار شود اما به نظر می‌رسد که مداخله وظایف اداره کار و شعب تامین اجتماعی دردسرساز شده است؛ چراکه هرکدام از آنها به عنوان متولی این حوزه رفتاری متفاوت دارند و بیکاران مقرری‌بگیر ترجیح می‌دهند که سروکارشان به جای تامین اجتماعی با اداره کار باشد.

در برخی از موارد فرد بیکار به جای یافتن کار از روی ناچاری به مسافرکشی روی می‌آورد که قاعدتا نباید شغل محسوب شود، اما از نظر دستگاه‌های مسئول وی شاغل محسوب می‌شود و وقتی بازرسان متوجه این موضوع بشوند مقرری بیکاری را قطع می‌کنند. البته تشخیص شاغل بودن یا نبودنِ بیکار به عهده کمیته‌ای کمیته‌ای متشکل از نمایندگان ادارات تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان تأمین اجتماعی است.

دریافت‌کننده مقرری به هر علت می‌تواند در خانه نباشد

«اکبر شوکت» عضو کارگری هیات امنای سازمان تامین اجتماعی در پاسخ به این پرسش که چرا بازرسی‌ها به گونه‌ای انجام می‌شود که سبب تشویش خاطر بیکاران می‌شود، می‌گوید: چاره‌ای نیست بازرسی‌ها باید به صورت میدانی انجام شود. حالا ممکن است که دریافت کننده مقرری بیکاری به هر علت در خانه حضور نداشته باشد و مثلا به دیدار اقوامش رفته باشد، این دلیلی نمی‌شود که مقرری بیکاری وی قطع شود و اصلا اینگونه نیست که به این دلایل کسی از دریافت حقش محروم شود. در نهایت حتی اگر این اتفاق هم بیفتد فرد بیکار می‌تواند آن را اثبات کند تا مشکل برطرف شود.

وقتی وی را در جریان قرار می‌دهیم که بازرس یکی از شعب تامین اجتماعی از یک نفر از مقرری‌بگیران خواسته است که ۱۰ روز از صبح تا ظهر به شعبه مربوطه بیاید تا عدم اشتغال وی برایش احراز شود، در انتقاد به این رفتار می‌گوید: اگر واقعا چنین اتفاقی افتاده باشد، رفتاری برخلاف قانون سرزده است. اصلا معنی ندارد، که یک بازرس چنین خواسته‌ای را مطرح کند. بازرس فقط وظیفه دارد از طریق بازرسی میدانی عدم اشتغال کارگر را احراز کند. در عین حال بازرس شعبه می‌تواند از همسایه‌ها مسئله را پرس و جو کند.  

به بازرسان شعب تذکر بدهند

نحوه اقدامات بازرسان شعب تامین اجتماعی البته موجب گلایه‌های انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی هم شده است؛ اما با یک تفاوت دیگر. زمانی که بازرسان به کارگاه محل کار کارگران ساختمانی که معمولا به خاطر ماهیت کار آنها جای ثابتی نیست مراجعه می‌کنند؛ متوجه می‌شوند که کارگر دیگر در آن کارگاه کار نمی‌کند. به همین جهت بیمه‌اش را قطع می‌کنند.

شوکت که در عین حال فعال صنفی کارگران ساختمانی هم هست در این مورد می‌گوید: در شهرستان‌ها تعامل بهتری میان مدیران کل تامین اجتماعی و انجمن‌های صنفی برقرار است و به این نتیجه رسیده‌اند که حالا دوره رکود صنعت ساختمان است و نباید از کارگری که به صورت مستمر سرکار نمی‌رود انتظار حضور در کارگاه را در تمام ایام سال داشت.

این عضو هیات امنای سازمان تامین اجتماعی افزود: برای نمونه ایزوگام‌کار تنها یک روز در یک کارگاه کار می‌کند یا کارگری که سر چهارراه می‌نشیند و برای کار به یک ساختمان می‌رود، نهایت یک تا دو روز سر آن پروژه است. البته برخی از کارها مثل سنگ‌کاری و گچ‌کاری مدت زمان طولانی‌تری دارند اما کارگر نمی‌تواند تضمین دهد که همیشه سرکار است. سازمان تامین اجتماعی باید راهکارهای دیگری مثل بازرسی از محل سکونت بیاید یا مثلا از انجمن‌های صنفی و سامانه پالایش بیمه کارگران ساختمانی بهره ببرد.

شوکت با بیان اینکه در استان تهران این مسئله توسط شعب تامین اجتماعی رعایت نمی‌شود، گفت: انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی بارها در این رابطه به معاونان سازمان تامین اجتماعی  و مدیرعامل آن گلایه کرده‌اند. امیدواریم که مدیران کل سازمان تامین اجتماعی به این مسئله توجه کنند و به بازرسان شعب تحت مدیریت خود تذکر بدهند.  

راه‌های زیادی برای احراز بیکاری وجود دارد

با درنظر گرفتن رفتارهایی که با مقرری‌بگیران می‌شود، نمی‌توان گفت که همین «آب‌باریکه» هم با خیال خوش از گلویشان پایین می‌رود. گاها برخوردهایی از جنس دیگر هم با آنها صورت می‌پذیرد. مانند یکی از شعب تامین اجتماعی شهر تهران که از بیکاران مقرری‌بگیر خواسته بود برای انجام کارهای اداری به شعبه مراجعه کنند. تصاویر حضور آنها پشت کامپیوترها و مرتب کردن زونکن‌ها مدت‌ها در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شد.

قاعدتا راه‌های زیادی برای احراز بیکاری وجود دارد مثلا بازرسان شعب می‌توانند از طریق استعلام گرفتن متوجه شوند که فرد در جای دیگری مشغول به کار است یا خیر. در واقع آنها با انجام بازرسی‌های بیمه‌ای از تمامی کارگاه‌ها هم جلوی تخلفات بیمه‌ای کارفرمایان را می‌گیرند و هم متوجه می‌شوند آیا فرد دریافت کننده مقرری بیکاری به صورت پنهانی در جای دیگر مشغول به کار است یا خیر.