حمید رضا اردلان: موسیقی نواحی راهی برای رسیدن به نام اعظم

کارگاه تاویل و بر اساس شیوه انسی و عرفانی استاد نامدار موسیقی تربت جام «نور محمد درپور» با مدیریت حمید رضا اردلان، استاددانشگاه، پژوهشگر موسیقی و معاون فرهنگی خانه هنرمندان صبح روز پنجشنبه یازده مهر در تالار استاد شهناز خانه هنرمندان ایران برگزار شد. حمید رضا اردلان گفت: موسیقی نواحی ما، انسان را تا رسیدن به نام اعظم پیش می‌برد.

به گزارش ایلنا و به نقل از ستاد خبری نخستین فستیوال موسیقی نواحی(آینه‌دار) حمید رضا اردلان در این کارگاه با بیان آنکه که اشیاء را نباید به عنوان شی نگاه کرد آن‌ها واجد ویژگی‌های منحصر به فرد هستند گفت: بیهوده نیست که انسان‌های پیشین به آن‌ها به گونه مقدس نگاه می‌کردند پس کوشش کنید به خوبی به آنچه باید گوش بدهید ممکن است این اشیاء بهتراز شما گوش بدهند. سپس از استاد نورمحمد درپور درخواست کرد که قطعاتی در مدح پرودگار و اسامی اعظم اجرا کند.

درپور اجرای خود را با اجرای «الله مدد الله مدد» آغاز و سپس از بزرگان دینی و حضرت علی(ع) با موسیقی و زبان محلی خود نام برد. اردلان در توضیح اجرای این قطعات گفت: به این جغرافیا نمی‌شود دست پیدا کرد مگر با چند مثال واضح. تفاوتی که میان انسان و دیگر موجودات هست این است که انسان، می‌تواند سخن بگوید. زبان انسان باعثمی‌شود عالمی که نیست به وجود آید. تمام اشیاء در جهان حاضر هستند ولی در عدم و نیستی یک درخت سیب جان دارد ولی تمایلی به ظهور و فکرکردن به خود ندارد در یک کمون زندگی می‌کند صندلی نیز همانند درخت از این قاعده پیروی می‌کند او نشسته است و استقرار عدمی دارد. اما این استقرار عدمی تاجایی در انسان به انتهای خود رسیده و انسان توانسته، سخن بگوید.

اردلان افزود: این سخنانی که من می‌گویم برای انسان هزار سال قبل قابل درک نبوده است اگر در میان انسان‌هایی در سه هزار سال قبل بودم امکان فهمیدن سخنانم کمتر بود. اگر ده هزار سال قبل می‌رفتم هیچ امکانی برای تبادل صحبت و معنی نیست. ما در دوره جدید کثرتی از واژگان داریم.

در ادامه این کارگاه پژوهشی، معاون فرهنگی خانه هنرمندان به شکل گیری این کثرت واژگان با آوردن کاربرد واژه port به معنای مسیر و گذر و به تصرف در آمدن معنی آن در نحو زبان معاصر و تکرار و تذکر در موسیقی در جغرافیا و دوره تاریخی متفاوت اشاره کرد و تصریح کرد: در آسیب‌شناسی این تکثر باید به موسیقی مقامی ایران اشاره کرد که واژه گریز و وحدت‌گراست و به عقیده من این وحدت گرایی پیرامون اسم اعظم که همانا کلمه(الله) است، وجود دارد.

وی افزود: این کثرت واژگان در دوره قدیم نبود تعداد معینی حرف بوده است مثل حرف(ّب) حرف(پ) حرف(او) و دیگر حروف در حد هفت تا نه حرف ما در زبان داشتیم. این حروف نیازهای مردمان را تأمین می‌کرد. علت آن نیز به زندگی گروهی انسان بازمی گردد. به عنوان مثال: انسان‌های نخستین باهم غذا می‌خوردند، دریک زمان تقریباً احساس گرسنگی می‌کردند و نیازی برای پرسیدن از یکدیگر نداشتند حتی ضرورتی احساس نمی‌کردند که به سلایق متفاوت یکدیگر پیرامون غذا گفت‌وگو کند. در نتیجه غذا و زمان گرسنگی معین(کنکرت) و در انضمام آنان بوده است. وه‌مان یک حرف کافی بوده است تا آن‌ها برای شکار آمده شوند. دکتر سپس با بیان حرف(پ) به تبیین کارکردهای آن در جوامع بدوی اشاره کرد و گستره واژگانی که با ترکیبات این حرف ساخته می‌شود را با استفاده از نمودار و دستگاه پروجکشن به نمایش گذاشت تا هنرجویان چگونگی گسترش این حرف که به باور دکتر ریشه بسیاری از واژگان معاصراست رادریابند. انسان زمانی که دریک قبیله(کمون) زندگی می‌کرده است از حرف(پ) استفاده می‌کرده. حرف(پ) یعنی من نبودم اکنون هستم. حرف(پ) یعنی من گرسنه‌ام و از حالت گرسنگی باید به سمت سیری بروم و… تمام عبورهای مادی و معنوی به احرف(پ) بیان می‌شد. اما به عنوان مثال: هنگامی که در تمدن خواسان‌ها در قاره افریقا بشر از جنوب به سمت شمال قاره حرکت می‌کند یک اتقاق افتاده است آن‌ها که درخواسان مانده بود می‌گفتند(پ) آن‌ها که حرکت کرده بودند می‌گفتند(پو) این مهاجران هنگامی که به شاخ آفریقا رسیدند به دودسته تقسیم شدند. گروهی به سوی قاره اروپا، و گروهی دیگربه سوی قاره آسیا حرکت کردند. و سرانجام هرگروه به مکانی مهاجرت کردند.

وی افزود: هنگامی که این(پ) به تمدن ایرانی رسید به کلمه(پرت) تبدیل شد. پرت به معنی آنکه من برای پرت شدن به مکانی به نام پرتگاه می‌روم. توپی در دست من است و می‌خواهم آن را پرتاب کنم.(توپ می‌خواهد از اینجا برود آنجا) فلانی پرت است(اینجا نیست)، پرت بودن به معنای دوربودن از اینجا(دوربودن ازموضوع) اما کلمه درنقطۀ دیگر به(port) تبدیل شده است دکتر باه‌مان شیوه که حرف(پ) را در زبان فارسی کنکاش می‌کند به زبان انگلیسی اشاره می‌کند. در زبان انگلیسی(port) به معنای از جایی به جایی رفتن که سرانجام به معنای مسیر به کارمی رود…(Port) در میان گنوستیک‌ها مانند: حافظ، مسیح(ع)، مولانا، شیخ خراقان، … گنوستیک با واژه انس عربی هم ریشه است. به این معنا که گنوستیک‌ها اهل انس با هستی، طبیعت و خود هستند. این(port) در میان گنوستیک به شراب تبدیل شده است. در زبان انگلیسی یکی از معناهای(port) شراب است. زیرا شراب انسان را از جهان مانده به جهان مستی پرت می‌کند.

اردلان گفت:(پ) در انضمام بشر بود و لازم نبود که معناهای گوناگون را بپذیرد. انسان نخستین با واژه(پ) تمام اعمال خود راسامان می‌داد. بودا و مولانا نسبت به کثرت واژگان اعتراض می‌کنند. ما پیش‌تر واژه‌ای را بیان می‌کردیم و مقصود حاصل می‌شد اما اکنون زبان بلای جان آدمی است واو را محدود می‌کند. از سویی دیگر انسان‌ها زبان هم دیگر را نمی‌فه‌مند و جهان به آشفتگی رسیده است. انسانی که از زبان متکثر و بدون کاربرد عاصی هستند. مدتی به محاق می‌رود تا زبان را نشنود، سکوت اختیار می‌کند. با مقام متعالی دست می‌یابد.
وی ادامه داد: یکی ازموضوعاتی که درموسیقی مقامی ایران وجهان حضوردارد همانا واژه گریزی است. تمام هدف این موسیقی آن است که ازکثرت واژگان کم کند.

دکترحمید رضا اردلان از همین منظر به تحلیل قطعات استاد نورمحمد دورپور پرداخت و با بیان عناصری مانند تکرار درموسیقی نواحی ایران وموسیقی جهان توضیح داد که این عنصرمشترک چگونه دردوفرهنگ متفاوت معنا می‌یابد. وی گفت: واژه اسم اعظم «الله» که مقصد لحن وسوُت درموسیقی نواحی است بحثامروز من عنصرتکراراست. درموسیقی غرب آن‌ها عنصر تکراررا دریافتند اما آن‌ها درخط حرکت می‌کنند وموسیقی دان‌های نواحی ما دردایره به گونه‌ای که درهنگام تکرار خواهان رسیدن به مطلق هستند‌‌ همان گونه که درچهره استاد نورمحمد درپورمشاهده کردید. دراین حال ممکن است نوازنده نواحی به مقام فناء فی الله دست یابد.

بنی اردلان سرانجام کوشید با هدایت هنرجویان با ضرب دست با عنصرتکرار به یک ریتم هماهنگ دست یابد هدف دکتر پیش‌تر این بود که هنرجویان از ساز‌ها ی خود بهره گیری کنند اما به شکل نمادین از هنرجویان خواست تا سازهای خود را در دست بگیرند وبا آن احساس یگانگی و وحدت کنند. دکتر اردلان در پایان کارگاه هنرجویان را دعوت کند برپایه شناخت موسیقی نواحی به آفرینشگری بپردازند و نوید داد تا در آینده نزدیک جشنواره نواحی به گونه‌ای برگزارمی شود که هم گام با آنکه ازاساتید موسیقی نواحی دعوت کند بستری مناسب برای اجرای نو هنرجویان باشد.

پس از پایان کارگاه حمید رضا اردلان درباره موسیقی تربت جام و تایباد در نوبت صبح؛ سپس در نوبت بعد از ظهر؛ زمان اجراهای موسیقی زنده توسط استادان موسیقی نواحی ایران فرا رسید.

در بعد از ظهر پنجشنبه در نوبت نخست نوای موسیقی جنوب شرق ایران از ساعت ۱۶ با اجرای سرنا و دهل سیستان توسط «حبیب الله قادر آتشگر» و «علیم قادر آتشگر» در خانه هنرمندان ایران طنین انداز شد و با اجرای موسیقی سیستانی توسط «حبیب الله قادر آتشگر»، «بهمن قادر» و «علیم قادر آتشگر» ادامه یافت.

اجرای موسیقی سرحدی بلوچستان توسط «ابراهیم حدیدی» و «امیر گرگیج مذکور» و سپس «دین محمد زنگ شاهی»، «حسین درویش» و «اسماعیل مهرایی» از دیگر برنامه‌هایی بود که در نوبت نخست روی صحنه رفت و با استقبال زیاد مخاطبان مواجه شد.
در نوبت دوم روز دوم این جشنواره نیز که به فاصله کوتاهی پس از اوقاعت شرعی اجرای آن آغاز شد ابتدا موسیقی دروایش سراوان(کلپورگان) توسط «امیر خسرو سیاهانی»، «فاروق رحمانی»، «محمد عارف دهواری» و «محمدجان سیاهی» اجرا شد که با ذکر نام‌های جلاله همراه بود و با تشویق مخاطبان روبرو شد.
سپس «خداداد شکل زهی نسب»، «حسین درویش» و «عیدوک رزمی»، موسیقی حماسی(شائری) بلوچستان(مکران) را اجرا کردند.
در ادامه اجرای «شیر محمد اسپندار»، «خداداد شکل زهی» و «اسماعیل سحرایی» پایان بخش روز دوم جشنواره موسیقی نواحی بود که قطعاتی بی‌کلام را اجرا کردند در حالی که اجرای استاد شیر محمد اسپندار چنان ماهرانه و تحسین برانگیز بود که تماشاگران برای مدتی بیش از ۱۰ دقیقه پس از پایان اجرا همچنان ایستاده او و همراهانش را تشویق می‌کردند.

فستیوال موسیقی آئینه دار به همت بخش خصوصی هم اکنون درخانه هنرمندان ایران در حال برگزاری است و اختصاص به ارایه آثار موسیقی نواحی جنوب شرق ایران دارد.