اجراهای محفلی و مناسبتی کمتر دیده شده از زنده‌یاد شجریان+فیلم
پس از درگذشت استاد آواز ایران به تاریخ هفدهم مهرماه، برخی هنرمندان و دوستانش، فیلم‌هایی را از آوازخوانی او در محافل مختلف منتشر کرده‌اند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، محمدرضا شجریان در طول حیات هنری‌اش از ابتدای فعالیت حرفه‌ای تا پیش از آنکه درگیر بستر و بیماری شود طی همکاری با هنرمندان هم‌نسلش آلبوم‌های متعددی منتشر کرده است. حاصل این تلاش؛ حدود شصت آلبوم است. ضمن اینکه در فیلم‌های «دلشدگان»، «ابجد»، «زمستان» او خواننده‌ی تیتراژ بوده یا از صدایش در فیلم استفاده شده است.
او در سال‌های حضورش در عرصه موسیقی، علاوه بر برگزاری کنسرت‌های متعدد داخلی و خارجی که فیلم اغلب آن‌ها منتشر شده و برخی از آن‌ها به صورت آلبوم در دسترس مخاطبان قرار گرفته، در مناسبت‌های هنری و محافل خصوصی نیز به اجرای برنامه پرداخته است.
شجریان که همواره در بحران‌ها و اتفاقات جانب مردم را نگاه داشته، آن زمان که به عضویت کانون چاووش درآمد نیز با همکاری محمدرضا لطفی، حسین علیزاده و هوشنگ ابتهاج آثاری درخور و هم‌سو با اتفاقات سیاسی و اجتماعی دهه پنجاه و شصت تولید کرد که همچنان ماندگارند.
او که خود نوازنده حرفه‌ای سنتور بود، سال‌ها در زمینه ساخت و تولید و ساز نیز پژوهش کرده و نتیجه آن تلاش‌ها سازهای ابداعی اوست. زنده‌یاد شجریان طی دوران حیاتش، پیش از رونمایی از سازهایش، تعداد آن‌ها را ۶۲ ساز اعلام کرده بود و به دو عدد از آن‌ها نمره ۱۰۰ داده بود.
شجریان در سال ۱۳۹۰ نخستین نمایشگاه سازهای ابداعی‌اش را برگزار کرد و دو سال بعد با همیاری موسسه فرهنگی هنری «دل آواز» دومین نمایشگاهش را در خانه هنرمندان ایران برگزار نمود. او دراین نمایشگاه بیش از ده سنتور داشت که با ۱۴ یا ۱۶ ساز دیگر رونمایی شدند.
استاد آواز ایران که روزنامه ونکوورسان او را یکی از مهم‌ترین هنرمندان موسیقی در سال ۲۰۱۰ و یکی از ۵۰ صدای برتر جهان معرفی کرده، نامزد دو جایزه گرمی بوده است. چندی پیش نیز، کمی پس از درگذشتش، سازمان جهانی مالکیت معنوی (وایپو) مدال خلاقیت خود را به پاس یک عمر دستاوردهای گران‌سنگ در حوزه موسیقی و فرهنگ فارسی به شجریان اهدا کرد. مدال خلاقیت وایپو به هنرمندان تاثیرگذاری که سهم به‌سزایی در توسعه فرهنگی و هنری ایفا کرده و ابتکارها و فعالیت‌های آن‌ها تاثیر شایانی بر ارتقای احترام به آثار خلاقانه داشته‌اند، اهدا می‌شود.
پس از فوت شجریان، برخی از هنرمندان و دوستان وی اقدام به انتشار فیلم‌هایی کرده‌اند که برخی از آن‌ها برای نخستین بار در دسترس مردم و علاقمندان وی قرار گرفته است. این گزارش درباره فیلم‌هایی از اجراها و حضور شجریان در محافل مختلف طی مقاطع مختلف است.
گپ و گفت شجریان با هنرمندان تاجیک
من در موسیقی ایرانی رفتگری بیش نیستم
شجریان در این فیلم در میان هنرمندان کشور تاجیکستان حاضر شده و ضمن روایت قصه مرگ شبدیز (اسب خسرو پرویز) و وظیفه باربد (موسیقیدان و نوازنده عهد ساسانی) در رساندن این خبر در قالب موسیقی، از خاصیت‌های وجودی هنرمند می‌گوید.
او در این محفل درباره هنرمند اینگونه گفته است: هنرمند می‌تواند در جامعه اساس همدلی و پیوند میان انسان‌ها باشد زیرا موسیقی گوهر همزاد انسان‌های هر سرزمین است. موسیقی جزیی از خون و خاک ماست.
او در ادامه می‌گوید: چه خوش است که موسیقی زبان همزبانی مردم جهان باشد. موسیقی تواناترین و مهربان‌ترین پیک و پیام میان عاشق و معشوق، میان دو دلداده، میان انسان‌هاست. موسیقی اندیشیدن به انسان می‌دهد و من موسیقی را دنبال کرده‌ام که اندیشیدن به انسان‌ها دهد و من موسیقی را این دیدگاه دنبال می‌کنم. من در موسیقی ایرانی رفتگری بیش نیستم.
قرائت قرآن با صدای شجریان
آنچه شجریان درباره خیام گفت
خیام در زندگی مردم جاری است
یکی از ویژگی‌های زنده‌یاد محمدرضا شجریان شناختش از شعر و ادبیات گذشته و امروز ایران است. با توجه به آثار این استاد، می‌توان گفت او شناخت کاملی از شاعرانی چون حافظ و سعدی و مولانا و عطار داشته است. در فیلم پیش‌رو شجریان از خیام یکی‌دیگر از شاعران گذشته ایران می‌گوید. او در بخشی از صحبت‌هایش می‌گوید: مردمان ما فهمیده‌اند و خیام را می‌شناسند و درکش می‌کنند، اما حرفی نمی‌زند و خیام در زندگی‌شان جاری است.
او سپس به خوانش شعر «می نوش که عمر جاودانی این است/ خود حاصلت از دور جوانی این است» می‌پردازد.
محمدرضا شجریان و فرزندش همایون
در این فیلم که زمان و مکانش مشخص نیست، محمدرضا شجریان همراه با همایون در برنامه‌ای شاید تلویزیونی حضور یافته است. آنگونه که پیداست همایون شجریان در این مقطع هنوز به صورت رسمی و حرفه‌ای خواننده نشده و یکی از شاگردان استاد شجریان محسوب می‌شود. به درخواست مجری برنامه و محمدرضا شجریان، همایون آوازی می‌خواند و در ادامه پدر قطعه را ادامه می‌دهد.
فیلمی از کودکی تنبک‌نوازی همایون در حضور پدر
اساس کار یک موزیسین در وهله اول ریتم و ضرب است
این فیلم بسیار قدیمی مربوط به فعالیت‌های هنری همایون شجریان در کودکی است. محمدرضا شجریان طی این فیلم که به صورت سیاه و سفید ضبط شده، درباره اهمیت یادگیری ضرب و ریتم توضیحاتی می‌دهد. شجریان می‌گوید: اساس کار یک موزیسین باید در وهله اول ریتم و ضرب باشد و بعد به مراحل بعدی برسد.
او در ادامه می‌افزاید: همایون از سه، چهار سال پیش به ضرب علاقه داشته و اول نزد آقای ناصر فرهنگ فر آموزش دیده و جمشید محبی نیز هفته‌ای یک بار به منزل ما می‌آیند و با همایون کار می‌کنند. او سپس از همایون می‌خواهد قطعه‌ای را بنوازد تا به عنوان یادگاری ضبط شود.
اجرای خصوصی در منزل علی‌اصغر شاه زیدی
اجرای شعری از سعدی در دستگاه همایون
فیلم پیش رو عصر روز هشتمِ فروردین‌ماهِ سال 1374 یا 1375 در منزل علی‌اصغر شاهزیدی ضبط شده و به آوازخوانی محمدرضا شجریان در دستگاه «همایون» اختصاص دارد. سعید مزدک و شاهین شیخ بهایی نیز در این محفل شجریان را به عنوان نوازنده همراهی می‌کنند.
«جماعتی که نظر را حرام می گویند/ نظر حرام بکردند و خون حلال» مطلع شعری از سعدی است که شجریان آن را می‌خواند.
صحبت‌های شجریان درباره ساز سنتور و صدای آن
سنتور سازی بدقلق است که پدر نوازنده‌اش را درمی‌آورد
فیلم مذکور ظاهرا در یکی از نشست‌های خبری مربوط به سازهای ابداعی استاد شجریان ضبط شده است. زنده‌یاد شجریان در این فیلم که دقایق کوتاهی از آن منتشر شده، می‌گوید: من چهل و هشت سال است روی صدای ساز تحقیق می‌کنم و باید کسی با سنتور آشنا باشد تا بداند این ساز چقدر بدقلقی است که پدر نوازنده را درمی‌آورد. هر سازی یک خرک دارد و سنتور 18 یا بیست خرک دارد. از آنجایی که شکل سنتور ذوزنقه است هر خرک شرایط خاص خودش را دارد و چون شرایط خرک ها فرق می‌کند رنگ صداها نیز متفاوت است و به همین دلیل است که نت‌ها یک دست نیست.
اجرای شجریان در نهمین جشن خانه سینما
دلم برای تمام هنرهای این سرزمین می‌تپد
محمدرضا شجریان در نهمین جشن خانه سینما که 19 شهریورماه با حضور سینماگران در تالار وحدت برگزار شد، تندیس افتخار خانواده سینما را از آن خود کرد. در بخش پایانی، جشن امین تارخ روی صحنه می‌رود و پس از پخش تصاویری از فیلم «دلشدگان» ساخته زنده‌یاد علی حاتمی از شجریان برای حضور روی صحنه دعوت به عمل می‌آورد. شجریان با استقبال و تشویق حاضران بدون آمادگی قبلی روی صحنه حاضر می‌شود و با بیان اینکه به عنوان بیننده به جشن خانه سینما آمده، می‌گوید: افتخار می‌کنم که در بین اهالی سینما و شما که به سینما عشق می‌ورزید، هستم. من دلم برای تمام هنرهای این سرزمین می‌تپد و سا‌ل‌هاست به سینما عشق می‌ورزم و بخش ارزنده‌ای از زندگی من در منزل با فیلم‌های سینمایی گذشته است. او در ادامه تصنیفی را برای حاضران می‌خواند که متعلق به تنهایی خودش است.
بخشی از اجرای ارکسترال تصنیف «مرغ حق»
یکی از معدود اجراهای شجریان با همراهی ارکستر
برخلاف آنچه که برخی می‌گویند زنده‌یاد شجریان همراه با ارکستر نیز آثاری را اجرا کرده است. ارکستر ملی ایران به رهبری فرهاد فخرالدینی و خوانندگی محمدرضا شجریان، تیرماه سال 1377 به مدت چهار شب در چهلستون اصفهان روی صحنه رفت و به اجرای آثار زنده‌یاد علی تجویدی پرداخت.
حسن کسایی، علی تجویدی، فریدون مشیری و علی اصغر شاهزیدی برخی از هنرمندانی بودند که به دیدن این اجراها نشستند. فیلم پیش رو مربوط به اجرای تصنیف «مرغ حق» یکی از ساخته‌های زنده‌یاد تجویدی است و «بخوان خدای را بخوان، گره گشای را بخوان/ مگر نوای مرغ حق ثمری بخشد/ برآور ای نشان حق زدل آوازی/ مگر که بر دعای ما اثری بخشد» ابیاتی از این تصنیف است.
