در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد:
رطوبت و گلسنگ عامل تیرگی‌های گنبد کاووس/ شناسایی چند نانو متریال/ کاهش ۷۰ درصدی بازدیدکنندگان میراث جهانی
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد کاووس با اشاره به آنکه رطوبت و گلسنگ ازجمله عوامل تیرگی میراث جهانی گنبد کاووس هستند، از شناسایی نانو متریال مورد استفاده برای این اثر تاریخی خبر داد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، چندی‌ست که وضعیت رطوبت میراث جهانی گنبد کاووس مدنظر کارشناسان امر قرار گرفته تا بتوانند راهکاری برای ادامه روند نفوذ رطوبت بدست آورند. در این راستا اساتید و کارشناسان امر در استان گلستان و دانشگاه شهید بهشتی و البته دانشگاه اصفهان درصدد برون‌رفت از این مهم برآمدند.
عبدالمجید نورتقانی (مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد کاووس) در خصوص وضعیت و پایش رطوبت در این مجموعه میراث جهانی گفت: دلیل اصلی دایر شدن داربست‌ها در اطراف گنبد کاووس به دلیل کنترل رطوبت گنبد رُک بود. پروپوزال طرح نیز بر اساس مطالعاتی که اساتید دانشگاه شهید بهشتی انجام داده بودند، تهیه شد. اینکه چه مداخله‌ای را می‌توان در گنبدکاووس انجام داد تا از یکسو آسیب‌هایی که بر اثر بند کشی‌های مرمت‌های گذشته در جبهه غربی به وجود آمده بود رفع کنیم و از دیگر سو آسیب‌هایی که در آجرهای شکسته و آسیب دیده که تعداد آن‌ها بسیار محدود است و از گذشته وجود داشت رفع شود، مد نظر اساتید و کارشناسان قرار گرفت. این مسائل سبب شد تا رطوبت به بنا نفوذ کند. اکنون با توجه به شرایط موجود تاحدودی می‌دانیم که چه مطالعات و چه اقداماتی می‌توان برای جلوگیری از نفوذ رطوبت در گنبدکاووس انجام داد و چه برنامه‌ای برای این مجموعه داریم، تا حدودی تکلیف‌مان مشخص است. پیشنهادهای موجود در شورای راهبردی وزارتخانه میراث و گردشگری مصوب شده.
به گفته او، با توجه به آن که پاییز کم بارانی را پشت سر گذاشته‌ایم می‌توان گفت شرایط گنبدکاووس همانند گذشته است و به نوعی وضعیت سازه پایدار است.
البته چندی پیش نیز در صفحه اینستاگرام گنبد کاووس آمده بود: پایش دما و رطوبت به جهت مقایسه آسیب‌های وارده در داخل و خارج بنای گنبد قابوس که از تیر ماه ۱۳۹۲ آغاز شده. برای این منظور دستگاه دماسنج و رطوبت‌سنج در قسمت جنوبی داخل بنا نصب شده است. رطوبت نسبی در گنبدکاووس در پاییز و زمستان به حداکثر می‌رسد و در بهار به جز فروردین‌ماه و تابستان کمتر می‌شود با این وجود در تابستان به دلیل گرمای زیاد شرجی بودن هوا احساس می‌شود که این رطوبت بالا در فصل گرم بر دمای محسوس و شرایط آسایش دمایی تأثیر نامطلوبی می‌گذارد.
به گفته نورتقانی، با توجه به آنکه سایز آجرهای ریشه‌دار در گنبد کاووس متفاوت است، در حوزه تولید این آجرها برای جایگزین کردن آجرهای شکسته و آسیب دیده و این مهم که چه نمونه‌هایی برداشته شود قطعاً چالش‌های در این خصوص وجود خواهد داشت. باید سمپل این آجرها تولید شوند و و آزمایش‌هایی روی آن‌ها صورت گیرد. سپس می‌توان با نتایج به دست آمده، مرمت را بر روی گنبد رک انجام داد. تحقق این مهم نیازمند هزینه و زمان قابل توجهی است که تاکنون بخشی از این هزینه‌ها برای تهیه طرح مرمت که شامل تولید سمپل‌های آجر و تولید قالب‌های این آجرهاست، تامین شده و در انتظار تامین بخش بعدی این هزینه‌ها هستیم تا بتوانیم کار را آغاز کنیم.
او تصریح کرد: انتظار داریم با مرمت بنیادی که در گنبد رک انجام می‌شود رطوبت به حداقل برسد. البته با توجه به آنکه با یک بنای آجری که آن هم در شمال کشور قرار دارد، مواجه هستیم نمی‌توان گفت تمام رطوبت موجود فقط به دلیل مشکلات موجود در بندکشی است چراکه رطوبت در بناهای آجری در شمال کشور چیزی دور از انتظار نیست.
عوامل تیرگی جبهه غربی
نورتقانی در ادامه به بخش تیره‌ای که در گنبدکاووس ظاهر شده است، اشاره کرد و گفت: در ابتدای امر تصورمان آن بود که این تیرگی به دلیل نفوذ رطوبت است اما با مشورت‌هایی که با برخی از کارشناسان گل سنگ‌شناسی داشتیم عنوان شد که بخشی از تیرگی که در پای بنا و در جبهه غربی دیده می‌شود، به دلیل فعالیت گلسنگهاست که سبب تیره شدن این بخش‌ها شده. هر چند بخشی از این تیرگی به دلیل رطوبت است اما بخش جدیدی از این تیرگی به دلیل گلسنگهاست.
او در پاسخ به این سوال که برای زدودن گلسنگها از مجموعه میراث جهانی گنبد کاووس چه برنامه‌هایی اندیشیده شده است، گفت: در واقع می‌توان گفت گلسنگها فعالیت سطحی دارند و به مرور زمان می‌توانند نفوذ کنند و به بخشی از لایه‌ها صدمه بزنند. در مرحله نخست باید گونه‌های گل سنگ موجود در گنبد کاووس شناسایی و آسیب‌هایی که روی سنگ‌ها به وجود می‌آورند مورد بررسی قرار گیرند. سپس می‌توان وارد عمل شد.
زدودن بوته‌ها از گنبد
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد کاووس در خصوص زدودن درختچه‌هایی که روی گنبد رک هر سال رویش پیدا می‌کنند نیز گفت: بعد از نصب داربست‌ها به صورت مرتب این درختچه‌ها تمیز می‌شوند. زدودن این درختچه‌ها به صورت دستی انجام می‌شود و همچنان داربست‌ها برای ادامه مطالعات طرح مرمت و زدودن بوته‌ها در اطراف گنبد کاووس باقی خواهند ماند.
او همچنین از درحال بررسی بودن استفاده از روش‌های نانو و نانو متریال خبر داد و گفت: در نتایج اولیه به شناسایی چند نانو متریال برای استفاده در مجموعه گنبدکاووس دست پیدا کرده‌ایم که باید مورد آزمایش قرار گیرد و این امر زمان‌بر خواهد بود.
وضعیت بازدید گردشگران
او در خصوص وضعیت بازدید از مجموعه میراث جهانی گنبدکاووس نیز گفت: با توجه به شرایط شیوع ویروس کرونا و رعایت پروتکل‌های بهداشتی در صورتی که وضعیت استان قرمز نباشد و ستاد کرونا اجازه فعالیت مجموعه‌های گردشگری را بدهدف اجازه بازدید از محوطه بیرونی گنبد داده می‌شود با این وجود به شدت شاهد کاهش تعداد بازدیدکنندگان هستیم و می‌توان گفت بیش از ۷۰ درصد کاهش در تعداد بازدیدکنندگان را شاهد هستیم.
به گفته نورتقانی، هرچند امکان بازدید از محوطه بیرونی گنبدکاووس وجود دارد اما بنا بر صلاح دیدهای موجود احتمالا به زودی از حضور بازدیدکنندگان در داخل مجموعه ممانعت خواهد شد چراکه از یکسو در داخل گنبد با محدوده اندکی روبرو هستیم و از دیگرسو امکان ضدعفونی کردن داخل بنا وجود ندارد و ممکن است این کار به بنا آسیب برساند از این رو از ورود بازدیدکنندگان به داخل بنا گنبدکاووس جلوگیری خواهد شد.
