سدهای خاکی هنوز با الگوی مهندسی هخامنشی ساخته می‌شوند
کاوش سد بستان خانی دیدگان از شاهکارهای مهندسی دوران هخامنشی، با کارکرد آبادانی و سازندگی، که میتواند دانش و فهم ما را در ارتباط با روش‌ها و شگردهای سدسازی و سازه معماری موجود در این سد به عنوان یکی از بی همتاترین سازههای آبی هخامنشی افزایش دهد، هم اکنون در حال انجام است.
به گزارش ایلنا، حمیدرضا کرمی (باستان‌شناس پایگاه میراث جهانی پاسارگاد و سرپرست کاوش باستانشناسی سد بستان‌خانی دیدگان) گفت: سد بستان خانی یکی از با ارزشترین آثار و ساختارهای دوران هخامنششی است که در منطقه دیدگان شهرستان خرمبید در ۳۰ کیلومتری شمال شرق پاسارگاد جای گرفته.
او تصریح کرد: این سد به همراه چندین سد دیگر، آبراه‌ها و شبکه‌های توزیع آب مجموعه‌ای از آثار تاریخی با کارکرد مدیریت منابع آب دوران هخامنشی، به عنوان یکی از زیرساخت‌های برجسته و تاثیرگذار در شکل گیری و توسعه پایتخت هخامنشی پاسارگاد بشمار می‌آید.
این باستان‌شناس با بیان اینکه سد بستان خانی از گونه سدهای خاکی با هسته خاکی و پوسته لاشه سنگی است که با پلان مستقیم در دهانه دره کوهستانی اجرا شده افزود: بر پایه بررسی‌ها و پژوهشهای میدانی آب ذخیره شده در دریاچه سد از چشمه سارهای پیرامون و رودخانه پلوار فراهم می‌شده است.
کرمی اظهار داشت: در پایینترین بخش سد و همسطح کف دره، بقایای یک ساختار معماری فاخر با بکارگیری بلوکهای سنگی تراش خورده چهارگوش وجود دارد که همانند بناهای پاسارگاد با روش خشکه چین و استفاده از بستهای فلزی ایجاد شده است.
او با اشاره به اینکه شوربختانه بخش‌هایی از کالبد سد و ساختار معماری آن در سالهای گذشته به دست سودجویان و حفاران غیرمجاز تخریب شده و آسیب‌های جدی دیده خاطرنشان کرد: با توجه به وضعیت موجود سد و نیاز به آگاهی از چگونگی ساختار سد، ساماندهی، مرمت و شناساندن این اثر، برنامه‌ای چند مرحلهای در پایگاه میراث جهانی پاسارگاد تهیه و تدوین شد که گام نخست آن کاوش باستانشناسی دیواره سد و بقایای سازه معماری آن است.
سرپرست هیئت باستانشناسی گفت: این کاوش با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری آغاز و در این پژوهش میدانی بقایای ساختار معماری سد مورد کاوش قرار می‌گیرد و تلاش خواهد شد پلان و نقشه معماری سازه سد تهیه و ترسیم گردد.
او اظهار داشت: این کاوش دانش و فهم ما را در ارتباط با روش‌ها و شگردهای سدسازی و سازه معماری موجود در این سد به عنوان یکی از بی‌همتاترین سازههای آبی هخامنشی افزایش خواهد داد و جای آن را در هنر معماری و مهندسی سازههای هخامنشی باز خواهد کرد.
این باستان‌شناس با بیان اینکه بررسی و مطالعه دقیق هسته خاکی و پوسته لاشه سنگی سد و همچنین جزئیات سازه معماری آن ما را میتواند به تاریخ ساخت سد که یکی از اهداف کاوش است یاری رساند افزود: آگاهی از کارکرد سازه معماری که دارای خروجیهای چندگانه آب است از دیگر اهداف کاوش است.
کریمی با بیان این نکته که تعداد زیادی بلوکهای سنگی مربوط به سازه خروجی آب پیرامون سد پراکنده شده افزود: چنانچه ما بتوانیم در این کاوش نقشه و پلان ساختار معماری سد را بازسازی کنیم، در مرحله ساماندهی و مرمت سد می‌توان بلوکهای پراکنده شده را در جای اصلی سازه قرار داد و ساختار تخریب شده را ساماندهی و بازسازی کرد.
او تصریح کرد: در چند روز نخست کاوش تعداد کمی تکه‌های سفال در لایه‌های سطحی محدوده کاوش به دست آمد که با توجه به تک دوره بودن این اثر ما امیدواریم سفالهای بیشتری به دست آید تا شناخت و دانش بهتری از سفالهای هخامنشی به دست آوریم.
سرپرست هیئت باستانشناسی با اشاره به این که کنترل سیلابهای فصلی، ذخیره‌سازی آب در ماههای بارندگی و توزیع آن با استفاده از شبکه‌های آبرسانی در مناطق پایین دست از مهمترین دلایل ساخت سد بستان خانی است گفت: این سد به همراه دیگر سازههای آبی تاریخی شناسایی شده در ناحیه پاسارگاد و تخت جمشید از شاهکارهای مهندسی دوران هخامنشی با کارکرد آبادانی و سازندگی بخشی از قلمرو جهان هخامنشی در زمینه مدیریت منابع آب به شمار می‌آید و آنچنان با دانش، سنجش و با دوام ساخته شده که پس از گذشت ۲۵ سده هنوز سدهای خاکی با الگوی مهندسی هخامنشی ساخته می‌شود.
