محمود فرهنگ:
ادبیات دفاع مقدس مورد بی‌مهری تئاتری‌ها قرار گرفته/ ضرورت راه‌اندازی یک بخش پژوهشی
محمود فرهنگ می‌گوید: در حوزه رمان، داستان و ادبیات دفاع مقدس و خاطرات اسرا و رزمندگان بسیار غنی کار و زحمات بسیار زیادی کشیده شده، اما متاسفانه ادبیات نمایشی ما در تمام بخش‌ها راه خودش را طی کرده و تلاش نکرده که به عرصه‌های شعر، رمان، خاطرات و... نزدیک شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، شیوع کرونا همه رویدادهای جهان را تحت تاثیر خود قرار داده؛ تئاتر هم در این مسیر بیشترین حجم از تغییر را به خود اختصاص داده است. از اجرای عمومی تا جشنواره و نشست و گردهمایی، همه به مقتضیات جدید تن داده و با شکل و شمایلی جدید به کار خود ادامه می‌دهند. درحالی که هنوز سرنوشت بسیاری از رویدادها و جشنواره‌های تئاتری مبهم است، دهمین دوره جشنواره تئاتر صاحبدلان به شکلی محدودتر نسبت به دوره‌های گذشته در حال برگزاری است. به بهانه این تغییر و تحول با «محمود فرهنگ» که دبیر این رویداد و همچنین مدیر کانون تئاتر دینی اداره‌کل هنرهای نمایشی است، گفتگو کرده‌ایم.
دهمین دوره جشنواره تئاتر صاحبدلان با توجه به مساله کرونا و ایجاد محدودیت‌های هنرهای نمایشی در کشور، دچار تغییر شده است؟
امسال دهمین دوره تئاتر صاحبدلان در حال برگزاری است، البته این جشنواره ۱۱ دوره برگزار شده اما اولین دوره آن نام جشنواره حقیقت داشت که بعدا به صاحبدلان تغییر نام پیدا کرد. سال‌های گذشته در سراسر کشور و مراکز استان‌ها، در بخش خیابانی و صحنه‌ای اجراهایی داشتیم که این آثار معمولا اجرای عمومی‌شان را می‌رفتند و در تئاترشهر و سالن سرو و برخی سالن‌های دیگر آثاری از تهران به اجرای عمومی می‌رسیدند و ما به آنها در بخش کارشناسی، مالی و... کمک می‌کردیم. اما امسال با توجه به مطرح شدن مساله کرونا در کشور که روی همه مسائل کشور به خصوص تئاتر و به ویژه در زمینه مسائل اقتصادی آن، تاثیر مستقیم داشت، شرایط جشنواره دچار تغییر شد و تلاش کردیم امسال با توجه به محدودیت‌ها، فرصتی فراهم کنیم تا گروه‌های سراسر کشور به شکل جدیدی بتوانند کارشان را ارائه کنند. در نتیجه آثار گروه‌های پذیرفته شده، توسط یدالله وفاداری، احمد جولائی و محمد حمزه‌زاده به‌عنوان هیئت انتخاب بخش صحنه‌ای دهمین دوره تئاتر صاحبدلان بازبینی شد و از گروه‌های پذیرفته شده در بخش صحنه‌ای خواهش کردیم به‌جای ۱۵ اجرا، فقط ۵ اجرا داشته باشند و بعد از این مدت، یک اجرای اختصاصی برای تصویربرداری حرفه‌ای داشته باشند تا بتوانیم بعدا این اجرا را از طریق درگاه سایت ایران‌تئاتر پخش کنیم. در بخش خیابانی هم که کار راحت‌تر است و گروه‌ها می‌توانند با رعایت پروتکل‌های بهداشتی به اجرایشان ادامه دهند.
در این راستا، در شهرستان‌ها ۵ نمایش و در تهران ۴ نمایش داریم که تعداد اجرایشان را محدود کرده‌ایم؛ در تهران دو نمایش محیطی داریم که یکی از آنها از ساوه می‌آید و کار بسیار ارزشمندی است که سال گذشته در موکب امام رضا(ع) اجرا شده و طرفدارانی جدی دارد و موضوعش عاشوراست که در محوطه تئاتر شهر اجرا می‌شود. گروه دیگر هم تهرانی است که کارشان در فضای تئاترشهر به صورت محیطی اجرا می‌شود؛ یک گروه دمام‌زنی هم داریم که ۱۰ شب اجرا خواهند داشت.
علاوه بر اینها، یکی از تفاوت‌های جشنواره صاحبدلان امسال این است که بدون اینکه در فراخوان، موضوع سردار سلیمانی را داشته باشیم، خود هنرمندان با عشق و علاقه به این موضوع پرداختند و در بخش صحنه‌ای و خیابانی آثارشان را تولید و در جشنواره شرکت دادند. در کنار این کارها، رونمایی از یک نمایشنامه دفاع مقدس و اهدای جوایز به برگزیدگان مسابقه نمایشنامه‌نویسی سال ۹۸ و دوره نهم جشنواره تئاتر صاحبدلان را خواهیم داشت.
یکی از ایراداتی که اغلب به جشنواره‌های موضوعی تئاتر وارد می‌شود این است که خروجی آثار آنها از کیفیت چندانی برخوردار نیستند؛ فکر می‌کنید باید برای تحقق این امر مساله‌ای در دستور کار قرار بگیرد؟
امسال به دلیل چهلمین سالگرد دفاع مقدس، بخشی از آثار جشنواره تئاتر صاحبدلان به این موضوع اختصاص پیدا کرد. اگرچه در سال‌های گذشته حدود ۲۰ درصد از آثارمان با موضوع عاشورا و امام حسین(ع) و شهادت، با محوریت دفاع مقدس اجرا می‌شد. اما امسال به دلیل این مناسبت، هیئت انتخاب جشنواره، آثاری را که موضوعیت دفاع مقدس داشت، پذیرفت. البته مستحضرید که در سال‌های اخیر دکتر ناظرزاده کرمانی در پژوهش بسیار سترگی در مورد ادبیات نمایش‌های ایمان‌گرای جهان، نمایش‌های دفاع مقدس را جزو این آثار قرار داد و به همین جهت در گونه نمایش دفاع مقدس یک پله جلوتر رفتیم و مسیر و دریچه تازه‌تری برای این موضوع باز شد. ضمن اینکه در حوزه رمان، داستان و ادبیات دفاع مقدس و خاطرات اسرا و رزمندگان بسیار غنی کار و زحمات بسیار زیادی کشیده شده است، اما متاسفانه ادبیات نمایشی ما در تمام بخش‌ها راه خودش را طی کرده و به هیچ‌وجه تلاش نکرده که به عرصه‌های شعر، رمان، خاطرات و... نزدیک شود. درحالی‌که در جهان می‌بینیم که اثر نمایشی به سینما رفته و دوباره به تئاتر برمی‌گردد و نگاه جدیدی به آن می‌شود اما این اتفاق در حوزه دفاع مقدس رخ نداده است. مساله دیگر این است که بالاخره ادبیات و رمان و داستان‌های دفاع مقدس به شکلی مورد بی‌مهری تئاتری‌ها قرار گرفته است. درست است که جشنواره تئاتر مقاومت را داریم، اما هر دو سال یکبار برگزار می‌شود و برای خود ظرفیت‌ها و کارکردهایی دارد؛ برای تحقق آنچه موردنظر رهبری است، کاری درازمدت نیاز است و باید یک مرکز را با یک گروه به آن اختصاص دهیم. البته این نوید را به شما بدهم که امسال خاطرات زندگی یکی از فرماندهان شهید دفاع مقدس یعنی شهید باکری تبدیل به نمایشنامه شده است؛ یکی از فعالان تحصیل‌کرده تئاتری در قوچان کتاب خاطرات شهید باکری را تبدیل به اثری نمایشی کرده است. اثر دیگری هم در کرمانشاه داریم که به زندگی شهید سردار سلیمانی پرداخته و تلاش کرده با مستنداتی بر اساس فیلم، نوشته‌ها و... اثری نمایشی را آماده کند که در کرمانشاه اجرا می‌شود.
فکر می‌کنید نقش جشنواره‌های تخصصی در این زمینه چه می‌تواند باشد؟
به نظرم می‌رسد جشنواره‌هایی با موضوعیت دفاع مقدس و آنهایی که ظرفیت بالایی هم از نظر بودجه‌ای و هم برد اجتماعی دارند، باید برای ایجاد یک بخش پژوهشی در زمینه کارکرد و ورود ادبیات داستانی و شعر و مکتوبات دفاع مقدس در ادبیات نمایشی برنامه‌ریزی کنند. نکته دیگر این است که تاکنون در جشنواره‌های موضوعی نشست‌هایی برگزار شده تا افرادی به خاطره‌گویی از دفاع مقدس بپردازند؛ ما هم امسال در برنامه داشتیم که به مناسبت چهلمین سالگرد دفاع مقدس، چهل تن از فرماندهانی که در بحبوحه جنگ حضور داشتند را دعوت کنیم تا به خاطره‌گویی بپردازند اما به دلیل محدودیت‌های ناشی از شیوع کرونا، این فرصت از دست رفت. امیدوارم در سال‌های آینده این نکته را جزو اولویت‌های کاری‌مان قرار دهیم. البته به یاد دارم که در جشنواره سوم یا چهارم تئاتر صاحبدلان، نشست‌هایی را برگزار کردیم که به مساله چگونگی برداشت از متون و تاریخ شیعه برای تبدیل به ادبیات نمایشی می‌پرداخت و مرحوم کاووس بالازاده در این نشست‌ها، مطرح کرد که چگونه باید از زندگی‌نامه شهدای صدر اسلام برای پرداخت نمایشی استفاده کنیم.
در نهایت فکر می‌کنم اگر آثار حوزه ادبیات نمایشی به اندازه کافی قوی و تکنیکی باشد و از ادبیات وام بگیرد، می‌تواند به سینمای کشور کمک کند؛ یعنی تئاتر آنقدر غنی هست که بتواند سینمای ایران را از نظر بازیگر و حتی فیلمنامه تغذیه کند و اگر این اتفاق در حوزه ادبیات دفاع مقدس رخ دهد حتما نکته موردنظر رهبری محقق خواهد شد.
