«آقازاده» روشنگری برای شناخت لایه‌های پیچیده فساد اقتصادی

میل به «دانستن ناگفته‌ها و دیدن نادیده‌ها»؛ شاید این دو را بتوان از انگیزه‌هایی دانست که مخاطبان آقازاده را به دیدن این سریال در شبکه نمایش خانگی ترغیب می‌کند. اثری  که مدعی نورافکندن بر مناسبات تاریک  و پشت پرده اقتصادی دارد. این مناسبات در عین مبهم‌بودن، نقل محافل و ورد زبان هاشده؛ سال هاست که کلیدواژه هایی همچون ثروت‌های بادآورده، فساد اقتصادی، شکاف طبقاتی، کم‌رنگ شدن ارزش‌های اخلاقی، نگاه ظاهرگرا به دین و استفاده ابزاری از  آن، سوءاستفاده از قدرت، نوکیسگی و...، بخشی از گفتمان حاکم در لایه‌های مختلف جامعه شده است. از مردم کوچه و بازار و دستفروشان حاشیه خیابان گرفته تا کارگزاران و و مسئولان منتخب و منتصب در بالاترین سطوح ساختار سیاسی کشور در مذمت این آسیب‌ها گفته‌اند و شنیده‌اند.

با این حال، عفونت فساد بی‌توجه به این همه زنهار و هشدار، مقابله واقدام، لعن و نفرین و طرح و برنامه همچنان به پیشروی موذیانه خود در کالبد جامعه ادامه می‌دهد. پرونده های فساد اقتصادی پرشمار و فربه شده و شیوه‌های رسیدن به ثروت‌های نامشروع نیز متنوع‌تر شده است.

اما آنچه مردم در این سال‌ها در قالب اخبار رسمی و غیر رسمی و برگزاری دادگاه‌ها دیده اند، آخرین حلقه یک زنجیره طولانی است. آنها دراین مقطع فقط شاهد یک متهم اقتصادی هستند که  در مدتی کوتاه از یک فعالیت محدود اقتصادی یا جایگاه اداری ساده، به سرکردگی یک شبکه گسترده و گاه بین‌الملی پولشویی و فعالیت‌های نامشروع رسیده است.معمولاً رسانه‌های خبری چگونگی طی شدن این روند را به شکلی تخصی و پیچیده بیان می‌کنند که برای عموم مردم قابل‌فهم نبوده و در غبار روایت‌های مختلف یا پرده‌پوشی و بزرگ‌نمایی‌ها به بایگانی می‌رود. 

اگر برخلاف روال همیشگی که مؤلف و سازنده از چرایی تولید یک اثر می‌گوید، این بار از نگاه مخاطب  این مورد را بررسی کنیم، «آقازاده» را می‌توان راوی «آنچه گذشت» این فرایند دانست. به نظر می‌رسد حامد عنقا در مقام نویسنده و طراح داستان در پی آن است تا  پوسته بیرونی  فساد را بشکافد و به لایه‌های زیرین آن برسد. بهرنگ توفیق هم این اصل را در جتایگاه کارگدان به زبان تصویر کشیده است.

 فساد و ثروت‌های نامشروع نه محصول اتفاق که برآیند چفت و بست‌شدن چند عامل انسانی در یک بستر مناسب  و مستعد است. جایی‌که در آن عاملان علاقه‌مند، جاه‌طلب و البته دارای استعدادهای ویژه، از مفاهیمی همچون پیشرفت، کارآفرینی، حمایت از تولید و حتی اخلاق و انسانیت، تعاریف شخصی خود را دارند.

 از این منظر،  آن آقازاده یا متهم اقتصادی آگاه که با لباس راه‌راه در دادگاه خود را خیرخواهی فریب‌خورده،  کارآفرینی دلسوز، فعال  اقتصادی، مدیر فعال و یا قربانی مظلوم سیستم معرفی می‌کند، یا می‌توان مقصد یک راه  طولانی طی‌شده دانست.

 سریال «آقازاده» افشاگر چگونگی این استحاله و مسیر سخت و ناهموار مقابله با آن است. پیش از این، بهروز شعیبی در سریال «پرده نشین» با زبانی ساده، گویا و پذیرفتنی پدیده آقازادگی و پیامدهای آن در  یک جامعه ساده و محدود را درقاب تلویزیون نشان داده بود. «آقازاده» اما همین آسیب مشابه را در فضایی کاملاً متفاوت، سطحی گسترده تر و با بیانی صریح و گاه بی‌رحم زمینه‌ها و پیامدهای این پدیده نامطلوب را به تصویر کشیده است. 

نیما بحری در«آقازاده» صعود به آن چه که خود قله کامیابی و موفقت میداند را محدود به یک مسیر نکرده و جبهه‌های مختلف را برای رسیدن به قله امتحان می‌کند. در این بین، بازوهای مشورتی و اجرایی متنوعی را نیز به کار می‌گیرد. بهروز بهرامی(امین حیایی) مشاور حقوقی و اداری اوست. شهنام (کامبیز دیرباز) جاده صاف‌کن برنامه‌های نیما  و به نوعی کارپردازی است که نماد خشونت و بی‌عاطفگی این شبکه محسوب می‌شود. بیتا(نیکی کریمی) نیز یک روکش جذاب و پر زرق‌وبرق برای قانونی جلوه‌دادن بخشی از فعالیت‌های اقتصادی نیما و هولدینگ تحت مدیریت اوست. الکس (مهدی کوشکی) هم اگرچه به نسبت سایر اطرافیان نیما در این هشت قسمت  کمتر معرفی شده اما به نشر می‌رسد بخشی از مسئولیت گزینش و فیلتر نیروهای مدنظر نیما عهده دارد. این سامانه به هم‌پیوسته البته پشتیبان‌های مرموزتری نیز دارد که دکتر امیر بحری (مهدی سلطانی) و فراتر از آن حاج حسن (جمشید هاشم‌پور) آن را نمایندگی می‌کنند.

آقازاده فراتر از منازعات سیاسی و فضاسازی رسانه‌ای، این تلنگر را به مخاطب گوشزد می‌کند که «چشم دل بازکن تا که جان بینی آن چه نادیدنی است آن بینی». فارغ از همه ایرادات فرمی و محتوایی که لازم است در مجال دیگر به آنها نیز پرداخته شود (و شاید مهم‌ترین آن شخصیت‌پردازی‌های تخت و تیپ‌های کلیشه‌ای و نخ‌نما باشد) نگاه به روز و جسورانه سازندگان «آقازاده» آن را به اثری قابل‌قبول  تبدیل کرده است.
یادداشت از علی زادمهر