خلاصه کتاب شادی و غم از دیدگاه قرآن و اهل بیت

عرشیانفر یکی از نویسندگان این کتاب با اشاره به این موضوع که در دین اسلام از «شادی» با دو واژه « فرح» و «سرور» یاد شده است می‌نویسد:

در بسیاری از فرمایشات حضرات ائمه سلام الله علیهم اجمعین به لزوم گسترش شادی در سطح جامعه و تولید شادی برای دیگران بعنوان «محبوب ترین کار از نظر خداوند» با تأکید فراوان، سفارش شده است. از نظر دین اسلام «شادی» به عنوان «لشگر عقل و غم و حزن به عنوان لشگر شیطان» یاد شده است.

شادی در روایات

عرشیانفر -موسس گروه بین‌المللی عرشیان- در ادامه به بررسی برخی موارد از متون دین اسلام پرداخته و نوشته است:

شادی بخشی، به وسیله گفتار و شوخی‌های بدون اهانت، یکی از پذیرفته‌ترین رفتارهای شاد کننده است. 

از امام صادق(ع) نقل شده است که از اصحاب خویش پرسیدند آیا با هم شوخی می‌کنید؟ در پاسخ گفتند: در مواردی اندک. امام(ع) فرمود: اینگونه نباشید.... فانّ المداعبة من حسن الخلق و إنّک لتدخل بها السّرور علی اخیک، و لقد کان رسول الله (ص) یداعب الرّجل یرید ان یسرّه. (چرا که شوخ طبعی از اخلاق نیک است و تو به این وسیله برادرت را شاد می‌کنی ، همانا رسول خدا مستمراً با افراد شوخی می‌کرد و قصد او شاد کردن آنان بود). (کافی ٢/٦٦٣ ش ٤)

در این روایت چند مطلب مهم وجود دارد: یک اینکه شوخی و شیرین زبانی در قالب «طنز» گفتاری (شفاهی یا مکتوب) یا رفتاری، از نظر اسلام رفتاری نیک و «حسن خلق» است. مورد دو اینکه سیره و روش رسول خدا به صورت مستمر ایجاد شادی از طریق شوخی کردن بوده است. مسئله سوم و آخر اینکه گفتار شادی بخش، یکی از مصادیق «ادخال السّرور» است که محبوب‌ترین کار نزد خداوند است. 

گفتنی است که یکی از اوصاف امیر مومنان علی(ع) نیز «شوخ طبعی» ایشان بوده است.

از امام باقر(ع) نقل شده است که «انّ الله عزّ و جلّ یحبّ المداعب فی الجماعة بلا رفث» (کافی ٢/٦٦٣ ش٤) (خداوند دوست می‌دارد کسی را که در میان جمع بدون بهره‌گیری از الفاظ رکیک و اهانت آمیز شوخی می‌کند.)

بار دیگر از امام باقر(ع) نقل شده است که تبسم کردن (لبخند زدن) پیش روی برادر مؤمن، رفتاری نیک است و فرمودند: «و ما عبدالله بشیی احبّ الی الله من ادخال السّرور علی المؤمنین.» (خداوند ، بندگی نشده است با رفتاری که نکوتر و محبوبتر نزد وی از شادی بخشی نسبت به مؤمنان باشد.) (کافی ٢/١٨٨ ش ٢) در این روایت تصریح شده است که «پسندیده ترین رفتار نزد خدا و برترین عبادت» شادی بخش بودن نسبت به مردم است.

از امام صادق (ع) به نقل از رسول خدا(ص)، آمده است: «انّ احبّ الاعمال الی الله عزّوجلّ إدخال السّرور علی المؤمنین.» (کافی ٢/١٨٩ ش٤) (حقیقتاً پسندیده‌ترین کارها نزد خدا، شادی بخشیدن به مؤمنان است.»

در کتاب کافی نسبت به شادی بخشی، روایات متعددی نقل شده که برخی ازآن‌ها با اسناد معتبره ارائه شده است (کافی ٢/ ١٨٩ ش ٧ و ٢/١٩٢ ش ١٦) به نحوی که صحت انتساب این نظریه به دین مبین اسلام از نظر علمی ثابت می‌شود.

البته شادی بخش بودن به لحاظ عملی نیز در روایت توصیه شده است. در روایتی با سند صحیح از امام صادق (ع) نقل شده است که پسندیده‌ترین کارها نزد خدا، شاد کردن مؤمن است. مثل سیر کردن او یا برطرف کردن اندوه و گرفتاری او یا ادای وام و قرض او (کافی ٢/١٩٢ ش ١٦)

در حدیث مشهور عقل و جهل که می‌فرماید «لشکر عقل را بشناسید تا هدایت شوید» در شمردن لشکر عقل، آمده است ؛ «... والفرح و ضدّه الحزن...» (شادی از لشکر عقل است و در مقابل آن حزن است که از لشکر جهل است.) بنابراین، شادی (فرح) از لشکر عقل است و غم (حزن) ازلشکر جهل. این نام‌گذاری‌های نمادین، برای نشان دادن عاقلانه بودن راهکارهای شادی افزا» و «جاهلانه بودن راهکارهای غم افزا و اندوهبار» است. به عبارت دیگر، اینکه گفته می‌شود «شادی، سرباز خدای رحمان است و حزن و اندوه، سرباز شیطان» برای یادآوری جهات مثبت و منفی آن‌ها است. 

عرشیانفر در ادامه این کتاب چنین می‌نویسد:

حزن و اندوه در قرآن کریم

در مقابل شادی، حزن و اندوه است که در اسلام مورد نکوهش و دور باش قرار گرفته و به روش‌های مختلف، ناپسند بودن آن، گزارش شده است. در متن قرآن مطلوب نبودن «حزن و اندوه» نزد خدا و خلق او گزارش شده است که به نمونه‌هایی از آن اشاره می‌کنیم:

در قرآن کریم نسبت به عاقبت به خیر شدن انسان‌ها چه در دنیا و چه در آخرت (و عمدتاً در آخرت) و در مناسبت‌های مختلف مکرراً آمده است «...لا خوف علیهم و لا هم یحزنون» (هیچ ترسی و اندوهی بر آنان نخواهد بود) (بقره /٣٨ و ٦٢ و١١٢ و ٢٦٢ و ٢٧٤ و ٢٧٧ ، آل عمران /١٧٠ ، مائده / ٦٩ ، انعام / ٤٨ ، اعراف /٣٥ ، یونس /٦٢ ، احقاف /١٣).

این بیان الهی نشان می‌دهد که خوف (ترس) و حزن (غم و اندوه) امور نامطلوب و ناپسندی هستند که خداوند در بیان عاقبت پسندیده بندگان نیک خود با صراحت آن‌ها را منتفی دانسته است.

در آیه دیگری می‌خوانیم: «و ینجّی الله الّذین اتّقوا بمفازتهم لا یمسّهم السّوء و لا هم یحزنون» (خداوند افراد متقی و پرهیزگار را به خاطر پیروزی آنان در انجام دستورات الهی، نجات می‌دهد به گونه‌ای که گزندی از امور بد و ناپسند نمی‌بینند و اندوهی نخواهند داشت) (زمر/ ٦١)

در برابر این دلایل، برخی افراد با استناد به برخی آیات قرآن (و برخی روایات)، نسبت به مطلوب بودن «حزن» در متون شریعت استدلال کرده‌اند. سیدمحمد عرشیانفر در این کتاب برخی از (مهم‌ترین) دلایل این افراد را مورد بررسی قرار می‌دهد:

١- یکی از دلائل این گروه، آیه «فلیضحکوا قلیلا و لیبکوا کثیرا...» (پس باید کم بخندند و زیاد گریه کنند...) (توبة/٨١) است. این افراد به ادامه این آیه و آیات قبل از آن توجهی نمی‌کنند تا معلوم شود که این آیه در مورد کسانی است که رفتار ناشایستی از آنان سر زده و از آن رفتار ناپسند، شادمان و خندان هستند. «... جزا ء ً بما کانوا یفعلون» (...که این نتیجه رفتاری است که انجام داده‌اند.)(٨١ / توبه).

یعنی مقصود از افراد «نافرمان» است که از دستور پیامبر خدا (ص) با بهانه‌های غیر منطقی، سرپیچی کردند و از این عمل خود شادمان بودند. «فرح المخلّفون...» (شادی کردند افراد متخلف و نافرمان...) (٨٠ / توبه).

مشخص می‌شود که این آیه خود دلیلی بر صحت رویکردی است که در روایات پیش گفته به آن پرداخته شده است و معنای آن این خواهد شد که «آنانی که نافرمانی نکرده و در مسیر صحیح و منطقی زندگی قرار گرفته‌اند؛ می‌توانند بسیار بخندند و کمتر گریه کنند.»

۲- دلیل دیگر آنان، آیه «...انّ الله لا یحبّ الفرحین» (خداوند افراد شادمان را دوست ندارد) (قصص / ٧٦) است. این آیه نیز در مورد «قارون» است و می‌گوید که مردم، به او که از داشتن ثروت شخصی و بی توجهی به نیازمندان شادمان بود، می‌گویند «لا تفرح، انّ الله لا یحبّ الفرحین» (شادمان نباش که خداوند، این گونه افراد شادمان را دوست ندارد.»

کتاب «شادی و غم از دیدگاه قرآن و اهل بیت (ع)» به قلم سیدمحمد عرشیانفر و فاروق صفی‌زاده در ۲۷۰ در صفحه در سال ۱۳۹۵ به وسیله انتشارات ایران جام به چاپ رسیده که تاکنون به چاپ دوم خود رسیده است. سید محمد عرشیانفر، یکی از نویسندگان این کتاب، کتاب‌های دیگری نیز به رشته تحریر درآورده که از میان آن‌ها می‌توان مثبت‌اندیشی از منظر قرآن کریم، اصول خوشبختی از نگاه قرآن کریم و اهل بیت (ع)، کارآفرینی و اشتغال‌زایی و کسب درآند از دیدگاه قرآن کریم و اهل بیت (ع) و قرآن کریم و قانون جذب را نام برد.