آثار اشکانی، سلوکی و هخامنشی تپه اشرف زیر آسفالت است/از اسکلت یک اسب اشکانی تا کارگاه فلزگری زیر خیابان مدفون‌اند

به گزارش خبرنگار ایلنا، این روزها با کشفیاتی که از کاوش‌های تپه اشرف به‌دست می‌آید، بیش از گذشته از آن به عنوان شناسنامه تاریخی شهر اصفهان یاد می‌شود. تپه‌ای تاریخی که آثار باستانی آن در زیر خیابانی آسفالت شده، در انتظار تایید مسئولان برای کشف هستند. 

در حین اجرای طرح لوله‌گذاری آب به سوی شرق بود که شواهد با اهمیتی در حوزه میراث فرهنگی بدست آمد که سبب شد تا فصل هفتم کاوش در تپه اشرف رقم بخورد. همین آغاز کافی بود تا شواهدی از دوره‌های مختلف از هخامنشیان و سلوکیان گرفته تا دوره اشکانی به‌دست آید. 

در گمانه‌زنی‌ها یک چاه سنگی مربع شکل پیدا شد که به لحاظ شکل و فرم فیزیکی بسیار ارزشمند است. این چاه در صخره سنگی تراشیده شده است و شش متر عمق دارد. 

علیرضا جعفری زند (سرپرست هیئت باستانی شناسی تپه اشرف) با اشاره به آنکه تاکنون ۶ فصل کاوش در تپه اشرف انجام  داده است، گفت: از اواخر دهه هفتاد و نگارش نخستین کتابم تحت عنوان «اصفهان پیش از اسلام» توجه همگان را به تپه اشرف جلب کردم. از آن زمان تاکنون تمام تلاش و کوشش همه بود که این تپه باستانی معرفی و ارزش‌های آن شناسایی شود. تا سال ۸۹ در این منطقه کاوش داشتم و امسال در سال ۹۹ هفتمین فصل از کاوش را پشت سر می‌گذاریم؛ اما متاسفانه تاکنون همیاری و پشتیبانی  لازم انجام نشده است. بیش از یک سال و نیم تلاش کردم تا طرح لوله گذاری را متوقف کنم تا بتوانم در این محوطه کاوش داشته باشم درغیر اینصورت همان اتفاقی که برای بسیاری از محوطه‌های اصفهان حین راه اندازی مترو و سایر فعالیت‌های عمرانی رخ داد برای تپه اشرف هم همان می‌افتاد.

 او معتقد است از آنجایی که اصفهان مملو از آثار دوره اسلامی است و بسیاری از بناهای دوره صفویه اصفهان مورد توجه مسئولان و گردشگران قرار می‌گیرد از این رو این نیاز احساس نمی‌شود که به حوزه میراث و باستان شناسی دوره قبل از اسلام اصفهان توجه شود. شاید این مهم یکی از دلایل بی توجهی به تپه اشرف باشد. همه تمرکز مسئولان روی بناهای  دوره صفوی اصفهان است. عالی قاپو، نقش جهان و... به اندازه‌ای مسئولان اصفهان را مشغول کرده که حتی نیم نگاهی به آثار دوره قبل از اسلام ندارند، فارغ از آنکه این معماری و آثار دوره قبل از اسلام است که زیر بنای معماری دوره اسلامی را شکل می‌دهد و باید پیشینه را کشف و معرفی کرد.

جعفری زند خاطرنشان کرد: بخش بزرگی از آنچه که تاکنون در تپه اشرف کاوش شده است در زیر خیابان و فضای سبز قرار دارد.  در حال حاضر گمانه زنی‌های انجام شده در عرض یک متر و بیست است. طبیعتاً بخشی از آثاری که پیدا کرده‌ایم در زیر خیابان قرار دارد و دست ما برای ادامه کاوش‌ها بسته است. درخواست‌های متعددی از شهرداری و میراث فرهنگی داشتم تا این امکان را برای ما ایجاد کنند و بتوانیم کاوش را در بخش‌های زیرین خیابان و فضای سبز ادامه دهیم. در همین راستا تاکنون مذاکرات متعددی با پلیس راهور و سایر مسئولان ذیربط انجام شده تا بودجه‌ای دریافت کنیم و کاوش را ادامه دهیم. اما این مذاکرات در حد قول‌هایی از سوی مسئولان باقی مانده است و در انتظار نتیجه نهایی هستیم.

به گفته سرپرست هیئت باستانی شناسی تپه اشرف، با توجه به شرایط موجود و اینکه بسیاری از آثار در زیر خیابان آن و فضای سبز قرار دارند بعد از کشف اسکلت بانوی اشکانی دیگر امکان ادامه کار وجود نداشت از این رو در حال حاضر بخش کارگاهی محوطه فعال شده است و باستان شناسان در انتظار تصمیم همه مسئولان هستند. 

جعفری زند خاطرنشان کرد: ما می‌دانیم که یافته‌های باستانی در این محوطه تنها به آنچه که تاکنون کشف کرده‌ایم ختم نمی‌شود. چنان که در کنار اسکلت زن اشکانی یک سفال یا پارچ لبه شبدری که مخصوص نگهداری مایعات است پیدا شد. همچنین بقایایی از یک ساختار به دست آمده که تا کاوش نشود نمی‌توانیم اعلام کنیم این ساختار چیست. به نظر می‌رسد این ساختار یک معماری باشد. ضمن آن که معتقد هستم با یک گورستان بسیار بزرگ در این منطقه روبرو هستیم. 

این باستان‌شناس در پاسخ به این سوال که آیا بر اساس ساختار به دست آمده می‌توان گفت با معماری یک آرامگاه روبرو هستیم گفت: خیر نمی‌تواند یک آرامگاه باشد. با توجه به آنکه صورت اسکلت به‌دست آمده کاملا به سمت شرق است متعلق به دوره اشکانی است و می‌توان گفت به دوره مهرپرستی بازمی‌گردد چرا که دین و مذهب غالب در دوره اشکانیان مهرپرستی است و تدفین در خاک انجام شده.

او با اشاره به دستاوردهایی که در این فصل از کاوش به دست آمده خاطرنشان کرد: با توجه به یافته‌های باستانی که در ترانشه محدودی که داشتیم به‌دست آمده می‌توانم بگویم اگر این کاوش ادامه یابد به یافته‌های منحصر به فردی دست پیدا خواهیم کرد. علاوه بر یافته‌های دوره اشکانی و آثار مهم این دوره می‌توان آثاری از دوره‌های گذشته را به دست آورد چونانکه در زیر این لایه با لایه‌های از دوره سلوکیان مواجه شدیم و از دوره سلوکیان نیز نمونه‌های سفال به‌دست آورده‌ایم. 

 به گفته جعفری زند: تپه اشرف بسیار گسترده است و به نظر می‌رسد هر بخش از آن در یک دوره از تاریخ مورد استفاده و توجه قرار می‌گرفت. به طور مثال در ضلع جنوب غربی لایه‌های دوره هخامنشیان به‌دست آمده که با  آثاری از دوره سلوکیان همراه بود و در آن بخشی از آثار دوره اشکانی به‌دست نیامده است. حتی بیشتر آثاری که از شمال تپه اشرف به دست آمده مربوط به دوره ساسانیان است. در واقع می‌توان گفت تپه اشرف اصفهان نیز مانند سایر تپه‌های بزرگ باستانی همچون شوش و هگمتانه به دلیل وسعت بسیار زیادی که دارد در هر دوره تاریخی یک بخش از آن مورد توجه و سکونت قرار می‌گرفت. 

بنابراین گزارش، در فصل‌های گذشته کاوش تپه اشرف، یک سکه ساسانی و سفال‌های مربوط به  قرن سوم پیش از میلاد (سلوکی و اشکانی) به دست آمد که نمونه‌های آنها را می‌توان در پاسارگاد دید و پیش از این در اصفهان گزارش نشده است. به گفته جعفری زند پیشتر تنها جایی که در اصفهان کاوش باستان‌شناسی شده، کاوش‌های ایتالیایی‌ها در مسجد جامع عتیق است که تنها دو یا سه قطعه مربوط به دوران  ساسانی شناسایی شد و بقیه آثار متعلق به دوره اسلامی است.

هیات باستان‌شناسی در این کاوش‌ها به حوضخانه و بنای نیمه تمام کاخ اشرف متعلق به قرن دوازدهم هجری قمری رسیدند. مهم‌ترین دستاورد کاوش‌های پیشین تپه اشرف اما شناسایی بخش‌هایی از قلعه ساسانی بود که ‌اکنون در مجاورت خیابان مشتاق دوم مشهود است.

در این میان کشف یک چاه سنگی ساسانی و هم‌چنین گورخمره‌های اشکانی، کشف اسکلت یک اسب چهارساله در کنار گورخمره‌های اشکانی و در نهایت کشف اسکلت بانوی اشکانی و اشیای باستانی از جمله سفال و... از آخرین یافته‌های کاوش در تپه اشرف اصفهان است. 

سرپرست هیئت باستانی شناسی تپه اشرف درخصوص وضعیت نگهداری از یافته‌های جدید کاوش‌های اخیر که شامل اسکلت بانوی اشکانی نیز می‌شود، گفت: این اسکلت در جای خود است و روی آن را پوشانده‌ایم تا در شرایط مناسب بتوانیم آن را منتقل کنیم. البته نیاز است تا اطراف آن خالی شود تا موقعیت بهتری برای انتقال ایجاد کنیم. در این میان هنوز بخشی از بدن اسب که چندی پیش پیدا کردیم در زیر خیابان مدفون است و نتوانستیم آن را کامل بیرون بیاوریم. از این رو نیاز است تا خیابان به مدت حداقل یک ماه مسدود شود تا بتوانیم کار کاوش را انجام دهیم.

او ادامه داد: بخشی از کارگاه فلزگری زیر خیابان قرار دارد، بخشی از کارگاه عصاره میوه زیر خیابان و بخش دیگر زیر فضای سبز قرار دارد، معماری را به‌دست آورده‌ایم بخش بسیار زیادی از آن زیر خیابان قرار دارد. غیر از این قبر و گور خمره‌ای که چندی پیش پیدا کردیم قطعا با گورستانی بزرگ و تعداد زیادی از گورهای دیگر در منطقه روبه‌رو خواهیم بود. کشف تمام این یافته‌های باستانی نیازمند کمک مسئولان و تعامل مسئولان شهری با میراث فرهنگی است. 

سرپرست هیئت باستانی شناسی تپه اشرف معتقد است: تاکنون یک صدم تپه اشرف کاوش شده و بخش بزرگی از این منطقه زیر خیابان قرار دارد و نیاز است تا کاوش‌ها ادامه یابد.