محمد میرکیانی:
ظرفیت ادبیات کهن در قصه‌های کودک مغفول مانده/ قهرمانانی که غرب برای کودکان می‌سازد، موقتی هستند
یکی از نویسندگان ادبیات کودک و نوجوانی معتقد است ما در حوزه ادبیات کودک دچار موضوع زدگی افراطی شده ایم و به همین دلیل از توجه به فرم و ارزش‌های ابدی و هنری غافل مانده ایم.
به گزارش خبرنگار ایلنا، هر سال روز ادبیات کودک و نوجوان موعد بازگشت دغدغه‌های اهالی فرهنگ در باب این ژانر مهم و دوران ساز ادبی است. اما آنچه از پیِ نشست‌ها و همایش‌ها برآمده، نه چندان است که گامی باشد در خور اهمیت این دغدغه. چه بسا که بیش و پیش از هر قدمی، بازگشت به خود و آغاز فرآیند آسیب شناسی ضرروی می‌نماید. در باب ادبیات کودک و نوجوان و مسائل مبتلا به آن با محمد میرکیانی (نویسنده ادبیات کودک و نوجوان) گفتگو کردیم. علیرضا میرکیانی دارای آثار متعددی است که می‌توان از جمله مهمترین آنها به مجموعه«شاید فردا نباشه» و « قصه‌های کمال» اشاره کرد.
میرکیانی بااشاره به ظرفیت بالای موجود در فرهنگ اسلامی و ایرانی ما برای قصه‌پردازی در حوزه کودکان گفت: داستانهای کودکان ظرفیت‌های بالایی برای طرح مفاهیم دینی و ارزشی و اخلاقی و اجتماعی دارند. منتها نکته اینتسن که بسیار مهم است نویسندگان خلاق و توانمند ما با شناخت کامل از حوزه روانشناسی و درک کودکان و تسلط و اشرافی که بر ادبیات داستانی دارند می‌توانند مفاهیم را مفاهیم قابل نیاز و قابل درک برای گرو سنی کودک و نوجوان را بنویسند و خلق کنند.منتها نکته مهم اینکه هر موضوعی از نظر روانشناسی باید متناسب با هضم و درک هر گروه سنی تعریف و تولید شود و به رشته تحریر دربیاید. بنابر این محدودیتی نداریم مگر موضوعی که متناسب درک آن گروه سنی نباشد.تنوع و تکثر در فضاها زیبانویسی توجه به شخصیت‌های جذاب توجه به فضاهای جذاب و دوست داشتنی برای این گروه سنی از نکته‌های مهم و کلیدی برای نگارش داستان در رده سنی کودکان است.
وی در ادامه با طرح مقایسه میان درون مایه‌هایی که فرهنگ‌های دیگر وارد داستانهای کودکان می‌کنند و آنچه در گنجینه فرهنگی اسلامی و ایرانی وجود دارد، افزود: ادبیات عامیانه و کهن از پایه‌های پایداری فرهنگی در برابر فرهنگ بیگانه هستند در حقیقت شناسنامه هر ملتی را می‌شود در ادبیات کهن و عامیانه آن سرزمین جستجو کرد به ویژه ادبیات کهن ما که در دنیا بی‌نظیر است. بخش قابل توجهی از آثاری که نویسندگان کودک و نوجوان برای این گروه سنی خلق می‌کنند از ادبیات کهن و عامیانه است. منتها باید مدنظر داشت آثاری را به کودکان و نوجوانان معرفی کرد که جذابیت داستانی وبه زبان و نثر در آن رعات شده باشد. همینطور کتاب از نظر آماده‌سازی تصویرگری و عنوان و بخش‌بندی مورد توجه قرار گرفته باشد که در کودکان و نوجوانان دلزدگی ایجاد نکند. برخی از داستانهای غربی دارای کشش‌های عمومی هستند و درحقیقت نمایی از جاذبه دارند ولی در اصل جاذبه داستانی ندارند و خیلی زود فراموش می‌شوند و نمی‌توانند در شخصیت کودکان ما تأثیر جاودان بگذارند و آنها را به راهی درست و صحیح رهنمون کنند ولی در کوتاه مدت به فکر و اندیشه کودکان ما آسیب می‌زنند و مانع حرکت‌های اصیل و حرکت‌های سازنده در زندگی این گروه سنی می‌شوند بنابراین به نظرم باید یک توجه ویژه داشت و آثار خوبی را که در حوزه ادبیات کهن و عامیانه برای کودکان و نوجوانان خلق می‌شود از بین آثار نویسندگان شناخته شده در ین عرصه انتخاب کرده که باعث علاقمندی کودکان و نوجوانان ما به ادبیات کهن و عامیانه شود.
این نویسنده حوزه ادبیات کودک در ادامه با اشاره به نحوه پردازش قصه برای کودکانی که هنوز تجریه آموزش رسمی در مدارس را ندارند نیز گفت: داستان‌هایی که برای گروه نی دو تا شش سال نوشته می‌شود مرز بسیار گسترده‌ای دارد. بچه‌ها از سن دوسالگی هرچه پیش می‌رود توجهشان به پیرامون بیشتر می‌شود. برای کودک دوساله تا چهار ساله از ابتدا شناخت صداها رنگها گرما و سرما روز و شب خستگی آرامش داشتن خواب و بیداری خیلی مهم است و نکاتی است که برای این گروه سنی خیلی اهمیت دارد.اما از چهار سالگی تا شش سال از نظر مفهوم و درک این گروه سنی باید مفاهیم یک مقدار سنگین‌تر و جذاب‌تری پرداخت مثل شکل‌ها و حجم‌ها اندازه‌ها و شناخت حیوانات و فصل‌ها از نکاتی است که برای این سن میشه مطرح کرد منتها باید توجه کرد که اینها نکته‌های ساختاری هستند .یعنی درون هر ساختاری می‌شود یک نکته اخلاقی و تربیتی را هم مطرح کرد که قابل فهم و ارزیابی رأی گروه سنی دو تا شش سال باشد . البته نوشتن برای گروه سنی دوسال کمتر صورت می‌گیرد و معمولاً کتابهای تصویری هستند که حجم بالای نود درصد تصویر را دارند و متن ندارند که بچه‌ها با نگاه کردن به آثار با تصاویر محض به مفاهیمی که نویسنده یا هنر مند در پی خلق کردن آن هستند متوجه می‌شوند. حتی آثار تصویری و پویا نمایی ها و انیمیشن‌هایی که برای گروه سنی دو تا چهار سال خلق می‌شود_البته متاسفانه در ایران از این آثار بسیار کم داریم_ آثار ساده با شخصیت‌های ساده با حجم بالای تصویر و با بیان روایی کمتر هستنداما در سن چهار تا شش سال گفتار گفتگو و حرکت را بیشتر می‌بینیم متن بیشتری نسبت به رده سنی دو تا چهار سال دید می‌شود اما متن بسیار کم و قابل درک و فهم است.
میرکیانی در ادامه و در پاسخ به پرسش از نحوه معرفی و پرداخت قهرمانان در ادبیات کودک خاطرنشان کرد: برای گروه سنی چهار تا شش سال متنی مناسب است که حتماً قهرمان سازی در حوزه ادبیات کودکان و نوجوانان یکی از برنامه ریزی‌های کوتاه مدت میان مدت و دراز مدت در عرصه فرهنگ کشورهای غربی است. آنها برای اینکه نشان بدهند تاریخ و گذشته دارند و برای فرزندانشان و دنیا الگو دارند دست به قهرمان سازی می‌زنند معمولاً قهرمان سازی لز گروه‌های سنی پنج یا شش سالگی شروع می‌شود تا دوره نوجوانی منتها اینها شدت و ضعف دارد نسبت به نوع قهرمانها متفاوت هستند. برای گروه‌های سنی پایین‌تر قهرمانها یا کاراکترهایی با شخصیت‌ها یا عناصر شخصیتی ساده هستند و هرچه سن بالاتر می‌رود قهرمانهایی پیچیده و چند لایه خلق می‌شوند. جاذبه قهرمانها یا انسانهای برتر و فرازمینی و متفاوت این است که به سادگی کودکان و نوجوانان ما تلاش می‌کنند خودشان را در جایگاه آنها قرار دهند. یعنی قهرمانها کارهای متفاوتی انجام می‌دهند که برای مخاطب جذاب است و نسبت به آنها مخاطبان این آثار احساس دلبستگی می‌کنند. از گروه‌های سنی کودک تقریباً از پنج و شش سالگی با تعریف قهرمانهای ساده می‌شود علاقمندی و دلبستگی کودکان را به قهرمانهای بومی ایجاد کرد. منتها سن هرچه بالاتر می‌رود نوع و شناخت کودکان و نوجوانان از زندگی گسترش پیدا می‌کند و و دوست دارند قهرمانهای بزرگتر و توانمندتر یا انسانهای برتر و فرا زمینی‌تر را ببینند .بنابر این شکل ساختن قهرمان یا قهرمان سازی برای گروه‌های سنی متناسب با درک آنها توان شناخت آنها از عرصه‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی و بومی هر کشور است. بنابراین شناخت ما اولاً از ویژگی‌های یک قهرمان که یک قهرمان چی هست و چه کاری کاری می‌تواند انجام دهد قهرمان چه تأثیر مثبتی بر زندگی می‌تواند بگذارد و قهرمانان چه جاذبه‌های شخصیتی و کاراکتری باید داشته باشند، بسیار مهم است.
او در پایان با اشاره به عنصر جذابیت و تأمل ان در کنار ارزش‌های فرهنگی گفت: یکی از علاقه مندی های نوجوانان در این گروه سنی علاقه به داستانهای ماجرایی است. داستانهای دفاع مقدس را اگر از نظر ساختاری بخواهیم تقسیم بندی کنیم جزء داستانهای مجرایی است که می‌تواند مورد توجه و علاقه نوجوانان قرار بگیرد. بخش قابل توجهی از این داستانها برای نوجوانان قابل طرح است که باید انتخاب درست صورت بگیرد. اگر انتخاب درست از از ماجراهای دفاع مقدس صورت بگیردو این داستانها در یک ساختار جذاب مطرح شوند قطعاً مورد توجه و علاقه نوجوانان قرار می‌گیرند. البته طرح موضوع دفاع مقدس برای گروه سنی کودک محدودتر است و برای گروه سنی نوجوان گسترده‌تر و بیشتر است. مهم این است که آن داستان و ماجرایی که انتخاب می‌کنیم برای تبدیل شدن به یک داستان جذاب, قابل درک و قابل هضم برای گروه سنی نوجوان باشد. ما متاسفانه زندگی نامه بسیار داریم ولی داستان کم داریم غالب این داستانها با اینکه از نظر محتوایی جذاب و قابل قبول هستند ولی از نظر داستانی جذاب نیستند و نمی‌توانند بر مخاطب تأثیر بگذارند. هر داستانی را که ما برای گروه سنی کودک و نوجوان می‌نویسیم باید در گام اول یک اثر داستانی و هنری باشد. در یک اثر هنری در وحله اول مخاب از اثر لذت مطاله و لذت کتاب خواندن را می‌برد. ما باید مدنظر داشته باشیم که آثاری را که برای گروه سنی کودک و نوجوان در ارتباط با دوران دفاع مقدس و زندگی افتخارآمیز شهدا دفاع مقدس و شهدای مدافع حرم می‌نویسیم؛ اثری داستانی جذاب و قابل قبول باشد اگر به ساختارهای هنری کتاب توجه نکنیم قطعاً این آثار نمی‌توانند مورد اقبل کودکان و نوجوانان قرار بگیرند.انتخاب یک موضوع خوب,پرداخت خوب, تناسب فهم مخاطب نسبت به موضوع ,حجم قابل قبول, یعنی اگر یک داستانی در حد یک داستان کوتاه قابل طرح است آن را بی‌دلیل تبدیل به یک رمان نکنیم.
یک داستان بیست صفحه‌ای, به عنوان یک داستان کوتاه ممکن است برمخاطب تأثیر بگذارد. بی‌دلیل داستان بیست صفحه‌ای را تبدیل به داستان صدو بیست صفحه‌ای نکنیم چون جاذبه خودش را از دست می‌دهد.اگر به طور طبیعی همه این عناصر درست به کار گرفته شوند فطعا ما می‌توانیم آثار جذاب و قابل قبولی را برای گروه سنی کودکان و نوجوانان در ارتباط با دفاع مقدس تولید کنیم و در اختیار آنها قرار بدیم. ولی متاسفانه غالباً آنچه که عرضه می‌شود بیشتر تحت تأثیر موضوع است. این آثاری که چاپ می‌شوند موضوع جذابی دارند ولی از نظر هنری جذاب نیست و در عین اینکه بسیاری از این آثار نویسندگانشان حسن نیت دارند و از روی علاقه و دلبستگی و اعتقاد این آثار را نوشتند اما به دلیل اینکه ساختار جذاب هنری ندارند نمی‌توانند موج ایجاد کنند و بر مخاطب تایر بگذارند و این آثار مکتوب هم قطعاً اثری ماندگار نخواهند داشت.
