قرار گرفتن قنات‌های بویین زهرا در محوطه‌های هزاره اول قبل از میلاد/ شناسایی بیش از ۱۰۰ رشته قنات تاریخی در دشت بویین زهرا/ تراکم قنات‌ها روی مخروط افکنه‌ها و محل رودخانه‌های فصلی/ میراث قنات حفظ و احیاء شود
رئیس موسسه باستان‌شناسی دانشگاه تهران گفت: محوطه‌های هزاره اول قبل از میلاد بویین زهرا دقیقا در منطقه‌ای قرار گرفته‌اند که حجم زیادی از قنات‌های امروزی در آن منطقه وجود دارد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، مصطفی ده پهلوان (رئیس موسسه باستان‌شناسی دانشگاه تهران و عضو هیئت علمی گروه باستان‌شناسی) با اشاره به آنکه ظرفیت شکل‌گیری استقرارهای باستانی در منطقه بویین زهرا بسیار زیاد است، از تپه زاغه به عنوان نمونه‌ای از این ادعا یاد کرد و گفت: از یکسو با توجه به منطقه استراتژیک بویین زهرا شاهد استقرارها در دوره اسلامی در این منطقه بودیم و از دیگر سو شاهراهی برای اتصال شمال، جنوب، شرق و غرب به حساب می‌آمد. پس از کاوش‌هایی که در تپه سگزآباد انجام شد، کنجکاوی ما در خصوص منبع تامین آب محوطه بیشتر شد. از این رو کار بررسی در دشت بویین زهرا را در دست گرفتیم بر روی محوطه‌های تاریخی شهرستان بویین زهرا کار کردیم در نهایت با تحلیل‌های سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) متوجه شدیم بسیاری از محوطه‌ها که متعلق به هزاره اول قبل از میلاد هستند، دقیقا در منطقه‌ای قرار گرفته‌اند که حجم زیادی از قنات‌های امروزی در آن منطقه وجود دارد.
او ادامه داد: بررسی زمین‌شناسی منطقه نیز به ما این اطلاعات را می‌دهد که این محوطه‌ها در کنار رودخانه‌های دائمی قرار ندارند و رودخانه‌ها فصلی هستند، بنابراین بعید است که چشمه‌ها تامین‌کننده منبع آب محوطه‌هایی باشند که در دوره‌های هخامنشی، اشکانی و ساسانی در منطقه به وجود آمده‌اند. از این رو بر آن شدیم تا بررسی‌هایی انجام دهیم تا ببینیم آیا در دوره‌های گذشته و پیش از اسلام ممکن است در این منطقه قنات وجود داشته باشد یا خیر؟ رسیدن به پاسخ این سوال بسیار دشوار است چرا که حجم رسوبات در منطقه بسیار زیاد است و حتی در برخی نقاط به ۵ متر نیز می‌رسد. این رسوبات به معنای وقوع سیل‌های متعدد در طول تاریخ است که قنات‌ها را تخریب یا پر کرده است؛ بنابراین پیدا کردن قنات‌های قدیمی کار بسیار دشواری است.
رئیس موسسه باستان‌شناسی دانشگاه تهران تصریح کرد: از آنجایی که نهادهای مرتبط با شبکه‌های آبرسانی استان قزوین هنوز وارد حوزه شبکه‌های قناتی متروک نشده‌اند بنابراین کار بسیار دشواری را پیش رو خواهیم داشت. حدود یک و نیم ماه است که کار بررسی، ثبت و شناسایی قنات‌ها در دشت بویین زهرا را آغاز کرده‌ایم. بررسی عکس‌های هوایی قدیمی نیز تراکم قنات‌ها را در دوره‌های گذشته نشان می‌دهد که بسیار شگفت‌آور است. تاکنون بیش از ۱۰۰ رشته قنات در منطقه بویین زهرا شناسایی کرده‌ایم و قرار است پرونده‌ها و شناسنامه‌های اختصاصی برای این قنات‌ها تهیه شود. سعی ما بر آن است که کار بسیار دقیق باشد. تاریخ‌گذاری و تعیین قدمت رشته قنات‌ها کار بسیار دشواری است. مصاحبه‌های محلی و متون تاریخی خود بیانگر قدمت و جایگاه بالای قنات در تامین منابع حیاتی و آبی در منطقه است.
ده پهلوان در پاسخ به سوالی مبنی بر آنکه با بررسی‌های انجام شده آیا می‌توان گفت پراکندگی قنات‌ها در کدام بخش‌های دشت بویین زهرا بیشتر بوده یا خیر گفت: بله تراکم قنات‌ها بر روی مخروط افکنه‌ها و مکانی که رودخانه‌های فصلی ایجاد می‌شدند بیشتر است و جهتی تقریباً شرقی-غربی دارند. البته صحبت دقیق در این خصوص نیازمند تحلیل‌های علمی است. تراکم قنات‌ها در منطقه بویین زهرا بسیار زیاد و عجیب و غریب است و در واقع می‌توان گفت میراث قنات در این منطقه بسیار پیچیده و جالب توجه است. این در حالی است که از یکسو به دلیل زلزله‌ای که در سال ۴۱ در بویین زهرا اتفاق افتاد، بسیاری از قنات‌ها خراب شد و از دیگر سو حضور کشاورزان و تخریب محوطه‌ها و همچنین استفاده از چاه‌های عمیق برای آبیاری زمین‌ها سبب شده تا قنات‌ها احیا نشده، خشک شوند و آسیب ببیند. نباید فراموش کرد که قنات آب سرریز شده طبیعت را در اختیار ما قرار می‌دهد و عدم توجه به چنین میراثی سبب شده تا رو به فراموشی برود. در واقع می‌توان گفت ۹۰ درصد قنات‌های بویین‌زهرا در حال حاضر خشک و فراموش شده‌اند. کشاورزان منطقه نیز به جنبه‌های میراثی آن توجه نمی‌کنند و بسیاری از این قنات‌ها را با خاک یکسان کرده‌اند.
او با اشاره به میراث قنات که در منطقه بویین زهرا به جامانده است، گفت: آسیاب‌ها و کوره‌های تولید نای (کول) سفالی که ازجمله میراث قنات به حساب می‌آیند و شاید در سایر نقاط کشور به‌جا نمانده باشد در منطقه بویین زهرا باقی مانده است. در یک بخش می‌توان ۵ آسیاب را پشت سر هم شاهد بود. چنین میراث ارزشمندی باید احیاء و حفظ شود.
