از نشان دادن برخی مناطق بکر به مخاطبان معذور بودیم/ شهرت آثار طبیعی تخریب آنها را به دنبال دارد

به گزارش خبرنگار ایلنا، تولید و پخش مستند در حوزه‌های مختلف از اهمیت ویژه‌ای در جهان برخوردار است چراکه مستند علاوه بر یک روایت سرگرم‌کننده، همچون کتاب سبب بالا بردن آگاهی مخاطبان می‌شود اما متاسفانه به این گونه در کشور ما آنطور که باید توجه نمی‌شود.

البته در کشور ما همچون بسیاری از کشورها، یک شبکه از تلویزیون به پخش مستندهایی اختصاص داده شده است، اما تفاوت ما با کشورهای دیگر این بوده که آنها علاوه بر اختصاص یک شبکه تخصصی، مستندهای شاخص خود را هم در شبکه‌های پرطرفدار تلویزیونشان پخش می‌کنند. به این ترتیب هر روزه به میزان مخاطبان این گونه در جهان افزوده می‌شود اما این رشد در ایران آنچنان محسوس نیست.

مجموعه مستند «مرز پرگهر» با پرداختن به آثار تاریخی و کهن ایران زمین در اتفاقی نادر برای پخش از شبکه یک درنظر گرفته شده و یکشنبه و سه‌شنبه هر هفته بعد از پخش سریال شبانگاهی روی آنتن این شبکه می‌رود.

کامبیز اخوان‌صفا (تهیه‌کننده این مجموعه) درباره روند پخش مستند «مرز پرگهر» از شبکه یک و اینکه چرا ۵ شبکه اصلی تلویزیون کمتر به مستند می‌پردازند، به ایلنا گفت: باتوجه به سابقه بالای بیست سالی که در شبکه یک دارم، باید بگویم شبکه‌های سیما تقسیم‌بندی خاص خود را دارند و بر اساس آن به پخش برنامه‌های مختلف می‌پردازند. یعنی برخی شبکه تخصصی هستند که ازجمله آنها می‌توان به شبکه مستند، نمایش، آموزش، سلامت اشاره کرد. طبیعتا چنین تقسیم‌بندی برنامه‌ها را به سمت شبکه مرجع خودشان سوق می‌دهد اما در همین شبکه یک، مستندهای خیلی خوبی داشتیم که ازجمله آنها می‌توان به «کهن‌ترین سرزمین»، «خشت بهشت»، «ایران» را داشتیم که شاید بتوان گفت تعداد آنها کم است.

وی ادامه داد: البته کم بودن مستندها موضوعی است که مدیران شبکه‌ها درباره آن باید صحبت کنند اما به جهت اطلاعی که دارم باید بگویم به هر حال اگر قرار باشد مستندی در یک شبکه عمومی بیاید، مستندی می‌آید که به نحوی با عموم مردم سر کار داشته باشد. به نوعی موضوعاتی که درباره ایران، گردشگری، میراث فرهنگی و مواردی از این دست باشد، عموما در شبکه یک امکان پخش دارند و برایشان جایی را باز می‌کنند.

اخوان‌صفا همچنین درباره روند پخش مجموعه مستند «مرز پرگهر» از شبکه یک سیما توضیح داد: «مرز پرگهر» مجموعه‌ای است که جای آن در تلویزیون خالی بود. البته ما مدعی نیستیم که این برنامه برای اولین بار به سراغ میراث کهن آمده است. همانطور که می‌دانید، مستندهای بی‌شماری در شبکه‌های مختلف راجع به آثار تاریخی و محوطه‌های باستانی ساخته است. اگر این برنامه را در شبکه یک طراحی کردیم، برای این بود که دوست داشتیم بسته‌ای وجود داشته باشد که مناسب مخاطب شبکه یک باشد.

وی افزود: شاید یک شبکه تخصصی سراغ چغازنبیل در شوش برود و وارد جزئیات تاریخی آن شود ولی این نوع پرداخت مناسب شبکه یک نیست. ولی در یک شبکه تخصصی جواب می‌دهد. ما در شبکه یک فکر کردیم که چطور می‌توان به این میراث کهن (چغازنبیل) که یادگار قرونی است که برای ما مانده پرداخت و به این ترتیب قدر این میراث کهن را بدانیم و کنارش بایستیم. آن هم در شرایطی که اگر بسیاری از کشورها از چنین میراثی برخوردار بودند، برای آن سر و دست می‌شکستند. ما هم بر همین اساس سعی کردیم یک مجموعه مستند درست کنیم که بتوانیم در ۴۰ دقیقه هم ویژگی تاریخی، هم جغرافی ایران را نشان دهیم.

این تهیه‌کننده با بیان اینکه در این مجموعه یک گوشه چشمی هم به گردشگری داشته، اظهار داشت: در راستای این موضوع در بخش‌هایی از برنامه نشان می‌دهیم که با چند ساعت رانندگی می‌توانید بروید و به جایی برسید که هم برای شما حیرت‌انگیز است، هم تاریخ دارد و زیباست. یعنی یکی از دلایل ساخت این مجموعه نیز همین مسئله بود. چراکه مجموعه «مرز پرگهر» ۱۳ فیلم مستقل است که در هرکدام به جغرافیایی تازه می‌پردازد.

اخوان‌صفا درباره اینکه چرا با استمرار یک زمان در یک شبکه سبب افزایش مخاطبان مستند نمی‌شوند، بیان کرد: هر برنامه‌ای با استمرار پخش خود به مخاطبان بیشتری دست پیدا می‌کند. همانطور که سریال‌های شبکه یک برای اینکه چندین دهه در حال پخش در باکس ساعت یکسانی است، اکنون به موفقیت دست پیدا کرده است. اما به طور کل شبکه یک به عنوان شبکه سراسری و ملی، انواع و اقسام وظایف را دارد و در برخی از قسمت‌ها همچون سریال این دقت کنداکتوری را به طور کامل انجام داده و اکنون ساعت بسیاری از مردم با برخی برنامه‌های شبکه یک تنظیم شده است.

وی افزود: این موضوع از لحاظ تئوری در مورد مستند نیز درست است؛ چراکه به هر حال تکرار در یک ساعت مشخص باعث جا افتادن آن می‌شود ولی این واقعیت را نیز باید در نظر گرفت که شبکه یک انبوهی از برنامه‌ها و وظایف را دارد که یکی از آنها مستند است. به همین دلیل وقتی مستندهای خوبی به دستش می‌رسد، بر اساس آن تصمیم‌گیری می‌کند. به عنوان مثال این اتفاق سال‌ها قبل درباره مستند روایت فتح رخ داد و این مجموعه سال‌ها در روز و ساعت مشخصی روی آنتن می‌رفت. یعنی این موضوع یک مقدار به اقتضاعات کنداکتور وابسته است.

تهیه‌کننده مستند «مرز پرگهر» درباره چگونگی هماهنگی با ۱۳ کارگردان برای تولید این مجموعه گفت: این کار سختی بود ولی به تجربه آن می‌ارزید. ما در مرحله اول بعد از کلی تحقیق از بین انبوهی از موضوعات به ۶۰ موضوع رسیدیم. سپس از بین آنها نیز چند مرحله دیگر تعدادی را حذف کردیم تا اینکه به این ۱۳ قسمت رسیدیم. الویت ما این بود که علاوه بر اینکه در بین آنها آثار ثبت جهانی باشد، مکان‌های بکری که تا به حال دوربین تلویزیون به سمت آنها نرفته نیز معرفی شوند که حداقل نصف این مجموعه دارای چنین ویژگی است.

وی ادامه داد: ما فکر کردیم که اگر برای تولید این مستند یک یا دو کارگردان داشته باشیم، لحن مستندها به هم شبیه می‌شود و شاید آن جذابیتی که باید را نداشته باشد. بر همین اساس سعی کردیم که همچون گوناگونی این آثار در انتخاب کارگردان‌ها نیز متنوع عمل کنیم تا از جوان‌ترها، آدم‌های تازه نفس این حرفه و فکرهای تازه نیز استفاده شود. البته در کنار آنها از افراد باتجربه‌ای همچون بهمن ابراهیمی و جواد وطنی هم بهره بردیم.

اخوان‌صفا در ادامه بیان کرد: دشوارتر از ساخت مستند در ۱۳ منطقه کشور این بود که این ۱۳ منطقه در ۹ استان بودند. این اتفاق کار را سخت کرد و ما ۱۳ مستند تک قسمتی را آماده کردیم. یعنی برای هرکدام آنها پیش تولید مجزا داشتیم. بعد از آن به این فکر کردیم که آنها را چطور می‌توانیم به هم ارتباط دهیم و بر همین اساس به سراغ فرخ نعمتی رفتیم تا به عنوان راوی در کنار ما باشند. آقای نعمتی یک صدای اسطوره‌ای دارند که به راحتی می‌توانند تاریخ را روایت کنند و در این مستند نیز کمک خیلی خوبی به ما کردند.

باتوجه به اینکه اکثر فعالان گردشگری می‌گویند هنوز فرهنگ حفاظت از محیط زیست در کشور جا نیفتاده و معتقدند برای حفاظت از محیط زیست نباید مکان‌های بکر را به مردم معرفی کرد، این تهیه‌کننده درباره راهکارهای  این موضوع، اظهار داشت: در واقع یکی از عواملی که سبب شد تا از ۶۰ مکان اول به ۱۳ مکان فعلی برای ساخت مستند برسیم، همین بوده است. در واقع جاهایی که در این مستند به سراغ آنها رفته‌ایم، مکان‌هایی هستند که ثبت ملی شده‌اند و طبیعتا میراث فرهنگی حواسشان به آنها هست. اینکه من از واژه بکر برای این مکان‌ها استفاده کردم، در واقع به این دلیل بود که تاکنون مستندی درباره این مناطق ساخته نشده است.

وی ادامه داد: شاید ۱۳ نقطه دیگر را نیز می‌توانستیم انتخاب کنیم که مکان‌های به شدت جذابی هستند اما به خاطر همین نکته که شما گفتید فکر کردیم که بهتر است سراغ آنها نرویم. چون حتی همین مکان‌ها که باید از آنها محافظت شود هم از سوی افرادی مورد آسیب‌هایی قرار می‌گیرند. شاید در یکی از پشت‌صحنه‌های مجموعه برخی از این تخریب‌ها که باعث غصه‌دار شدن ما هم می‌شود را نشان دادیم.  

اخوان‌صفا در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره به اینکه یکی از قسمت‌های این مجموعه مستند توسط میکائیل شهرستانی ساخته شده، گفت: یکی از نگاه‌های جدیدی که سعی کردیم در ساخت این مجموعه از آنها استفاده کنیم، جناب شهرستانی هستند که در سینما، تئاتر و تلویزیون کارنامه خاص خود را دارند. ما فکر کردیم اگر این نگاه هنرمندانه برای روایت داستان غار کرفتو انتخاب شود، چه اتفاقی رخ خواهد داد. واقعا نتیجه خوبی داشت. قسمتی که ایشان کارگردانی آن را برعهده داشتند، اتفاقا جز اولین تولیدات ما بود که استثنا با صدای خودشان هم روایت می‌شود.

وی در پایان بیان کرد: کنار هم قرار گرفتن نگاه‌های مختلف ۱۳ کارگردانی که هر کدام دارای کارنامه‌ای هستند و از یک حرفه می‌آیند، اتفاق ارزنده‌ای را رقم زده است. چراکه خود این دوستان توانستند در لحن به اشتراکاتی برسند و کارهای جذابی را تولید کنند. علاوه بر همه این موارد در ساخت مستند برای برخی از قسمت‌ها همچون چغازنبیل سعی کردیم که آن محوطه را به صورت انیمیشن نیز تصویرسازی کنیم.

مرز پرگهر اثر توسط ۱۰ کارگردان و در طی یک سال و نیم تولید شده است. مجید سروینی قسمت چغازنبیل(شوش)، بهمن ابراهیمی قسمت رنگین نگاره‌های کهن صخره‌ای سرسورن کوهدشت لرستان، مریم مومن‌زاده قسمت‌های ارگ راین(کرمان) و گنجینه خورشید میمند، حامد عزیزی قسمت سازه‌های آبی شوشتر(سیکا)، علی قادری قسمت تخت سلیمان(تکاب)، جواد وطنی قسمت‌های شهر زیرزمینی ارزانفود و قلعه کنگلو(سوادکوه) و غار قلعه لاپ کمر (اسپهبد خورشید مازندران)، کمال مطوف قلعه سلاسل(شوشتر)، امیر رضا دریانیی قسمت قلعه ایزدخواست( آباده فارس)، میکائیل شهرستانی قسمت غارکرفتو (دیواندره) و ابوالفضل توکلی قسمت ارگ سریزد( مهریز)، افرادی هستند که این آثار را کارگردانی کرده‌اند.

این مجموعه با صدای" فرخ نعمتی" بازیگر سینما و تلویزیون روایت شده و در آن از تکنیک‌هایی انیمیشن سه بعدی(۳D) نیز استفاده شده است.