تلویزیون حتی مستندهای برگزیده سینماحقیقت را پخش نمی‌کند/ دیدن مستندها در ایران محدود به جشنواره‌های داخلی است

به گزارش خبرنگار ایلنا، انتخاب مستند «در جستجوی فریده» به عنوان نماینده سینمای ایران در اسکار با حواشی بسیاری همراه بود. بسیاری معتقد بودند که یک مستند نباید در چنین جشنواره‌ای شرکت کند و بسیاری دیگر «در جستجوی فریده» را بهترین فیلم سال گذشته معرفی کرده و آن را مستحق چنین انتخابی می‌دانستند. گرچه بعد از انتخاب فیلم، برخی کارشناسان این تصمیم را زمینه‌ای برای رشد سینمای مستند ایران و گسترده شدن مخاطبان آن معرفی می‌کردند.

کوروش عطایی که کارگردانی مستند «در جستجوی فریده» را برعهده داشته درباره تاثیرات انتخاب این مستند به عنوان نماینده سینمای ایران در اسکار امسال به ایلنا گفت: این انتخاب ۱۰۰ درصد تاثیر مثبتی در سینمای مستند گذاشته است. حتی اگر شما جنبه خارجی آن را در نظر نگیرید، تا همین الان در زمینه داخلی تاثیرات مثبت بسیاری داشته است. فکر می‌کنم که سینمای مستند ما جدی‌تر گرفته شده و مردم با آن مقداری بیشتر از گذشته آشتی کرده‌اند. الان که سینماها تعطیل است اما تا قبل از این، بعد از این انتخاب، اکران فیلم‌ها در سینمای هنر و تجربه کم‌کم در حال رشد بود و مردم از قشرهای مختلف به تماشای فیلم‌های مستند می‌آمدند که برای ما خیلی اتفاق مثبتی به شمار می‌آمد.

وی ادامه داد: این انتخاب از سوی دیگر نشان داد که فرق زیادی بین سینمای مستند و داستانی نیست و حتی می‌توان آنها را با هم سنجید. از نظر بین‌المللی هم برای اولین بار بود که یک فیلم مستند برای اسکار انتخاب می‌شد؛ لذا این وزنه‌ای بود برای معرفی سینمای مستند ایران که البته همیشه موفق بوده است. ولی مثلا در جایی مثل اسکار هیچوقت بهایی به آن داده نشده است. همینکه امسال این اتفاق رخ داد و این فیلم اکران‌هایی داشت، فکر می‌کنم اسم سینمای مستند ایران را حداقل به اندازه کمی سر زبان‌ها انداخت.

عطایی درباره دلایل کم توجهی به سینمای مستند در ایران اظهار داشت: این بحث ریشه‌ای فرهنگی دارد و به سیاست‌گذاری‌های فرهنگی هر کشور مربوط می‌شود. البته این نکته را نیز باید در نظر گرفت که اصولا و طبیعتا مخاطب سینمای مستند در سراسر دنیا کمتر از سینمای داستانی است چراکه سینمای مستند صرفا سرگرمی نیست و همیشه مخاطب محدودتری دارد. اما در مورد سینمای مستند در ایران باید بگویم که این موضوع نیاز به بررسی با کارشناسان مختلف دارد ولی شخصا فکر می‌کنم یکی از دلایل اصلی بی‌توجهی به این سینما کمبود مکان‌های دیده شدن سینمای مستند است. یعنی تلویزیون ما در این زمینه خیلی محدود عمل می‌کند و فقط مستندهای خاصی را پخش می‌کند.

وی افزود: به نوعی حتی برخی از مستندهایی که در جشنواره‌ها جایزه گرفته و مطرح هستند نیز امکان پخش از تلویزیون به صورت سراسری را ندارند. همین موضوع سبب می‌شود تا مخاطب مستندهای خوب را کمتر ببیند. به همین دلیل دیدن مستندها محدود به جشنواره‌های داخلی همچون سینما حقیقت می‌شود. البته بعد از راه افتادن سینمای هنر و تجربه یک‌سری اکران‌های خیلی محدود در اختیار سینمای مستند قرار گرفت که به هر حال اتفاق مثبتی بود. چراکه به هر ترتیب افرادی که به این سینما علاقمند بودند فرصت دیدن آثار روی پرده سینما را پیدا کردند. حتی اکران آنلاین نیز فرصت خوبی برای دیده شدن مستندها فراهم کرده است.

این کارگردان در ادامه بیان کرد: در نهایت باید بگویم هرچقدر فضاهای نمایش مستندها گسترش پیدا کند و مستندها بیشتر به مردم معرفی شوند، قطعا مخاطب آن نیز بالا خواهد رفت. همانطور که بعد از اکران‌هایی از فیلم «در جستجوی فریده» پیام‌های بسیاری دریافت کردم که می‌گفتند ما تا کنون به دیدن فیلم مستند نرفته بودم و آن را متفاوت می‌دانستیم ولی بعد از دیدن فیلم شما دیدیم که این فیلم هیچ تفاوتی با فیلم‌های داستانی نداشت و به اندازه آثار داستانی با آن ارتباط برقرار کردیم و از آن لذت بردیم. منظورم این است که اگر پای مخاطب با فیلم‌های خوبی در این حوزه به سالن سینما باز شود، قطعا این آشتی اتفاق می‌افتد. به نوعی هرچه خوراک بیشتری به مخاطب دهیم قطعا بازخورد بهتری می‌گیریم.

عطایی در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره رویکرد تلویزیون به سینمای مستند که بیشتر به پخش آثار امیدوارانه در این حوزه می‌پردازد، گفت: قطعا تلویزیون مثل هر شبکه و رسانه‌ای سیاست‌گذاری‌های خاص خودش را دارد اما از آنجایی که من تاکنون با تلویزیون کار نکرده‌ام، خیلی در جریان اینکه آنجا چه مناسباتی برقرار است، نیستم. فقط بر اساس مشاهدات خودم به عنوان یک مخاطب می‌توانم بگویم که وقتی شبکه مستند را می‌بینم، شاهدم که بسیاری از فیلم‌هایی که در همین جشنواره سینما حقیقت (نه جشنواره‌های خارجی) جایزه گرفتند و از نظر هیئت داوران و مخاطبان فیلم‌های خوبی بودند، هیچوقت امکان پخش از تلویزیون را پیدا نمی‌کنند. در حالی که از نظر من این آثار یک بازار خیلی خوب هم می‌تواند باشد.

وی در ادامه اظهار داشت: یعنی تولیدات خیلی خوبی در سینمای مستند ایران وجود دارد که حال تلویزیون یا به علت سیاست‌گذاری‌هایش و یا محدودیت‌هایی که دارد، نمی‌تواند آنها را پخش کند. به هر حال همیشه یکی از مهمترین جایگاه‌های پخش فیلم مستند در سراسر دنیا تلویزیون‌ها هستند چراکه با وجود اینکه رشد اکران سینمایی مستندها در دنیا خیلی زیاد بوده، هنوز تلویزیون‌ها مرکز پخش فیلم‌های مستند هستند و پشتوانه مهمی در صنعت مستند دنیا به شمار می‌آیند. اگر این پشتوانه در کشور ما تقویت شود، قطعا می‌تواند هم به تولید فیلم‌های مستند و هم به افزایش مخاطبین آن کمک خیلی زیادی کند.

این مستندساز درباره رویکرد تلویزیون‌های کشورهای مختلف به مستند بیان کرد: تا جایی که من اطلاع دارم در سراسر دنیا شبکه‌هایی مثل شبکه مستند خودمان وجود دارد که به پخش و تولید فیلم‌های مستند اختصاص دارند ولی خیلی از شبکه‌های بزرگ دنیا نیز به این سمت و سو رفتند که فیلم مستند تولید کنند. البته هدف اصلی آنها فقط پخش از تلویزیون نیست. به نوعی باید بگویم که اکنون گرایش به تولید مستندهای سینمایی خیلی بیشتر شده. چراکه بازار اکران مستندهای سینمایی گسترده‌تر شده است. اگر الان فیلم‌های مستند سینمای آمریکا و اروپا که اکران می‌شوند را با دو دهه قبل مقایسه کنیم، با یک رشد عجیب و غریبی مواجه خواهیم شد.

عطایی ادامه داد: دلیل این اتفاق این بوده که علاوه بر اینکه پای مستندها به سینماها باز شده، اکنون مستندها در جشنواره‌های مختلف دنیا در کنار فیلم‌های داستانی به رقابت می‌پردازند. حتی در یک دهه اخیر فیلم مستندی بوده که خرس طلای جشنواره برلین یا جایزه لوکارنو یا خیلی از جوایز معتبر سینمایی را برده که تا پیش از این همه فکر می‌کردند تنها مختص به سینمای داستانی است. همین موضوع نشان می‌دهد که سینمای مستند روز به روز در حال گسترش بیشتری در سالن‌های سینمایی بوده و دیگر محدود به پخش از تلویزیون نیست.

وی در پایان گفت: اکنون حتی خیلی از تلویزیون‌ها هم که روی فیلم‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند، ابتدا فیلم‌ها را اکران سینمایی و سپس در تلویزیون پخش می‌کنند. در واقع خود این موضوع گویای این مطلب بوده که ما هم در ایران باید به همین سمت برویم و فضای سینمایی بیشتری را برای مستندها باز کنیم. همانطور که در این سال‌ها اکران مستندها در سینماها به نسبت کمی بیشتر شده است؛ هرچه این فرصت اکران برای فیلم‌های مستند که قدرت جذب مخاطب را دارند، بیشتر شود، سینمای مستند ما از هر نظری پیشرفت می‌کند.