وضعیت سالن‌های تئاتر استانبول در پاندمی کرونا؛
برادوی استانبول در شوک اقتصادی قرنطینه/ تئاترهای مستقل ترکیه در خطر تعطیلی دائمی هستند
«کادیکوی» منطقه ساحلی قدیمی و شناخته شده‌ای در قسمت آسیایی استانبول ترکیه است که با بیش از ٣٠ سالن تئاتر و برگزاری همزمان ٧٠ اجرا، گردهمایی و برنامه فرهنگی به «برادوی استانبول» معروف شده است؛ سالن‌هایی که اکنون هفته‌هاست به دلیل شیوع کرونا تعطیل شده‌اند. هنرمندان و مجموعه‌های مستقل این محله، که تنها درآمدشان از گیشه روزانه و فروش تئاترهاست، بیش از دیگران نگران وضعیت اقتصادی‌شان در دوره قرنطینه و پس از آن هستند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، پاندمی کرونا هفته‌هاست جهان را در شرایط اضطراری قرار داده است؛ شهرها را خلوت و بسیاری از مشاغل را به تعطیلی کشانده. سالن‌های تئاتر و سینما از آن دسته اماکنی بودند که در همان نخستین روزهای شیوع بیماری، به‌عنوان مهم‌ترین مراکز اجتماع مردم، فعالیت‌شان متوقف شد. از همان نخستین روزهای تعطیلی اماکن و فعالیت‌های هنری در ایران، نگرانی‌هایی از خسارات هنرمندان و مجموعه‌های خصوصی به گوش رسید و مطالبه‌هایی از دولت برای جبران این خسارت‌ها شکل گرفت. اما این نگرانی و دغدغه فقط مختص ایران نبود؛ چند صد کیلومتر آن‌سوتر، هنرمندان ترکیه هم از وضعیت بلاتکلیف فعالیت‌شان در دوره کرونا و تنگناهای اقتصادی حاصل از آن می‌گویند. این گزارش شامل گفتگو با پنج هنرمند و مدیر سالن تئاتر در «کادیکوی» استانبول است که از دغدغه‌ها و شرایط این روزهای تئاتر این منطقه از پایتخت ترکیه می‌گویند؛ منطقه‌ای که با بیش از ٣٠ سالن تئاتر و برگزاری همزمان ٧٠ اجرا، گردهمایی و برنامه فرهنگی به «برادوی استانبول» معروف شده است.
قرنطینه کرونا و تنگنای اقتصادی تئاترهای مستقل برادوی استانبول
«کادیکوی» منطقه ساحلی قدیمی و شناخته شده‌ای در قسمت آسیایی شهر استانبول است که با داشتن تعداد بسیاری گالری، فروشگاه‌های صنایع‌دستی و هنری، کتابفروشی‌ها و کافه‌ها تبدیل به پاتوقی فرهنگی و هنری برای جوانان، دانشجویان و هنردوستان شده است؛ به‌طوری‌که در روزهای پایانی هفته میزبان حدود ٢ و نیم میلیون بازدیدکننده است و از آن به عنوان برادوی استانبول یاد می‌شود.
در روز ١٣ مارس ٢٠٢٠ (۲۳ اسفند ۱۳۹۸) طبق بخشنامه‌ای با عنوان اقدامات پیشگیرانه کرونا ویروس که برای ٨١ فرمانداری استانبول ارسال شد، فعالیت کلیه سالن‌های تئاتر، سینما، کنسرت، مراکز اجتماع فرهنگی و هنری نظیر خانه‌های فرهنگ و گالری‌ها و نمایشگاه‌ها به حالت تعلیق درآمد، بدون آنکه برای تاریخ بازگشایی این اماکن پیش‌بینی خاصی انجام شده باشد. کما اینکه تمامی مدارس، دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌های دولتی و خصوصی از چند روز قبل از این تاریخ و همچنین مراکز و سالن‌های ورزشی و سلامت از چند روز بعد از این تاریخ تا اطلاع ثانوی تعطیل شدند.
مسئولیت مستقیم بخش فرهنگ و هنر ترکیه با وزارت فرهنگ و توریسم است و هر ساله جشنواره‌های زیادی در بخش تئاتر در شهرهای مختلف این کشور برگزار می‌شود که معتبرترین آن جشنواره تئاتر استانبول است. سال ٢٠٠۶ در استانبول ٢١ سالن تئاتر فعالیت داشتند که در عرض ١٠ سال با پیشرفت و صرف هزینه در بخش تئاتر، تعداد آن به ٢١٠ سالن رسید. سالن‌هایی که بخشی از آنها دولتی و بخشی دیگر خصوصی هستند. خود سالن‌های دولتی هم به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ بخشی از آنها زیرنظر شهرداری و بخشی دیگر زیرنظر وزارت فرهنگ فعالیت می‌کنند. سالن‌های خصوصی هم دو دسته‌اند: سالن‌های بزرگ و بسیار پیشرفته با امکانات روز که توسط سرمایه‌گذاران ثروتمند ساخته شده و سالن‌های خصوصی کوچک مستقل که توسط هنرمندان مستقل تئاتر و سینما تاسیس و اداره می‌شوند. بسیاری از گروه‌ها با آثار نمایشی تولید شده با توجه به امکانات سالن‌ها و طراحی‌های گروه اجرایی به صورت چرخشی در سالن‌های زیر مجموعه خود به اجرا روی صحنه سالن‌های مختلف شهر می‌پردازند.
Süreyya Opera House-Kadıköy
تنها منبع درآمد سالن‌داران و هنرمندان مستقل استانبول، گیشه روزانه تئاتر است
بسیاری از هنرمندان فعال تئاتر با استخدام در وزارت فرهنگ و تعاونی تئاتر و فعالیت در حیطه سالن‌های دولتی دارای مزایا و حقوق و بیمه تأمین سلامت اجتماعی هستند درحالیکه هنرمندان مستقل از این قاعده مستثنی هستند و تنها درآمدشان از گیشه روزانه و فروش تئاترهای مستقل و دیگر فعالیت‌هایشان در حوزه سینما یا تلویزیون است.
امروز با گذشت بیش از یک ماه از تعطیلی سالن‌های اجرای تئاتر در ترکیه، بیشترین میزان آسیب بر سالن‌داران و هنرمندان مستقل فعال در این سالن‌ها که زندگی‌شان مستقیم با فروش روزانه گیشه این سالن‌ها تامین می‌شده، وارد شده است.
تعطیلی تئاترهای ترکیه به دلیل شیوع کرونا، بر مشکلات قدیمی هنر این کشور اضافه شده است؛ مشکلاتی که از فضای سیاسی بسته این کشور می‌آید که نقد سیاسی و اجتماعی را در تئاتر آن با اما و اگرهای زیادی همراه کرده است و علاوه بر آن، سانسور هم در رده‌های مختلف و به شکل‌های متفاوت در سیستم وجود دارد.
بخش کلانی از اقتصاد کشور ترکیه به‌عنوان یکی از مشهورترین مقاصد گردشگری دنیا وابسته به صعنت توریسم است که با پاندمی شدن کرونا و تعطیل شدن تمام فعالیت‌های این حوزه تا اطلاع ثانوی با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کند. استانبول ۱۵ و نیم میلیون نفری هم بار زیادی از این بحران تعطیلات اضطراری را به دوش می‌کشد و تمام مشاغل درون خود را هم دچار شرایطی ویژه و نگران‌کننده کرده است. اما مالکان و مدیران سالن‌های تئاتر مستقل «کادیکوی» استانبول، بیش از دیگر مشاغل هنری این منطقه از بحران کرونا آسیب دیده‌اند.
Shevket churuh
تئاتر کار کردن در ترکیه، مانند زندگی در قرنطینه است
«شوکت چورو» (Shevket churuh) بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون و مالک سالن نمایش «پدر» (Baba sahnesi) یکی از آنهاست که درباره شرایط بحرانی پیش آمده، می‌گوید: «ما در ماه‌های اخیر، دوران بسیار موفقی را در سالن تئاترمان پشت سر گذاشتیم و همه‌چیز به خوبی پیش می‌رفت تا اینکه اماکن هنری به دلیل شیوع کرونا به یکباره تعطیل شد و مشخص نیست چه زمانی بازگشایی و چگونه بدهی‌ها و مالیات خود را پرداخت خواهیم کرد.»
او با تاکید بر اینکه «تئاتر کار کردن در ترکیه، به خودی خود دشوار است و بازیگران و عوامل ما به سختی کار می‌کنند.» ادامه می‌دهد: «در ترکیه کار کردن در حوزه تئاتر و هنرهای نمایشی مانند زندگی در قرنطینه است زیرا لازم است با کم‌ترین بودجه و شکل اقتصادی به بهترین کیفیت دست یابیم و درآمدهای ما و کارمندانی که بیمه کرده‌ایم، بازیگران و عوامل، مسئولان گیشه، راهنمایان سالن و مدیران، همه از گیشه است.»
چورو به این نکته هم اشاره می‌کند که «البته ما اعتراضی به تعطیلی‌ها نداریم چون بی‌شک این تعطیلی برای سلامت اجتماع به شدت ضرورت دارد، اما سوالی که وجود دارد این است که چرا سالن‌های تئاتر زودتر از استادیوم‌های ورزشی تعطیل شده‌اند؟ در زمانی که خطر ابتلا به ویروس وجود دارد چه تفاوتی بین استادیوم‌ها و سالن‌های تئاتر می‌تواند وجود داشته باشد؟ و در صورت ادامه چند ماهه این تعطیلی‌ها به واقع تکلیف بدهی‌های تلنبار شده و امرار معاش هنرمندان مستقل چه خواهد شد؟»
Kemal Aydoğan
تکلیف بدهی و امرار معاش تئاتری‌ها در تعطیلات اجباری کرونا چه می‌شود؟
«کمال آیدگان» (Kemal Aydoğan) کارگردان تئاتر و مدیر سالن نمایش «مد» (moda sahnesi) که از مطرح‌ترین سالن‌های منطقه کادیکوی است، هم درباره سالن‌اش مى‌گوید: «در سالن ما در طول یک ماه حدود ۵٠ تا ۶٠ تئاتر، کنسرت، گردهمایی و اکران فیلم به‌صورت منظم برگزار می‌شود و طبیعتاً برای بسیاری از این برنامه‌ها از قبل بلیت‌فروشی شده بود که با تعطیلی ناگهانی سالن‌های تئاتر به دلیل کرونا، بسیاری از برنامه‌هایمان را به ماه می (خرداد) موکول کردیم. و تاکنون توانسته‌ایم هزینه ۵٠ درصد این بلیت‌ها را به خریداران برگردانیم و این از نظر اقتصادی برای ما یک فاجعه است.»
او با اشاره به اینکه «هزینه‌های مالیات، بیمه، برق، آب و... در شرایطی که سالن تعطیل است و درآمدزایی ندارد، عملا قابل پرداخت نیست» می‌گوید: «اگر تعطیلی اماکن هنری بیشتر طول بکشد، این هزینه‌ها چند برابر هم خواهد شد. کارمندانی که بیمه‌اند از حمایت‌های دولتی که برابر با حدود ۶٠ درصد از حقوق ماهیانه‌شان است، برخوردارند اما هنرمندان مستقلی مانند ما، هیچ منبع درآمدی ندارند و به جد در فکر راه‌حلی برای خروج از این بحران هستیم.»
آیدگان با تاکید بر اینکه هنوز حمایتی از سوی دولت به آنها تعلق نگرفته است، می‌گوید: «وزارت فرهنگ در حال آماده‌سازی بسته‌ای حمایتی است که بتواند تئاترهای خصوصی و مستقل را پوشش دهد و که امیدواریم به‌زودی به سرانجام برسد. البته ناگفته نماند که ایده‌های تعاونی تئاتر، اتحادیه بازیگران و انجمن تئاتر کادی کوی راهنمای اصلی شکل‌گیری این بسته حمایتی بوده است.»
Pinar Yildirim
اگر دولت حمایت نکند، بسیاری از تئاترها برای همیشه تعطیل می‌شوند
«پینار ییلدیریم» (Pinar Yildirim) هم مدیر تئاتر «کار» (emek sahnesi) کادیکوی است که درباره وضعیت موجود می‌گوید: «ما از ١٣ مارس (۲۳ اسفند ۱۳۹۸) فعالیت‌هایمان را تعطیل کرده‌ایم. با اینکه اجاره بهای ماه مارس را پرداختیم، برای ماه‌های آپریل، می و ژوئن برنامه‌ای نداریم. به‌طوری‌که اگر مالک تقاضای تخلیه ساختمان سالن را داشته باشد، بی‌هیچ مقاومتی مجبور به تخلیه و تعطیلی کامل خواهیم بود.»
این مدیر تئاتری مستقل یادآور می‌شود: «من به شخصه اگر ۴٠ هزار لیر پس‌انداز داشته باشم با جان و دل آن را برای زنده نگه داشتن سالن‌ام در این سه ماه خرج می‌کنم، اما برای سالن‌های بزرگتری مانند bana sahnesi، oyun atölyesi یا moda sahnesi این رقم باید ٢ تا ٣ برابر باشد که تازه این ارقام تنها برای حفظ و زنده نگه داشتن ساختمان و مکان تئاتر است. اما کارگردان، بازیگران و عواملی که تئاتر تنها درآمدشان بوده و اکنون بیکارند، چطور زنده خواهند ماند؟»
ییلدیریم تصریح می‌کند: «این مشکلی است که ما از پس حل آن برنمی‌آییم، البته که قطعاً راه‌حل این مسئله، به سختی کشف مجدد قاره آمریکا نیست! به سادگی می‌گویم در صورت عدم کمک دولت، بسیاری از تئاترها برای همیشه تعطیل خواهند شد.»
Damla Özen
دولت نباید با تئاتر مستقل مانند یک تجارت رفتار کند
«داملا اوزن» (Damla Özen) بازیگر تئاتر و تلویزیون و مالک و مدیر سالن نمایش «هنرهای ترکیبی» (Karma Drama) هم که در کادیکوی مستقر است، درباره فعالیت‌های سالن‌اش در دوره قرنطینه می‌گوید: «آنطور که به‌نظر می‌رسد و با بحران پیش آمده، قطعا تا مدتی تعطیل هستیم. اما این روزها در حال اشتراک‌گذاری فعالیت‌های گذشته‌مان در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی هستیم تا مخاطبان ما را فراموش نکنند و امیدواریم در ماه می و ژوئن فعالیت‌ها از سر گرفته شوند. هرچند که اینها، تحلیل‌هایی خوشبینانه به نظر می‌رسد.»
او با اشاره به اینکه «حقیقت تئاتر فعالیتی زنده است که به صورت مجازی ادامه دادنش امکان‌پذیر نخواهد بود.» می‌گوید: «همچنین با وضعیت موجود، پرداخت هزینه‌های وارد آمده امکان‌پذیر نیست، البته که در حالت عادی هم وزارت دارایی از ما مانند یک شرکت تجاری مالیات می‌گیرد اما در واقع این شرکت تجاری، صحنه تئاتری است که درآمد چندان بالایی ندارد.»
«جانسو فرینجی» (Cansu Fırıncı) بازیگر تئاتر و سینما و مدیر موسسه (oyun sandalyesi) با نگاه و تحلیل‌هایی دقیق، ترس از وضعیت موجود را واکاوی کرده و با طرح این پرسش که «وقتی از آسیب تعطیلی تئاترها می‌گوییم، کدام بخش از تئاتر مورد بحث ماست؟» می‌گوید: «بخشی را در نظر داریم که توسط سرمایه‌داران با سالن‌های بزرگ و پر زرق و برق مانند (zorlu center) اداره می‌شود و در آنها نمایش‌هایی با بلیت‌های ٢۵٠ تا ٣٠٠ لیری روی صحنه می‌روند؟ یا بخشی که سالن‌های دولتی و شهرداری که به شکلی همه جانبه مورد حمایت هستند؟ یا بخش مستقل یعنی ما که جزء دو دسته قبلی نیستیم؛ اما مانند یک تیم برابر با آنها در یک لیگ مسابقه می‌دهیم! مانند آنها ١٨ درصد مالیات پرداخت می‌کنیم درحالیکه برخلاف دو دسته قبلی، سرمایه و پس‌اندازی نداریم.»
Cansu Fırıncı
پیشنهادهایی برای آسان‌تر شدن دوره قرنطینه و پسا قرنطینه سالن‌های تئاتر استانبول
فرینجی با اشاره به اینکه «حتی در بین خود ما مستقل‌ها هم تفاوت‌های وجود دارد» می‌گوید: «به‌طور مثال برخی صاحب سالن هستند اما درآمد ثابت ماهیانه‌ای هم از بخش‌های دیگر دارند اما در کنار آنها افراد دیگری هم هستند تنها منبع درآمدشان، گیشه سالن است.»
او با اشاره به مشکلاتی که سالن‌های تئاتر مستقل با آن مواجه‌اند، خاطرنشان می‌کند: «ما در یک سال به‌جای ١٢ ماه، ١۵ ماه کرایه پرداخت می‌کنیم چون فصل رونق تئاتر تنها ۶ الی ٧ ماه در سال است. یعنی در تابستان و تعطیلی‌های رسمى و ماه رمضان که جمعیت تماشاگران کاهش پیدا می‌کند، ما به همان اندازه ماه‌هاى قبل اجاره، مالیات و حق بیمه عوامل را پرداخت مى‌کنیم. ضمن اینکه قبض‌هاى آب و برق و گاز با تعرفه ٤ برابر مصرف خانگى محاسبه مى‌شود. ما مانند یک کارمند نیمه وقت کار مى‌کنیم؛ اما تئاتر فعالیتی صرفا تجاری نیست و دولت هم نباید با تئاتر مستقل مانند یک تجارت رفتار کند.»
این مدیر تئاتری یادآوری می‌کند: «اگر هزینه‌های معمول یک سالن تئاتر را ماهیانه بین ۴٠ تا ۴۵ هزار لیر در نظر بگیریم تا پایان ماه جولای این هزینه بالغ بر ١۶٠ هزار لیر خواهد شد و سالن‌های تئاتر از پرداخت این هزینه‌ها عاجز هستند. در واقع، برای باز ماندن پرده سالن‌های نمایش اعم از دولتی و مستقل، حمایت دولت ضروری است.»
فرینجی همچنین از برگزاری جلسه‌ای آنلاین از مجمع عمومی با حضور نمایندگان تعاونی تئاتر، انجمن‌ها و اتحادیه‌های مربوطه خبر داد که در آن تمامی پیشنهادات و خواسته‌های سالن‌های تئاتر بیان شده است. خواسته‌هایی که برای آسان‌تر شدن دوره قرنطینه و پساقرنطینه برای سالن‌های تئاتر مطرح شده و برخی از مهم‌ترین آنها به این شرح است: «حذف کامل مالیات بر ارزش افزوده، پرداخت اجاره ماهیانه تئاترهای مستقل، پرداخت قبوض برق، آب، گاز توسط وزارتخانه یا توقف صدور قبض‌ها در طول این مدت، پرداخت حداقل دستمزد کارمندان شاغل در تئاترهای مستقل، معافیت پرداخت انواع مالیات اعم از مالیات شهرداری، تمبر، درآمد و...، حذف یا به تعویق انداختند کلیه بدهی‌های مالیاتی و بیمه‌ای، اختصاص رایگان سالن‌های دولتی به تئاتر مستقل در روزهای تعطیلی برنامه‌های آنها و...»
بسته‌های حمایتی دولت ترکیه برای پشتیبانی از سالن‌های نمایش خصوصی و مستقل این کشور
این خواسته‌ها در حالی مطرح شده، که «محمد نوری ارسوی» (Mehmet Nuri Ersoy) وزیر فرهنگ و گردشگری ترکیه چندی پیش از آماده‌سازی بسته‌هایی حمایتی از سوی دولت برای پشتیبانی از سالن‌های نمایش خصوصی و مستقل در این کشور در روزهای شیوع ویروس کرونا خبر داد؛ او در توییتر خود گفته بود برای حمایت از سالن‌های تئاتر خصوصی باتوجه به ظرفیت و تعداد پرسنل‌شان تمام تلاش خود را می‌کنیم.
او با تاکید بر اینکه «شمار تئاترهای خصوصی مورد حمایت‌مان را بالا برده و با پرداخت هزینه‌ها در فصل جدید تا ماه سپتامبر جلو خواهیم رفت.» یادآور شده بود که سالن‌های نمایش خصوصی که در سال هنری ٢٠١٩/٢٠٢٠ از وزارت فرهنگ کمک دریافت کرده بودند (حتی اگر به تعهد تعداد نمایش‌شان عمل نکرده باشند)، هیچ‌گونه کسری در مبلغ حمایتی از پروژه‌ها نخواهند داشت.
این در حالی است که «ارسوی» بدون اشاره به رقم کمک‌ها، خاطرنشان کرده بود: «امکان استفاده سالن‌های نمایش خصوصی از تشویقات و حمایت‌های دولتی فراهم شده و همچنین ١٣٠ سالن شایسته دریافت مدرک کارآفرینی فرهنگی شدند.»
با این وعده‌ها و با توجه به ادامه‌دار بودن پاندمی کرونا در جهان، به نظر می‌رسد دولت ترکیه به زودی برنامه‌های حمایتی خود را برای هنرمندان مستقل و بخش فرهنگی این کشور اعمال کند. هرچند به بودجه‌ای که برای این کار قرار است اختصاص یابد، اشاره‌ای نشده است.
گفتگو و ترجمه: علیرضا حسینی (روابط عمومی و مشاور تبلیغات تئاتر ساکن استانبول)
