رهایی کارگران از "ستم طبقاتی" عصاره‌ی تفکر "فریبرز رئیس‌دانا"
یکی از مواردی که علاقه‌مندان به «فریبرز رئیس‌دانا» آن را شاهدی بر تکیه‌ی وی به جامعه می‌دانند، اعتقاد وی به نهادهای مدنی است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، «فریبرز رئیس‌دانا» عضو «کانون نویسندگان ایران» سرانجام امروز (دوشنبه/۲۶ اسفند) پس از چند روز درگیری با بیماری کرونا جان خود را از دست داد. نام وی با تعهدی که به جامعهی بی‌صدایان داشت، در ردیف قلم فرسایان دغدغه‌مند حوزه‌ی اقتصاد قرار گرفت. رئیس‌دانا یکی از نفراتی بود که پیش از اجرای «قانون هدفمندی یارانه‌ها» و در اعتراض به آن قلم زد و همراه با دیگر اقتصاددان‌ها، نامه‌ای اعتراضی نگاشت؛ اما چند روز پیش از اعلام اجرای این قانون، به اتهام توهین به «محمود احمدی‌نژاد» بازداشت شد.
عضو سابق کانون نویسندگان ایران تاکید داشت که او و دیگر معترضان در نامه‌ی اعتراضی خود توهینی به رئیس‌جمهور وقت ایران نکرده‌اند؛ با این حال اعتقاد داشت که هدفمندی یارانه‌ها در جهت شوک درمانی و اجرای قواعد نانوشته‌ی اقتصادِ نولیبرالی انجام شده است. به گفته وی، قانون هدفمندی یارانه‌ها با حذف تدریجی یارانه‌ی اقلام استراتژیک و تاثیرگذار در سبد هزینه‌های زندگی اقشار آسیب‌پذیر، ازجمله کارگران، زمینه فقر بیشتر در جامعه را فراهم می‌کند.
با این همه گوش دولت وقت بدهکار نبود و با در بوق و کرنا کردن پرداخت یارانه نقدی ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان به هر ایرانی، حواس‌‌ها را از تبعات این قانون دور، و زمینه را برای تثبت آن فراهم کرد. عضو سابق کانون نویسندگان ایران چندی پیش و پس از اعتراضات آبان ماه به خبرگزاری ایلنا، در این مورد گفت: «آن زمان با من برخورد کردند؛ اما بر نظر خود در مورد ماهیت هدفمندی یارانه‌ها پافشاری کردم و بر این عقیده ماندم که این طرح نمی‌تواند به رفاه مردم منتهی شود.»
رئیس‌دانا در اقتصاد به اصول سوسیالیستی (برابری خواهانه) باور داشت و معتقد بود که توزیع باید قبل از تولید شکل بگیرد. به همین خاطر سال گذشته در گفتگویی عنوان کرده بود: «کسانی که می‌گویند اول بگذاریم تولید کنیم بعد ببینیم چطور توزیع کنیم، فکر می‌کنند اقتصاد یک ظرف کیک است که اول بگذاریم این کیک را از قنادی بیاورند، بعدا چاقویش را هم درست کنند، بعدتر یک پدربزرگی هم بنشنید صدر مجلس و آن‌را بین ما تقسیم کند. نه چنین نیست.»
در باور این اقتصاددان چپ‌گرا، آزادی نه با لیبرالیسم که با سوسالیسم پیوند خورده است. به گفته‌ی وی، آزادی‌خواهان به جای تن دادن به گوشه‌‌گیری و صدور تزهای سیاسی و اجتماعی باید در پی ارتباط با لایه‌های محروم جامعه و حتی زیستن در میان آنها باشند. وی دور شدن اقتصاددان‌ها از مردم را زمینه‌ساز تشدید شکاف طبقاتی توصیف می‌کرد.
«عبدالله وطن‌خواه» فعال کارگری در پاسخ به این پرسش که افکار اقتصادی و سیاسی فریبرز رئیس‌دانا چه ویژگی‌های داشت، به ایلنا، می‌گوید: «اولین ویژگی محروم رئیس‌دانا که او را از سایر اقتصاددان‌های طیف چپ متمایز می‌کرد، قطع نشدن ارتباط وی با کارگران و طبقات محروم جامعه بود. دومین ویژگی فکری وی که او را از اقتصاددان‌های ملی‌گرا متمایز می‌کرد، این بود که او آزادی را نه در خلق ثروت بیشتر توسط دولت و تکیه‌ی تمام به «بورژوازی ملی» که در توزیع برابر امکانات و توانمند کردن مردم می‌دید. سومین ویژگی وی که او را از اقتصاددان‌های راست‌گرا و معتقد به «جهان وطنی» متمایز می‌کرد این بود که وی اعتقادی به رهاسازی قواعد اداره‌ی بازار و تسری دادن داروینیسم حاکم بر بازار به جامعه و زندگی طبقات فرودست نداشت. او قلمش را در جهت برابری طبقاتی و نه تشدید شکاف طبقاتی می‌چرخاند. فقدان او در شرایطی که شاهد تمایل بیشترِ افراد معروف به اقتصاددان، به رهایی از برابری هستیم، دردناک است.»
وطن خواه ادامه داد: «در کنار این سه ویژگی متمایز کننده، ویژگی دیگر او این بود که داناییش را در خدمت، تجارت دانشگاهی درنیاورد؛ به بیان دیگر، رئیس‌دانا استادی بود که علمش را به رایگان عرضه می‌کرد؛ البته او هیچگاه مانند دیگر اساتید اقتصاد و سیاست در مورد واقعیت‌های جامعه کلی‌گویی نکرد و واقعیت‌های حاکم بر اقتصاد و سیاست را به صورت دقیق و شفاف، هرچند گزنده و تلخ بیان می‌کرد. از این منظر او در بیان افکارش جهت‌گیری نداشت و منافع جمع را درنظر می‌گرفت. «رهایی کارگران از ستم طبقاتی» عصاره تفکر رئیس‌دانا است.
یکی از مواردی که علاقه‌مندان به فریبرز رئیس‌دانا آن را شاهدی بر تکیه‌ی وی به جامعه می‌دانند، اعتقاد وی به نهادهای مدنی است. وی تحقق آزادی را نه در رهایی دولت از جامعهی مدنی که در پیوند تنگاتنگ با آن می دید. فعالیت‌های وی در کانون نویسندگان ایران شاهد مثالش است. وی به جایگاه نهادیِ کانون نویسندگان در راهبری آزادی‌های مدنی باور داشت. مرگ او برگی تاثیرگذار را از کانون نویسندگان ایران که بیش از هر زمانی نیازمند پیوند تنگاتنگ با جامعه است، جدا کرد. به همین خاطر، از این پس باید بیشتر درباره‌ی سویه‌های فکری رئیس‌دانا در زمینه‌ی ارتباط نهادهای مدنی با دولت و جامعه صحبت کرد.
