شرحی از دولت مدرن با نگاه به تحولات اصفهان، بوشهر و تهران

به گزارش خبرنگار ایلنا، کتاب "ایران بین ناسیونالیسم اسلامی و سکولاریسم" تازه‌ترین اثری است که از "ونسا مارتین" اوایل امسال به فارسی ترجمه و منتشر شده است.

این کتاب که پس از انتشار مورد توجه اهالی اندیشه قرار گرفت، سعی کرده به‌جای توجه صرف بر تبریز به عنوان مرکز فکری مشروطیت، با نگاهی فراگیرتر تحولات اصفهان، بوشهر و تهران را نیز ازچشم‌انداز مساله‌ای که پیش روی خود قرار داده و آن‌ها را دقیق‌تر پیش چشم آورد.

برآمدن فکر مشروطیت‌خواهی و تحدید قدرت سلطان در مکتب تبریز هم زمان موجب برآمدن این پرسش نیز شد که برای تحدید قدرتی که سلطان مدعی است از جانب خدا به او اعطا شده است آیا قانونی که شریعت مبنای آن باشد، می‌تواند پاسخگو باشد؟ این پرسش که تحدید قدرت بر مبنای چه قانونی صورت می‌گیرد، اندک اندک به کانون مبانی فکری مشروطه‌خواهان بدل شد. در واقع این کتاب دو درونمایه اصلی دارد. کتاب از یک‌سو به ارزیابی نقش اسلام و سکولاریسم در انقلاب مشروطه می‌پردازد و از سوی دیگر با تمرکز بر روند شکل‌گیری میل به مشروطه‌خواهی در برخی ایالات ایران نظیر آذربایجان، اصفهان و بوشهر، به مباحثی که در رابطه با اسلام و سکولاریسم در این ایالات شکل گرفته بود، می‌پردازد.

نویسنده کوشیده تا تحولات مدرنیزاسیون در شهرهایی مثل بوشهر، اصفهان و شیراز را بررسیده و ریشه‌های آن را در ناسیونالیسم اسلامی و سکولاریسم تحلیل کند. در مشروطه نگاه هویت‌یابی به مرکز بوده است و هنگامی که انجمن بلدیه تشکیل می‌شود، شهرهایی مانند اصفهان می‌خواستند هویت مستقلی نسبت به تهران داشته باشند و جنبش‌هایی که در اصفهان رخ می‌دهد، نشان می‌دهد که قسمی مدنیت برای خود قائل بودند و سعی می‌کردند از فرصت مشروطه استفاده کنند. وضع در باب تبریز نیز چنین بود و آنها نیز درصدد بودند تا با عبور از فرهنگ محلی، قسم ساختار شهری فراهم آورند.

مولف تلاش کرده تا بر اساس فهمی که از امر ملی و ملی‌گرایی برآمده از دولت مدرن در سر دارد و همچنین مفهوم سکولاریسم، به تقابل دو جریانی اشاره کند که در جریان تحدید قدرت و نسبت شریعت و قانون هر کدام به سهم خود بر بخشی از بدنه اجتماعی تاثیر گذاشتند. فارغ از عناوین مبهمی چون ناسیونالیسم اسلامی و سکولاریسم که مولف بر آن تاکید مکرر داشته، باید گفت که صورت‌بندی آغازین کتاب از این نظر که می‌تواند برآمدن مساله‌ای مهم در تاریخ تفکر سیاسی جدید ایران را توضیح دهد، قدمی مهم برمی‌دارد. در واقع کار مهم ونسا مارتین در این است که در کنار تمرکز بر وجوه مختلف جنبش مشروطه و توجه به تکثرهای خانه کرده در آن، شرحی تاریخی از پیدایش مساله نسبت شریعت و قانون را چنان ارائه دهد که ضمن تحریر محل نزاع، از دلایل بروز آن هم سخن به میان آورده شود.

کتاب "ایران بین ناسیونالیسم اسلامی و سکولاریسم" نوشته ونسا مارتین با ترجمه محمدابراهیم فتاجی در 476صفحه از سوی نشر نی منتشر شده است.