آسیب‌شناسی جشنواره تئاتر کودک و نوجوان در گفت‌وگو با منوچهر اکبرلو:
ضرورت تثبیت مدیر جشنواره و گردشی بودن میزبان/ کمدِ تئاتری‌ها از تندیس‌های دولتی پر شده است
منوچهر اکبرلو می‌گوید با تثبیت مدیریت برگزاری جشنواره تئاتر کودک و نوجوان برای دوره‌ای حداقل پنج ساله، گردشی بودن برگزاری آن در شهرهای متقاضی و توجه به تئاتر خصوصی، این رویداد می‌تواند پوست بیندازد و به جریان تئاتر کودک و نوجوان یاری برساند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، سال گذشته کانون تئاتر کودک و نوجوان خانه تئاتر، پس از برگزاری بیست و پنجمین جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان، به آسیب‌شناسی آن پرداخت و اعلام کرد این رویداد به آیین‌نامه احتیاج دارد و پیش‌نویس آن را به اداره‌کل هنرهای نمایشی ارائه داد؛ با این حال بیست و ششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان همدان هم آبان امسال به دبیری مجید قناد در شهر همدان برگزار شد و همچنان خبری از وجود چنین آیین‌نامه‌ای نیست. با گذشت دو هفته از این رویداد هنری، در گفتگو با منوچهر اکبرلو (نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر، مترجم، مدرس و پژوهشگر) به بررسی آسیب‌هایی که از نبود یک آیین‌نامه به جشنواره و همچنین تئاتر کودک و نوجوان می‌تواند وارد شود، پرداختیم.
ضرورت تصویب آیین‌نامه و جایگاه ثابت دبیر برای جشنواره تئاتر کودک و نوجوان
منوچهر اکبرلو (نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر) درباره ضرورت وجود یک آیین‌نامه برای جشنواره تئاتر کودک و نوجوان گفت: متاسفانه تا زمانی که برگزاری جشنواره به معنی واقعی کلمه جدی گرفته نشود، جایگاه دبیر ثابت نباشد و هدف صرفا این باشد که جشنواره طبق روال هر سال برگزار شود، مصائب موجود همچنان پابرجاست.
اکبرلو ادامه داد: پیش‌نویس آیین‌نامه‌ای که توسط کانون تئاتر کودک و نوجوان خانه تئاتر تهیه شد، چکیده تجربیات بسیاری از دست‌اندرکاران نمایش کودک و نوجوان بود و می‌توانست بسیار کارساز و شروعی برای تدوین برنامه‌ای جهت ارتقای جشنواره تئاتر کودک و نوجوان باشد.
او با بیان اینکه «طبیعتا وجود چنین آیین‌نامه‌ای و تصویب آن، لازم و ضروری است» گفت: هرچند آیین‌نامه‌هایی کلی وجود دارد اما زمانی که دبیران محترم شروع به کار می‌کنند، عملا قادر به اجرای آن نیستند و در نتیجه ناچارند همان روال سال‌های گذشته را در پیش بگیرند.
تمرکز جشنواره تئاتر کودک بر تولیدات تازه، خطاست
از سویی دیگر، میزبانی جشنواره از بهترین نمایش‌هایی که در طول سال اجرا شده‌اند و در واقع ویترین آن‌چه در طول سال بر تئاتر گذشته است بودن یا متمرکز شدن بر حمایت از تولیدات تازه و به گونه‌ای تهیه‌کننده آثار تازه بودن، مسئله‌ای است که حتی جشنواره‌ای چون تئاتر فجر نیز با آن دست به گریبان است؛ کارشناس و مجری برنامه تلویزیونی «مجله تئاتر»، در پاسخ به این سوال که به نظر او کدامیک از این دو شیوه یا ترکیبی از آن‌ها، می‌تواند جشنواره تئاتر کودک و نوجوان را به سمت استقرار در جایگاه درست خود سوق دهد؟ گفت: در شرایط کنونی که تولید یک تئاتر و مخصوصا تئاتر کودک و نوجوان هزینه‌بَر و نیازمند صرف بودجه در بخش‌های گوناگون از جمله متن، لباس، طراحی‌صحنه، موسیقی و غیره است و در بعضی بخش‌ها لزوما باید از بهترین کیفیت بهره برد طبیعتا برگزاری جشنواره به این صورت که از گروه‌های نمایشی بخواهند با تولیدات تازه‌شان به این رویداد بیایند خطاست چون گروه‌های حرفه‌ای که از این طریق امرار معاش می‌کنند قطعا در جشنواره حضور نخواهند داشت و به‌تبع سطح کیفی جشنواره افت خواهد کرد.
در دوران تئاتری خصوصی، بدون کمک نهادهای دولتی به سر می‌بریم
اکبرلو تصریح کرد: بعید می‌دانم گروه‌های جوان و جویای نام نیز از این شیوه استقبال کنند به این دلیل که در دوران تئاتر خصوصی و روی پای خود ایستادن گروه‌ها، بدون کمک نهادهای دولتی به سر می‌بریم. بنابراین اگر قرار است جشنواره ادامه یابد شکی نیست که باید بر اجراهای سال گذشته متمرکز باشد.
مساله دیگری که همواره از سوی منتقدان و کارشناسان مورد بحث قرار گرفته این است که آیا باید جشنواره تئاتر کودک و نوجوان را رقابتی برگزار کرد یا غیر رقابتی؟ و آیا غیر رقابتی بودن زمینه‌ساز فراهم آمدن بستری سالم‌تر برای نمایش‌های کودک و نوجوان است یا رقابتی بودن؟ نویسنده کتاب «تکنیک‌های نمایش خلاق» در پاسخ به این سوال گفت: معتقدم که شرایط جامعه ما، شرایط مساعدی برای برگزاری جشنواره‌های رقابتی آن گونه که در بسیاری از کشورهای دیگر برگزار می‌شود، نیست.
جشنواره تئاتر کودک و نوجوان باید «غیر رقابتی» باشد
اکبرلو ادامه داد: به ویژه در بخش کودک و نوجوان از آن جایی که باید فضایی متناسب با روحیات کودک و بیش از هر چیز مبتنی بر بازی، شادی و رفاقت پدید آورد تا رقابت و تلاش برای جلو زدن از دیگران، قطعا جشنواره باید به صورت غیررقابتی برگزار شود.
او خاطرنشان کرد: البته نگرانی‌هایی هست که اگر جشنواره غیررقابتی باشد، حرفه‌ای‌ها در آن شرکت نخواهند کرد و در پاسخ باید گفت زمانی که شما یک انگیزه را که به نظرتان نادرست می‌آید حذف می‌کنید بدون شک باید انگیزه‌های دیگری را جایگزین کنید. با توجه به شناختی که از گروه‌های حرفه‌ای وجود دارد باید انگیزه‌های لازم را برای حضور آن‌ها فراهم آورد و شکل برگزاری جشنواره را در غیاب رقابتی بودن، براساس آن تغییر داد.
سال‌ها میزبانی از جشنواره تئاتر کودک، گردشگری همدان را رونق نداده
برگزاری جشنواره تئاتر کودک و نوجوان در شهر همدان هم از نکاتی بوده که در این سال‌ها گاهی درباره‌اش بحث شده است؛ اینکه آیا استقرار جشنواره در شهر همدان یا گردشی بودن میزبانی آن میان شهرهای گوناگون تاثیری بر کیفیت برگزاری این رویداد خواهد گذاشت یا خیر؟ اکبرلو که یکی از مولفان و پژوهشگران کتاب «۴۰ سال نمایش در ایران (۱۳۵۷ تا ۱۳۹۷)» در پاسخ به این سوال گفت: شهر همدان یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران بوده و باعث افتخار است که یک جشنواره بین‌المللی در آن برگزار شود. من به عنوان یک غیرهمدانی بسیار خوشحال می‌شوم که گروه‌های خارجی به بهانه جشنواره تئاتر کودک و نوجوان مهمان این شهر می‌شوند و فرهنگ و تمدن بسیار کهن ایرانی را در شهر همدان می‌بینند اما انتظاراتی هم وجود دارد که برآورده نشده است.
نویسنده نمایشنامه‌های «بچه‌های عاشورا»، «در را باز کنید» و «روشنایی‌های شهر» برای کودکان و نوجوانان تصریح کرد: یکی از این انتظارات این است که به عنوان مثال، برگزاری جشنواره بعد از سالیان طولانی در شهر همدان، منجر به رونق گردشگری در این شهر در ایام جشنواره شود و آن بخش از اقتصاد شهر را که وابسته به صنعت توریسم است تقویت کند. در همه این سال‌ها توقع می‌رفته و می‌رود که در ایام برگزاری جشنواره حداقل یک تور توریستی داخلی برای مخاطبان ایرانی وجود داشته باشد و بخشی از فعالیت آن پرداختن به اجراهای جشنواره و خصوصا اجراهای خیابانی باشد که متاسفانه رخ نداده است.
جشنواره تئاتر کودک باید به صورت گردشی در تمام کشور برگزار شود
اکبرلو با بیان اینکه «از سوی دیگر برگزاری جشنواره در همدان موجب تجهیز سالن‌های نمایشی این شهر، افزایش سطح کیفی آن‌ها و از آن مهم‌تر افزایش تعدادشان نشده است» گفت: نبود سالن‌های مجهز که بتواند پاسخگوی نیاز گروه‌های حرفه‌ای ایرانی و خارجی باشد که می‌خواهند اثرشان را در مهم‌ترین جشنواره تئاتر کودک و نوجوان ایران روی صحنه ببرند مسئله‌ای است که باید به آن توجه کرد.
او یادآور شد: انتظار این بود که با تکرار برگزاری جشنواره تئاتر کودک و نوجوان در شهر همدان شاهد تجهیز سالن‌های موجود، تاسیس سالن‌های جدید و پدید آمدن بوستان‌های کودک در کنار سالن‌ها باشیم که متاسفانه این اتفاق نیفتاده است. بنابراین شخصا معتقدم جشنواره باید به صورت گردشی در شهرهای گوناگون برگزار شود و به این صورت انگیزه‌ای جهت رقابت شهرهای مختلف در ایجاد امکاناتی بهتر برای برگزاری جشنواره و فعال کردن پتانسیل‌های نهفته پدید آید.
کمد خانه تئاتری‌های حرفه‌ای از تندیس جشنواره‌های دولتی اشباع شده
این مدرس و پژوهشگر در پاسخ به این سوال که اگر جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همدان را جوانی ۲۶ ساله بپنداریم، معتقد است رشد این جوان، متناسب با ۲۶ سالی که بر او گذشته، بوده است یا خیر و از نظر او جایگاه جشنواره در تئاتر امروز کودک و نوجوان ایران چگونه است؟ گفت: اگرچه شکل تولید تئاتر به ویژه در بحث اقتصادی آن تغییر پیدا کرده است متاسفانه جشنواره تئاتر کودک و نوجوان به همان شکل ۲۶ سال پیش برگزار می‌شود و همراه با تحولات فرهنگی جامعه تغییر نکرده است.
راه‌هایی برای اینکه جشنواره تئاتر کودک و نوجوان بتواند پوست بیاندازد
اکبرلو تشریح کرد: به این معنا که گرایش گروه‌های حرفه‌ای به تئاتر خصوصی و روی صحنه رفتن در تماشاخانه‌های خصوصی، رغبت کمتر به شرکت در جشنواره‌های دولتی به علت اشباع کمدهای خانه‌شان از لوح‌تقدیرها و تندیس‌های جشنواره‌های دولتی داخلی و تمایل به حضور در جشنواره‌های بین‌المللی خارج از ایران مجموع تغییر و تحولاتی است که در تئاتر ایران از جمله تئاتر بزرگسال و تئاتر کودک و نوجوان شاهدش هستیم اما زمانی که به جشنواره تئاتر کودک و نوجوان نگاه می‌کنیم می‌بینیم که هیچ کدام از این تغییرات در آن اعمال نشده است، به همان شکل سنتی برگزار می‌شود و هیچ انگیزه جدیدی را جایگزین انگیزه‌های از دست رفته پیشین نکرده است.
اکبرلو در انتها خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد با تثبیت مدیریت برگزاری جشنواره برای دوره‌ای حداقل پنج ساله، گردشی بودن برگزاری آن در شهرهای متقاضی و توجه به تئاتر خصوصی و آن‌چه در تماشاخانه‌های خصوصی می‌گذرد جشنواره بتواند پوست بیندازد و زحمتی که کشیده و انرژی‌ای که صرف می‌شود بتواند به جریان تئاتر کودک و نوجوان‌مان یاری برساند.
