بهزاد صدیقی:
جشنواره‌های تئاتر جریان‌ساز نبوده‌اند/ تئاتر سال‌هاست دچار جشنواره‌زدگی شده/ استعدادهای جدید و جوان رها می‌شوند
بهزاد صدیقی با نگاهی به نقاط قوت و ضعف جشنواره‌های تئاتر کشور، می‌گوید بسیاری از جشنواره‌های تئاتر کشور تاکنون جریان‌ساز نبوده‌اند و همچنین وجود تدوین آیین‌نامه، افزایش بودجه و ایجاد دبیرخانه دائمی را از نیازهای جشنواره‌های تئاتری می‌خواند.
بهزاد صدیقی (نمایشنامه‌نویس، کارگردان و پژوهشگر تئاتر) در گفتگو با خبرنگار ایلنا، تعداد جشنواره‌های تئاتر خصوصی را در ایران بسیار کم دانست و گفت: این جشنواره‌ها شاید به تعداد انگشتان یک دست هم نباشند؛ اما برای اینکه به صورت دقیق و درست دریابیم که تأثیر این جشنواره‌ها چقدر بوده و چه میزان روی تئاتر کشور مؤثر واقع شده، نیاز به نظرسنجی از همه افراد اعم از هنرمندان، منتقدان، برگزارکنندگان، مخاطبان و تماشاگران و حتی اسپانسرهای این جشنواره‌ها داریم.
اغلب جشنواره‌های تئاتر جریان‌ساز نبودند
او با بیان اینکه «با یک تحقیق میدانی می‌توانیم پی به تأثیرات مثبت و منفی آن ببریم» گفت: هر چند که به نظر می‌رسد وجود برخی از جشنواره‌ها تأثیرگذاری لازم را به خصوص برای هنرمندان و برگزارکنندگان به خودی خود دارند حالا یا کم یا زیاد؛ مثل جشنواره‌های موضوعی و جشنواره‌های ملی و دانشگاهی.
این نمایشنامه‌نویس و کارگردان خاطرنشان کرد: واقعیت این است که اغلب جشنواره‌های تئاتر خیلی مؤثر واقع نشدند یا درست‌تر می‌توانم بگویم، جریان‌ساز نبودند. این نکته را نیز نبایستی از نظر دور بداریم که برگزاری جشنواره‌های خوب، به بودجه و حمایت مالی خوب و مناسب، گروه برگزارکنندگان و سیاست‌گذاران و دبیر ثابت آن‌ها بستگی دارد.
صدیقی درباره کیفیت این جشنواره‌ها هم یادآور شد: کیفیت نمایش‌های این جشنواره‌ها مثل هر رویداد مهم فرهنگی دیگری، هم سطح کیفی آثارشان خوب و هم ضعیف و هم متوسط است و بسیاری از آن‌ها سطح کیفیت آثارشان متغیر و در نوسان است. اصولاً هم نتوانسته‌اند بر سطح کیفی نمایش‌ها و اجراهای عمومی تأثیر بگذارند. البته در برخی از دوره‌ها و مقاطعی از جشنواره‌های تئاتر فجر، آثار برگزیده روی آثار جوانان و برخی از گروه‌های تئاتر شهرستان‌ها تأثیراتی گذاشته بود.
برگزاری جشنواره‌های فرهنگی هنری برای ارگان‌های دولتی یک بیلان کاری است
او تصریح کرد: اما اغلب جشنواره‌های دولتی از تأثیرگذاری لازم برخوردار نیستند؛ شاید زمان آن فرا رسیده است که به جشنواره‌های خصوصی اهمیت بدهیم و حمایت خوبی از آن‌ها کنیم و به همین چند جشنواره محدود خصوصی نوپا بایستی امیدوار باشیم.
این پژوهشگر تئاتر با بیان اینکه «معمولاً برای ارگان‌های دولتی برگزاری جشنواره‌های فرهنگی هنری یک بیلان کاری محسوب می‌شود»، گفت: نهادهای خصوصی دنبال تثبیت موقعیت‌های فرهنگی و نیز اهداف معین خود هستند؛ معمولاً بیلان و رزومه از اولویت‌های اول آن‌ها نیست و در درجه بعدی کارشان است. اما اینکه برگزاری جشنواره‌ها برای ارگان‌های دولتی و خصوصی، بیلان و رزومه حساب می‌شود یا نه مهم نیست یا مهم نبایستی باشد، مهم کیفیت برگزاری و سطح کیفی آثارشان است که مخاطبان و تماشاگران بیشتری بتوانند از دیدن آن‌ها استفاده کنند یا رضایت بیشتری داشته باشند یا بتوانند استعدادهای جدیدی را به جامعه تئاتری کشور معرفی کنند و بعد از جشنواره هم از آن‌ها حمایت لازم را بکنند یا در جریان‌سازی فرهنگی، مؤثر واقع شوند.
بعد از برگزاری جشنواره‌ها، استعدادهای جدید و جوان رها می‌شوند
صدیقی ادامه داد: متاسفانه اصولاً بعد از برگزاری جشنواره‌ها، استعدادهای جدید و برگزیدگان جوان رها می‌شوند در صورتی که بایستی حمایت شوند که بتوانند هم کارشان استمرار داشته باشد و هم استعدادهای جدیدشان شکوفا شود و هم تجربه‌های جدیدی کسب کنند.
او همچنین درباره نحوه حضور آثار نمایشی در جشنواره‌ها و انتخاب آثار از میان کارهای تولید جدید یا مرور اجراهای سال هم گفت: این موضوع بستگی به شرایطی دارد، مثلا اگر جشنواره‌ها موضوعی باشند طبیعتاً لازم است که تولیدات اصلی‌شان جدید باشد.
صدیقی تشریح کرد: جشنواره‌های دیگر برحسب آیین‌نامه‌ای که دارند یا برحسب سیاست‌گذاری‌های اولیه‌شان می‌توانند مروری بر آثار تولید شده قبلی در یک سال اخیر بپردازند یا می‌توانند علاوه بر آن، تعدادی را نیز برای هر دوره جشنواره سفارش دهند یا از طریق فراخوان‌های عمومی خود، هنرمندان علاقه‌مند را به جشنواره دعوت کنند.
این نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر تصریح کرد: البته نمایش‌های اغلب جشنواره‌های تئاتر مطرح دنیا، آثار تولید شده یکی دو سال اخیر گروه‌هاست. در واقع تولیدات جشنواره‌ها، عموماً برآیند تولیدات یک سال اخیر گروه‌های داخلی یا دو سه سال اخیر گروه‌های خارجی است.
ورک‌شاپ‌ها موثرند، به‌شرطی که باری به هر جهت نباشند
صدیقی در بخش دیگر صحبت‌هایش درباره برگزاری کارگاه‌های آموزشی حین برپایی جشنواره‌ها، گفت: اگر برگزارکنندگان جشنواره‌ها برای ورکشاپ‌های خود از قبل برنامه‌ریزی درستی کرده و اطلاعات درستی از جامعه مخاطبان این بخش از جشنواره داشته باشند و باری به هر جهت نباشند، به نظرم می‌توانند بخش مفید و مؤثری داشته باشند؛ به خصوص اینکه با حضور مدرسان و استادان مجرب و همچنین موضوعات و مباحث نو و تازه همراه باشد.
او تصریح کرد: اما صرف اینکه بخواهیم بیلان کاری دهیم و بخشی به بخش‌های جشنواره اضافه کنیم، این کارگاه‌ها نمی‌توانند چندان مؤثر واقع شوند. از طرفی دیگر، نبایستی کارگاه‌های موفق را فراموش کنیم و به شیوه‌های آموزشی جدید مدرسان و شیوه‌های برگزاری آن‌ها هم بی‌توجه باشیم.
محدودیت‌های مالی، سیاسی و تقویم متغیر از مشکلات بخش بین‌الملل جشنواره‌هاست
عضو هیئت مدیره بنیاد اکبر رادی درباره کمیت و کیفیت بخش بین‌الملل جشنواره‌ها، با اشاره به اینکه تعدادی از جشنواره‌های دولتی دارای بخش بین‌الملل هستند، گفت: در این بخش متأسفانه جشنواره‌های ما با مشکلاتی مثل تقویم متغیر برگزاری جشنواره، قوانین کشور، مسائل سیاسی و محدودیت‌های مالی رو‌به‌رو هستند که برخی از این موانع رفع‌شدنی و برخی هم ثابت‌اند که بستگی به گروه‌های شرکت‌کننده خارجی دارد که بتوانند خود را با قوانین کشور وفق دهند یا نه.
صدیقی خاطرنشان کرد: ضمن اینکه گروه‌ها و کمپانی‌های حرفه‌ای دنیا اغلب، برنامه‌های خود را حداقل برای یک تا دو سال بعد کاری خود تعریف و برنامه‌ریزی می‌کنند. از طرفی قیمت و دستمزد عوامل آثار بخش بین‌المللی به خصوص از کشورهای پیشرفته دنیا، بالا و گران است و حتی جشنواره‌های دولتی تئاتر ما اگر بخواهند آثار این گروه‌ها را برای جشنواره دعوت کنند (البته اگر موانع دیگری که به آن اشاره کردم، نداشته باشند) بازهم دچار مشکل می‌شوند چراکه این بودجه و مسئله مالی مانع ادامه حضور آنان در جشنواره‌های تئاتری ما می‌شود.
او با تاکید بر اینکه «در طول این سال‌ها، کمتر گروه‌های خارجی بودند که آثارشان هم از کیفیت بسیار بالایی برخوردار بوده و هم تأثیرگذار باشند»، گفت: البته در دوره‌هایی از جشنواره تئاتر فجر و تئاتر عروسکی که مربوط به نیمه دوم دهه ۷۰ تا پایان نیمه اول دهه ۸۰ است، اغلب آثار این بخش از کیفیت خوب و حتی بالایی برخوردار بوده‌اند. به نظرم در بخش بین‌الملل اگر مثلاً پنج تئاتر باکیفیت داشته باشیم، بهتر از این است که ۱۰ یا ۱۵ اثر در این بخش اجرا شود که هم کیفیت متوسط به پایین داشته و هم هیچ نوع مخاطبی از دیدن و اجرای آن‌ها رضایت نداشته باشد.
تئاتر کشور سال‌هاست دچار جشنواره‌زدگی شده است
عضو کانون نمایشنامه‌نویسان ایران با تاکید بر اینکه «به نظرم تئاتر کشور ما سال‌هاست که دچار جشنواره‌زدگی شده است»، گفت: بایستی برای جشنواره‌های تئاتر کشور تقویم ثابت و بودجه‌ای کافی داشته باشیم، از جشنواره‌های خصوصی حمایت‌های لازم و بیشتری بکنیم، خروجی جشنواره‌ها را مورد ارزیابی قرار دهیم و حتی اگر جامعه هنرمندان تئاتر موافق باشند برای یک سال برخی جشنواره‌های دولتی را تعطیل کنیم و به جایش برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری دقیقی داشته و برنامه‌های آن‌ها را مورد بازنگری قرار دهیم.
صدیقی ادامه داد: حتی شاید لازم باشد برخی از جشنواره‌ها دو سال یک بار برگزار شود. چون تعدد بخش‌های برخی از جشنواره‌های تئاتر بالاست اما بودجه‌شان محدود است، بایستی از تعدد بخش‌های جشنواره کم و به جایش به کیفیت آثار اضافه کنیم. ضمن اینکه سازمان‌ها و نهادهایی دولتی هم هستند که برای خودشان جشنواره برگزار می‌کنند؛ می‌شود برخی از این جشنواره‌ها را در هم ادغام کرد، یا برای اینکه موازی‌کاری نشود، بودجه تئاتر نهادها را به مرکز تئاتر کشور یعنی اداره‌کل هنرهای نمایشی اختصاص داد.
آیین‌نامه، بودجه مشخص، کاهش تعدد و دبیرخانه دائمی نیازهای جشنواره‌های تئاتری است
او با بیان اینکه «معتقدم بسیاری از این جشنواره‌ها، به خصوص جشنواره‌های موضوعی، فقط برگزار می‌شوند بدون این که تأثیرگذاری خاصی داشته باشند»، گفت: بایستی از تعدد جشنواره‌های دولتی کم کرد و بودجه آن‌ها را به اجراهای عمومی تئاتر استان‌ها و شهرستان‌ها اختصاص داد.
صدیقی یادآور شد: از سویی دیگر، جشنواره‌ها نیاز به دبیرخانه دائمی دارند اما اغلب آن را ندارند. برای داشتن دبیرخانه دائمی جشنواره‌ها هم نیاز به بودجه خوب و هم نیروی متخصص و برنامه‌ریزی دقیق و مناسب داریم.
این کارگردان و نمایشنامه‌نویس با اشاره به اینکه «خیلی از جشنواره‌ها آیین‌نامه ندارند و با تغییر دبیران آن‌ها یا مدیران فرهنگی ارگان‌ها، دچار افت و خیزها و عدم تأثیرها می‌شود»، گفت: لازم است اگر جشنواره‌ای آیین‌نامه‌ای ندارد، آیین‌نامه‌ای برایشان نوشته شود یا درصورت داشتن آیین‌نامه، بایستی بازنگری شوند.
صدیقی در پایان اظهار امیدواری کرد جشنواره‌های تئاتر کشور آن‌قدر از کیفیت لازم برخوردار باشند که همیشه با استقبال خوب و واقعی رو‌به‌رو شوند.
