نشست «سرقت ادبی» در خانه موسیقی برگزار شد؛
سرقت ادبی انواع مختلف دارد/یکی از گروهای ذینفع، سازمان صدا و سیما است
نشست حقوقی «سرقت هنری و بررسی حقوقی مالکیت فکری آثارهنری» عصر روز یکشنبه ۱۶تیرماه با حضور تعدادی از مسئولان، هنرمندان و جمعی از حقوقدانان و هنرمندان در سالن اجتماعات ساختمان شماره۱ خانه موسیقی برگزار شد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، نشست حقوقی «سرقت هنری و بررسی حقوقی مالکیت فکری آثارهنری» عصر روز یکشنبه ۱۶تیرماه با حضور کاوه رضوانی راد(مشاور حقوقی خانه موسیقی)، کامبیز نوروزی(حقوقدان)، قطب‌الدین صادقی(نویسنده، مدرس و کارگردان تئاتر)، جواد طوسی(منتقد سینما و قاضی بازنشسته) و محمد حسین کیانی(استاد دانشگاه و مدیر مرکز مالکیت صنعتی ایران)، مهدی نوردل (مدیر و موسس داتیکان)، حمیدرضا نوربخش(مدیرعامل خانه موسیقی ایران) و جمعی از حقوقدانان و هنرمندان در سالن اجتماعات ساختمان شماره۱ خانه موسیقی برگزار شد.
مدیر و موسس «داتیکان»: دغدغه ما فعالیت هنرمندان است.
در ابتدای برنامه مهدی نوردل (مدیر و موسس داتیکان) ضمن خوش‌آمدگویی به حضار گفت: موسسه «داتیکان» از سال 1393 کارش را شروع کرده و به جز مسائل حقوقی دغدغه ما فعالیت هنرمندان است.
نوردل گفت: نشست امروز درباره مشکلات هنرمندان موسیقی و سینما تئاتر است و بیشتر صحبت‌های امروز نیز درباره مسائل حقوقی هنرمندان است. در نشستهای این‌چنینی بیشترطرح مسئله می شود تا افراد با مسایل حقوقی آشنا شوند، اما ما از حقوقدانان و دیگرافراد می خواهیم با ما همکاری کنند و باروی باز پذیرای آنها هستیم.
مدیرعامل خانه موسیقی ایران: مهمترین مسئله هنرمندان کپی رایت است
در ادامه حمیدرضا نوربخش (مدیرعامل خانه موسیقی ایران) گفت: موضوع برنامه امروز کپی رایت است که مهمترین مسئله هنرمندان نیز هست زیرا به اقتصاد هنر باز می‌گردد و تمام مسائل مربوط به تولید موسیقی را در برمی‌گیرد.
نوربخش گفت: باوجود اینکه گردش مالی در موسیقی ما زیاد است ولی سود آن به جیب هنرمندان نمی‌رود و در اقتصاد موسیقی گردش نمی‌کند، کما اینکه موسیقی پرمصرف‌ترین هنر در ایران است.
نوربخش ادامه داد: بی شک اگر مسئله کپی رایت حل شود مشکلات بسیاری در رابطه با مبحث معیشتی هنرمندان حل خواهد شد و به همین دلیل این جلسات را ادامه خواهیم داد تا به یک نتیجه مناسب دست پیدا کنیم.
مردم ما به دلیل مشکلات فرهنگی نمی‌دانند که دانلود آهنگ دست در جیب دیگران کردن و نوعی سرقت است. ولی اگر بدانند جریان چیست این اتفاق کمتر خواهد شد. امروز بیشترین کپی توسط مردم انجام می‌شود و دلیلش ناآگاهی آنهاست. مردم ما هنجارمند هستند و دلیل این کار عدم اگاهی آنهاست. امروزه بحث پرونده‌های قضایی بسیار جدی است و خانه موسیقی با همکاری اهالی فن به این پرونده ها توجه دارد و برای حل آنها حضور فعالی دارد.
جواد طوسی: فهرستی از داوران دارای صلاحیت
در ادامه نشست جواد طوسی (منتقد سینما و قاضی بازنشسته) یه بیان مشکلات و مسائل حقوقی خانه سینما در رابطه با مشکلات حقوقی و چگونگی فعالیت داوری خانه سینما و آیین دادرسی آن پرداخت گفت: زمانی که تصمیم گرفته شد در خانه سینما مقوله داوری انجام شود، عزیزی پیش قدم شد و آن شخص آقای سریر بود. رشته ایشان با حقوق مرتبط بود و تجارب ایشان باعث شد آن مراحل اولیه منطقی پیش برود تا جمع متقاعد شوند.
طوسی افزود: قرار بود با قانون پیش برویم و بدون متوسل شدن به سیستم قضایی کارها را انجام دهیم. من به دکتر سریر گفتم آیین دادرسی را پایه ریزی کنیم که در نهایت آیین‌نامه نوشته شد و به تصویب رسید. تمهیدی که در اواسط کار اعمال شد این بود که پرونده‌ها را می‌خواندیم و پیش از جلسه آنها را مطرح می کردیم و اعتماد جمع باعث می‌شد تجدید نظرهای بعدی وجود نداشته باشد. اما برخی از اظهار نظرها، جلسات چند ماه یکبار را به دراز می کشید.
طوسی گفت: نکته دیگر این بود که با اینکه توضیح و مراحل برخی پرونده‌ها در خانه سینما مطرح می‌شد اما گاه طرفین وقتی می‌دیدند حکم به نقعشان نیست به دادسرا می‌رفتند و موضوعی کیفری را مطرح می کردند.
جواد طوسی در ادامه نسبت به پیچیدگی و دو مرحله‌ای بودن شیوه رسیدگی مرجع داوری خانه سینما انتقاداتی کرد و به ابتکار سید ضیاء هاشمی در زمان مسئولیت در خانه سینما اشاره کرد که قصد داشت سیستمی شبیه به اتاق داوری را پیاده کند. به این شکل که خانه سینما فهرستی از داوران دارای صلاحیت را تهیه کرده و طرفین دعوا بتوانند از بین آنها داور معتمد خود را انتخاب نمایند.
وی در ادامه نشست به مساله مهم عدم وجود قرارداد تیپ اشاره کرد و گفت: عدم وجود این قرارداد زمینه بسیاری از مشکلات را در حوزه سینما ایجاد کرده است. ما قراردادهایی می‌بینیم که کاملا یک‌طرفه است. اما اگر قرارداد تیپ داشتیم خیلی از این پرونده‌ها پیش نمی‌آمد.
کامبیز نوروزی: مردم هنرمندان را رنجور و سیگاری می‌بینند
در ادامه نشست کامبیز نوروزی (حقوقدان) نیز گفت: ما برای حمایت از حقوق معنوی قوانینی داریم که به نظرم خوب و کارآمد هستند که می‌توانند با برخی اصلاحات پاسخگوی نیازها باشد، اما این قانون در عمل اجرا نمی‌شود. مثلا مجسمه «هیچ» اثر پرویز تناولی ساخته شده و بعد کپی آن به شکل‌های مختلف حتی به صورت نمکدان وارد بازار می‌شود.
نوروزی ادامه داد: تصویر غالبی که از هنرمندان در ذهن عموم مردم وجود دارد این است که آنها آدمهایی رنجور و کمی خمیده‌اند که سیگار می‌کشند و در خانه‌ای فرتوت زندگی می‌کنند اما انسان‌های مهمی هستند زیرا خلق هنری دارند. در چنین وضعیتی، اگر هنرمند بر روی اثر هنری خود قیمت بگذارد، در واقع ارزش خودش را پایین آورده است.
نوروزی با اشاره به اینکه محصول فرهنگی در ایران ارزش اقتصادی ندارد، گفت: من موارد متعددی سراغ دارم که بخشی از اثر هنری یک هنرمند به نوعی سرقت می‌شود و وقتی به او می‌گوییم پیگیر این ماجرا باش به بهانه اینکه پیگیری آن دردسر زیادی دارد.
نوروزی ادامه داد: هر کالای هنری به طرق مختلف در ایران سرقت می‌شوند، یک نوع سرقت فیزیکی است که با تکنولوژی امروز بسیار سریع و راحت شده است. یک موقع سرقت مربوط قطعه‌ای موسیقایی است که توسط دیگران انجام می‌شود. این اتفاق ممکن است صرفاً جنبه استفاده شخصی داشته باشد و در شرایطی نیز ممکن است، استفاده تبلیغاتی داشته باشد. طبیعتاً سرقتی که برای استفاده تبلیغاتی باشد، داستان دیگری دارد. یک موقع است که یک قطعه موسیقی را برای یک قطعه دیگر استفاده می‌کنند که البته فهمیدن آن سخت است. گاهی از یک قطعه موسیقی برای سکانس یک فیلم استفاده می‌شود که این هم مساله دارد. حتی استفاده از موسیقی در اماکنی مثل کافی‌شاپ و رستوران و آسانسور، نیز سرقت است. البته همه اینها در شرایطی است که صاحب اصلی اثر مطلع نباشد و بدون اجازه وی از قطعه او استفاده کنند.
نوروزی در ادامه گفت: یکی از گروهای ذینفع، سازمان صدا و سیماست و رادیو بیشترین حجم استفاده غیر مجاز از موسیقی را دارد که امار دقیقش یادم نیست. گروه دیگر نوازندگان و خوانندگان نوپا هستند. آنها آثارشان شنیده نمی‌شود و پخش اثر از رسانه به آن فرد اعتبار می‌دهد.
کامبیز نوروزی در توضیحات بیشتر گفت: گروه دیگر تولیدکنندگان هستند و یکی از اتفاقات باب شده، دوباره خوانی و دوباره نوازی است. شعر نیز مورد سرقت قرارمی‌گیرد. به باور من، به جز شعرای کلاسیک، استفاده از اشعار شعرای جدید هم اگر بدون اجازه این افراد باشد، نوعی سرقت است. گروه‌های دیگر آژانس‌های تبلیغاتی هستند که از قطعات موسیقایی استفاده می کنند. گروه دیگر نیز مصرف کنندگان عادی هستند. که این دو دسته را باید تفکیک کرد. مصرف‌کنندگان معمولی به فکر استفاده نیستند اما آن چند گروه در دسته حرفه‌ای‌ها قرار می‌گیرند؛ زیرا هدفشان کسب لذت نیست و آنچه مدنظرشان است سود مالی و اقتصادی است.
این پژوهشگر رشته حقوق در ادامه گفت: در خصوص مصرف کنندگان عادی، مهمترین کار برای پیشگیری از سرقت، سهولت دسترسی است. در این خصوص، نقش اصناف بسیار تعیین کننده است و با عرضه اینترنتی آثار، می‌توان بخشی از این سرقت‌ها را مانع شد. مسأله اصلی ناقضان حرفه‌ای هستند که برای کسب منفعت، اقدام به سرقت موسیقی می‌کنند و اتفاقاً در زمینه سرقت نیز بسیار متخصص هستند. اگر اصناف برای مقابله با این جریان، به حرکت درنیایند، مشکل حل نخواهد شد. متأسفانه ما اخلاق را متروک گذاشته‌ایم و این در حالی است که اخلاق را تنها در قالب نصیحت می‌شناسیم. اخلاق فقط به نصیحت معطوف نمی‌شود و زمانی که کارکرد ضمانت اجرایی داشته باشد، می‌تواند اثرگذار باشد.
نوروزی در پایان صحبت‌های خود به این مسأله پرداخت که چنانچه نهادهایی همچون خانه موسیقی، تئاتر و سینما تعارف را کنار بگذارند، ضمانت اجرای اخلاقی عملی خواهد شد و من معتقدم، مقابله با این رویه نیاز به نوشتن لایحه ندارد. وقتی کسی می‌گوید اثر من سرقت شده، باید صراحتاً اعلام شود و البته در اعلام هم قرار نیست توهین و فحاشی شود. تقبیح و انگشت نما شدن از ده تا رای دادگاه تاثیرگذارتر است. باید اصناف واکنش نشان دهند و این واکنش‌ها منتشر شود ولی معمولا ملاحظه‌کاری می‌شود. اگر معتقدیم این حق وجود دارد، باید آن را رواج داد. این جزء قواعد مسلم اخلاق حرفه‌ای است و باید رعایت شود.
مشاور حقوقی خانه موسیقی: مدت مرور زمان برای شکایت کیفری یک سال است
در ادامه نشست کاوه رضوانی راد(مشاور حقوقی خانه موسیقی) گفت: تفاوت زیادی میان نقض غیر سیستماتیک با نقض سیستماتیک کپی رایت وجود دارد و هرکدام از اینها را باید جداگانه بررسی کرد. مثلا چندوقت پیش یک پرونده داشتم که یک تاکسی اینترنتی به مصادف تولد استاد شجریان، برند مجموعه خودشان را در کنار عکس شجریان روی بیلبورد زده بود. عکاس از وی شکایت کرد و دادگاه نیز وی را محق دانست. تصور تیم تاکسی اینترنتی این بود که اقدام آنها نقض کپی رایت نیست. در واقع می‌خواهم بگویم که در کپی رایت، ملاک حسن نیت و عدم آن مطرح نیست، بلکه ملاک اصلی استفاده تجاری و غیر تجاری از آن است. یک شرکت داروسازی نیز ، بخشی از فیلم جدایی نادر از سیمین را برای تبلیغ قرص مسکن استفاده کرده که بسیار فاجعه بار است.
رضوانی‌راد افزود: در اینجا باید به این مسأله اشاره کنم که یکی از موارد ارزیابی خسارت هنری، میزان دیده شدن یک تیزر است. کانال این شرکت دارویی، حدود 16 هزار دنباله کننده داشت ولی این تیزر بیش از 400 هزار بار دیده شد. ما از دادگاه تقاضای خسارت سنگین داشتیم و پس از مراجعه به دادگاه، این پرونده به خانه سینما ارسال شد. آقای شاهسواری مدیرعامل خانه سینما، به نماینده آن شرکت دارویی گفت که چرا این کار را کرده‌اید؟ پاسخ نماینده شرکت بسیار جالب بود. وی با جدیت تمام و بدون هیچگونه سوءنیتی، گفت: ما فیلم را از سوپر مارکت خریدیم و چون پولش را پرداخت کرده‌ایم، هر استفاده‌ای از آن می‌توانیم بکنیم. در واقع اینجا مشکل از ذهنیت فرد است زیرا فکر می‌کند چون بابت سی‌دی پول پرداخت کرده، می‌تواند آن را تقطیع کند و از آن استفاده تبلیغاتی ببرد.
رضوانی‌راد در ادامه نشست گفت: در حوزه مالکیت ادبی برخلاف مالکیت صنعتی نیاز به ثبت اثر برای حمایت قانونی از آن نیست. کسی که اختراعی می‌کند باید اثر خود را ثبت کند ولی برای حمایت قضایی از اثر ادبی و هنری به تاریخچه آپلود و نظر کارشناس و گواهی شهود و سایر دلایل اثبات دعوا می‌توان استناد کرد
وی ادامه داد: نکته مهمی که بسیاری از آن غفلت می‌کنند این است که مدت مرور زمان برای شکایت کیفری یک سال است. در این خصوص، ماده 31 قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان گفته است که این جرم از جرایم قابل گذشت است و ماده 106 قانون مجازات اسلامی می‌گوید جرایم قابل گذشت یک سال مرور زمان دارند. پس هنرمندی که به سرقت اثرش معترض است باید در این مهلت یک ساله اقدام کند. نکته دیگر اینکه در قانون و رویه قضایی ایران معیار کمی در نظر گرفته نمی‌شود. یعنی میزان استفاده از اثر غیر مهم نیست بلکه ملاک استفاده تجاری است. اگر پنج ثانیه هم از یک قطعه موسیقی استفاده تجاری شود نقض مالکیت فکری است. مثلا در همان پرونده‌ای که شخصی برند خودش را روی عکس آقای شجریان قرار داده بود فقط از یک عکس شجریان استفاده شده بود اما چون استفاده تجاری بوده، نقض کپی رایت محسوب می‌شود.
قطب‌الدین صادقی: برخلاف فرانسه در تئاتر اصلا خبری از ثبت نیست
قطب‌الدین صادقی (کارگردان تئاتر و استاد دانشگاه) در ادامه نشست گفت: به باور من سه ایراد اساسی وجود دارد؛ نخست اینکه در ایران هنر ارزشی ندارد. 25 سال قبل، من مقاله‌ای نوشتم در مورد تئاتر ایران و به این موضوع اشاره کردم که بودجه‌ای که برای مسأله‌ی دخانیات در ایران اختصاص داده‌اند بیشتر از هفت هنر است و این یعنی فاجعه. مطلب دیگر اینکه، ما قانون را نمی‌فهمیم و بی‌قانونی در حوزه هنر بیداد می‌کند. سومین ایراد هم بی‌اخلاقی در این حوزه است. من معتقدم اخلاق تجلی عرفی قانون است.
صادقی درباره تفاوت کپی رایت در ایران و فرانسه ا گفت: در کشوری مثل فرانسه یک اثر بعد از 60 سال که از مرگ نویسنده گذشت، همه می‌توانند از آن استفاده کنند. در ایران چنین چیزی وجود ندارد. وقتی در اروپا درس می‌خواندیم، اولین چیزی که به ما گفتند این بود که استفاده از اثر دیگری باید با ذکر منبع باشد و جدای از این، فقط حق داشتیم که از یک اثر دیگر، 38 خط استفاده کنیم و اگر بخواهیم 39 خط استفاده کنیم، باید از مؤلف اجازه بگیریم. من در اینجا یک استاد تمام را می‌شناسم که 41 صفحه از یک اثر خارجی را استفاده کرده و استاد دانشگاه هم است. اساتیدی را می‌شناسم که به دانشجو پول می‌دهد تا متنی را ترجمه کنند و بعدا به اسم خود چاپ می‌کند.
صادقی گفت: من چند سال داور کتاب سال بودم. یکبار یک نمایشنامه کوتاه را خواندم و فهمیدم که 60 غلط در آن وجود دارد و بعد مشخص شد که این نمایشنامه کار کلاسی بوده که دانشجو به استاد داده و وی به اسم خودش زده است. من هم مانند آقای نوروزی معتقدم که در عرصه هنر و سرقت نباید تعارف کنیم و باید اسامی را منتشر کنیم. حتی در جشنواره فجر، موردی بود که جوانی رفته و اجرایی را از مونیخ آورده و آن را کپی کرده و جالب اینجاست که جایزه اول فجر را نیز گرفته است.
قطب‌الدین صادقی افزود: در تئاتر اصلا خبری از ثبت نیست. در کشوری مثل فرانسه، حدود 15 هزار بازیگر وجود دارد که همه این افراد کارت انجمن بازیگران را دارند و اگر کسی کارت نداشته باشد، حق فعالیت را نداشته و هیچ شخصی هم نمی‌تواند با آنها قرارداد ببندد.
صادقی در پایان سخنانش گفت: ما گرفتار یک سری بی‌اخلاقی‌ها و بی قانونی‌ها هستیم. اینها فقط در تئاتر نیست و در همه جا وجود دارد. من نمی‌دانم به چه شکلی می‌شود با قانون مانع از این بی‌اخلاقی‌ها و سرقت‌ها شد.
استاد دانشگاه و مدیر مرکز مالکیت صنعتی ایران: لایحه جامع کپی‌رایت را در مجلس داریم
در ادامه نشست محمد حسین کیانی(استاد دانشگاه و مدیر مرکز مالکیت صنعتی ایران) در مورد ظرفیت‌های علائم تجاری در حمایت از مالکیت فکری گزارشی ارائه کرد و گفت: اولین قانون در این زمینه سال 1304 تصویب شد و بعد از آن هم قوانین دیگری در این زمینه به تصویب رسید و الان هم طرح جامعی برای قانون مالکیت صنعتی در کمیسیون حقوقی و قضایی در دست بررسی است که مباحثی مثل رقابت غیرمنصفانه و اسرار تجاری در آن گنجانده شده که به حوزه مالکیت ادبی و هنری هم کمک می‌کند. در حوزه حقوق مالکیت ادبی و هنری هم دو قانون در سال‌های 48 و 52 وضع شد و اکنون هم لایحه جامع کپی رایت را در مجلس داریم که برخی ضعف‌های قانون فعلی مثل نبودن سازمان‌های مدیریت جمعی مالکیت فکری در آن برطرف شده است.
کیانی گفت: سازمان جهانی مالکیت معنوی هم در ژنو برای حمایت از این موضوع تاسیس شده اما متاسفانه ایران عضو هیچکدام از معاهدات حقوق ادبی و هنری نشده است اما در حوزه حقوق مالکیت صنعتی در اکثر معاهدات هستیم و اگر کسی در ایران اثر خود را ثبت کند در سایر کشورها هم مورد حمایت قرار می‌گیرد.
