ایلنا گزارش می‌دهد؛
مشاهیری که سردیس‌شان قربانی نبود زمان و تبحر می‌شود
ساخت سردیس مشاهیری مانند جمشید مشایخی و سعدی با نقدهای جدی روبرو شد. کارشناسان امر معتقدند: ساخت این سردیس‌ها و سردیس سایر مشاهیر، فدای کمبود زمان و تخصص شده است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، این روزها اخبار سردیس‌های مشاهیری که هیچ شباهتی به خودشان ندارد داغ است. از یک سو، ماجرای سردیس جمشید مشایخی و رونمایی از کاری که به ظاهر نصفه کاره بود و حتا سازنده آن اغراق کرده بود که «خود من هم قبول دارم که این مجسمه شباهت لازم را با خود آقای مشایخی ندارد. زمانی که پیشنهاد ساخت مجسمه را به من دادند بیمار بودم و حتی در دوره ساخت مجسمه هم خیلی حال خوشی نداشتم. ولی با این حال دوست داشتم برای افتتاحیه خیابان نامگذاری شده به اسم آقای مشایخی چیزی برای ارائه به مردم داشته باشم و دست خالی نروم.»
از دیگر سو، شاهد ساخت و نصب نقش برجسته سعدی شیرازی که او را استاد سخن و نادره گفتار می‌دانیم، در کنار باغ دلگشا در شیراز و عدم شباهت این سردیس به تصویر او هستیم.
در خصوص سردیس مشایخی، در نهایت مجسمه‌ساز ناچار از بازگرداندن سردیس به کارگاه خود و اصلاح و شبیه‌سازی آن شد و هم اکنون نیز افکار عمومی به سمت نقش برجسته سعدی که از آن به عنوان سردیس سعدی یاد می‌شود، معطوف شده است. در این میان عوامل متعددی در ساخت و سفارش چنین مجسمه‌هایی برای قرار گرفتن در سطح شهر مطرح است.
عباس مجیدی (رئیس انجمن مجسمه‌سازان ایران) درخصوص عواملی که سبب می‌شود شاهد حضور آثار و مجسمه‌های بی‌کیفیت از مشاهیر در سطح شهر باشیم، گفت: دو عامل است که سبب پایین آمدن کیفیت سردیس‌ها می‌شود؛ نخست آنکه این روزها، حساسیت عمومی درخصوص سردیس مشاهیر زیاد شده این درحالی است که در گذشته نیز شاهد ساخته و نصب سردیس‌های بی‌کیفیت از مشاهیر بودیم اما تا این اندازه درخصوص آنها نقد و بررسی انجام نمی‌شد. دوم آنکه، چون نهادهای سفارش دهنده عموما شهرداری‌ها و ارگان‌های دولتی هستند، مشاوره‌های جدی برای سفارش و ساخت سردیس از مراکز تخصصی و نهادهای مرجع مانند انجمن مجسمه‌سازان نمی‌گیرند و هماهنگی‌های لازم را انجام نمی‌دهند.
او ادامه داد: هرچند در تهران شاهد شکل‌گیری کمیته ارزشیابی هستیم اما بازهم خطاهایی رخ می‌دهد. البته این خطاها نسبت به شهرستان‌ها کمتر است. با این وجود، در انتخاب هنرمند ممکن است نکات لازم لحاظ نشود. همچنین ممکن است فرصت لازم برای خلق اثر به هنرمند داده نشود و تحت فشارهای بیرونی از اعمال سرعت عمل گرفته تا استفاده و انتخاب مواد و کمبود زمان، قرار گیرد. امادر بیشتر مواقع، انتخاب مناسبی درخصوص هنرمند مجسمه‌ساز صورت نمی‌گیرد و هنرمند منتخب، قابلیت انجام کار را ندارد.
مجیدی معتقد است: در بیشتر موارد بخصوص در شهرستان‌ها شاهد آن هستیم که اصولا به دلیل کنار کشیدن مجسمه‌سازان حرفه‌ای، راه برای حضور افراد کم تخصص بازمی‌شود همچنین سفارشات ارائه شده بر اساس سلسله مراتب و وجود روابط خاص یا عدم تشخیص مناسب توسط سفارش دهنده انجام می‌شود از این رو افرادی که کار ساخت سردیس و مجسمه مشاهیر را برعهده می‌گیرند، معمولا کم تخصص هستند. این درحالی است که انجمن مجسمه‌سازان می‌تواند مشاوره‌های لازم اعم از قیمت اثر و هنرمند منتخب و... را ارائه دهد.
البته انجمن مجسمه‌سازان ایران برای ارائه این مشاوره‌های کارشناسانه (حضوری) هزینه دریافت می‌کند، مجیدی در این خصوص گفت: از آنجا که تعرفه خاصی برای دریافت هزینه در این خصوص نداریم و کار باید با حضور کارشناس انجام شود از این رو بسته به نوع فعالیت و توان کار، از ۵۰۰ هزار تا ۴ میلیون تومان است که به نوع مشاوره، نوع کار، نوع هزینه کرد و... این مبلغ تعیین می‌شود. که البته درخصوص کارهایی که قیمت آنها درحدود ۱۰۰ میلیون تومان است، هزینه‌کرد یک تا ۴ میلیون تومان برای کارشناسی، هزینه خاصی نیست.
رئیس انجمن مجسمه‌سازان ایران درخصوص قیمت تمام شده سردیس‌های ساخته شده، گفت: ٱثار سردیس اگر بر اساس استانداردهای لازم ساخته شود حدود ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومان و اگر قرار باشد در قابل برنزی ارائه شود حدود ۵۰ تا ۶۰ میلیون تومان قیمتگذاری می‌شود. البته این قیمت بر اساس تغییر قیمت مواد، ابعاد کار، نام و تجربه هنرمندی که این کار را انجام می‌دهد، تغییر می‌کند.
او در توضیح سردیس سعدی گفت: این سردیس، نقش برجسته روی سنگ است. در این میان اگر سردیسی با مشکلاتی روبه رو شود، هنرمند ملزم به اصلاح آن است. البته تمام این موارد باید در قرارداد ذکر شود.
مجیدی ادامه داد: البته شاهد حضور آثار نسبتا خوبی در سطح شهر هستیم که توسط اساتید مجرب خلق شده‌اند، بخصوص آثاری که در سمپوزیوم‌ها ارائه می‌شوند. امید است از این پس شاهد آثار درخور بیشتری باشیم.
سفارش از نوع سردیس
در این میان شهرداری‌ها از جمله مشتریان پر و پا قرص سفارش سردیس‌ها و مجسمه مشاهیر هستند. سیدمجتبی موسوی (معاون فرهنگی وهنرهای شهری سازمان زیباسازی شهر تهران) درخصوص روال و شرایط سفارش سردیس‌های مشاهیر که در سطح شهر به نمایش گذاشته می‌شود، گفت: برحسب نیازسنجی و اعلام نیاز و مطالباتی که صورت می‌گیرد، برنامه‌ریزی‌هایی برای تامین مجسمه‌های شهری تهران درنظر می‌گیریم. مجسمه‌سازی یک فعالیت گسترده شامل انواع شیوه‌های مجسمه‌سازی و ژانرهای مختلف آن است که در هریک از این زمینه‌ها شاهد فعالیت هنرمندان به صورت تخصصی هستیم. چنانکه بسیار از هنرمندان در حوزه‌های تخصصی خود، به شهرت می‌رسند و معروف می‌شوند.
او ادامه داد: معمولا نیز هنرمندانی که به تازگی به خانواده مجسمه‌سازان می‌پیوندند، سبک و سیاق مخصوص خود در پیش می‌گیرند. ما نیز سعی می‌کنیم با استفاده از روش‌ها و فعالیت‌های متنوع، برنامه‌ریزی به شیوه‌های مختلف را در پیش بگیریم که طرح‌ها و هنر هنرمندان را درک کنیم و از آنها برای افزایش کیفیت فضاهای شهری استفاده کنیم.
موسوی در ادامه با اشاره به مسائلی که درخصوص ساخت سردیس مشایخی و سپس سعدی بوجود آمد، تصریح کرد: مواردی از این دست بیشتر درخصوص سردیس شخصیت‌های شناخته شده بوجود می‌آید. شیوه معمول در انتخاب و ساخت این سردیس‌ها، اعلام فراخوان است. به این صورت که مجسمه شخصیت‌هایی که نیاز داریم را در قالب فراخوان اعلام می‌کنیم و از هنرمندان مجسمه‌سازی که در این زمینه دارای تبحر هستند و تجربه دارند، درخواست می‌کنیم تا آثار خود را عمدتا در قالب ماکت ارائه دهند. سپس به بررسی اثار ارائه شده می‌پردازیم. شورای هنری این آثار را ارزیابی می‌کند و اثر منتخب معرفی می‌شود. سپس با هنرمند قرار داد می‌بندیم.
در فرآید ساخت نیز چندین بار نظارت به لحاظ کیفیت هنری، کیفیت ساخت و ساز و شباهت انجام می‌شود. کیفیت اجرا نیز در نظر گرفته می‌شود. بعد از تایید این امور که ممکن است روندی طولانی داشته باشد، مجسمه برای نمایش در شهر نهایی می‌شود. در فراخوان‌هایی که اعلام می‌شود، این احتمال وجود دارد که هیچیک از طرح‌های ارائه شده در مرحله داوری تایید نشوند.
او در توضیح این امر گفت: چندی قبل فراخوانی برای ساخت پرتره چند نفر از مفاخر و شهدا داده بودیم که ۴ شخصیت معرفی شده بودند در نهایت نیز داوران فقط دو اثر را پذیرفتند، از این رو نیاز است تا مجدد فراخوان اعلام کنیم. البته گاها با مجسمه‌ها و سردیس‌هایی از مفاخر روبه رو می‌شویم که هنرمندان مطرح بر اساس دغدغه و خواسته‌های خود، درصدد ساخت آن برآمده‌اند. این سردیس‌ها یا توسط خود هنرمند پیشنهاد می‌شود یا توسط کارشناسان ما شناسایی می‌شود. در نهایت بعد از داوری و بررسی طرح، خریداری و اجرا و مجسمه در شهر جانمایی می‌شود.
موسوی در پاسخ به این سوال که چرا با وجود تمام سختگیری‌ها و تاکید بر مراحل داوری و کارشناسی، بازهم شاهد آثاری ضعیف در حوزه سردیس‌های مشاهیر در سطح شهر هستیم، گفت: دلایل متفاوتی در این خصوص وجود دارد. در این میان می‌توان به کمبود زمان برای ساخت و ارائه اثر، غیرمتخصص بودن مجسمه‌ساز، انتخاب نادرست و.... البته دانش مخاطب و شناخت نسبت به انواع مجسمه‌سازی اشاره داشت. اما به هر حال، در کار اجرایی، هر کاری محتمل است و ممکن است کار اجرایی انجام شود اما کیفیت مورد نظر بدست نیاید. درعین حال نباید این انتظار را داشته باشیم که مجسمه کارکرد عکس را داشته و عین به عین تطابق داشته باشد.
او با اشاره به وقوع چنین مواردی در کشورهای خارجی، اظهار کرد: با وجود آنکه کشورهای خارجی در این حوزه در ما پیشرفته‌تر و صاحب سبک هستند اما بازهم شاهد وقوع اشتباهاتی در ساخت مجسمه مشاهیر هستیم. مشهورترین مورد مجسمه کریستیانو رونالدو (فوتبالیست) است که در کشور پرتغال ساخته شد و مورد انتقاد و تمسخر عموم جامعه قرار گرفت. چنین موارد و حساسیت‌هایی را درخصوص ساخت مجسمه و سردیس افراد شناخته شده و مشهور، بیشتر شاهد هستیم.
موسوی با تایید بر آنکه سردیس مشایخی کار ناموفق و بدی بود، تاکید دارد: سردیس مشایخی به لحاظ تخصصی و تکنیک مجسمه‌سازی ایراد داشت و البته که شباهت هم نداشت. این درحالی است که همان مجسمه‌ساز در کارنامه فعالیت‌های خود کارهای باکیفت زیادی دارد و این مهم یک اتفاق بد در رزومه کاری این مجسمه‌ساز قلمداد می‌شود.
تمام این موارد در حالی مطرح می‌شود که به گفته معاون فرهنگی و هنرهای شهری سازمان زیباسازی شهر تهران، در حدود یک دهه پیش، یکی از محدودیت‌های حوزه مجسمه‌سازی، انتخاب مجسمه‌ساز متخصص در حوزه سردیس مشاهیر برای نصب در سطح شهر بود چراکه تعداد این افراد به اندازه انگشتان یک دست بود اما اکنون این محدودیت وجود ندارد با این وجود هنوز مجسمه‌سازی در حوزه پرتره مشاهیر، به کیفیت و تخصص لازم نرسیده.
به گفته او، قیمت مجسمه‌ها و سردیس مشاهیر، باتوجه به امضای هنرمند، موارد مورد استفاده، تکنیک کار و قطع و اندازه آن متفاوت است.
موسوی گفت: البته که شرایط اقتصادی اخیر سبب افزایش نرخ در این حوزه نیز شده است. چنانکه اگر در گذشته پرتره برنزی با حدود ۳۰ میلیون تومان خریداری می‌کردیم و یک مجسمه سنگی نیز تقریبا همان حدود قیت بود اما این روزها هزینه‌های تولید کار افزایش یافته و این قیمت‌ها به ۵۰ تا ۶۰ میلیون تومان رسیده. شاید بتوان گفت قیمت یک مجسمه برنزی و سنگی با کیفیت خوب در حدود یک یا یک و نیم برابر اندازه اصلی ساخته شود با رنج قیمت ۴۰ تا ۵۰ میلیون تومان متغیر خواهد بود.
