بلاتکلیفی آئین‌نامه و تشکیل شورای فنی قیمت بلیت؛
با بلیت‌های ۲۵۰ هزار تومانی به تماشای تئاتر لاکچری می‌نشینیم/ آیا همه اهالی تئاتر در قیمت‌گذاری شریک‌اند؟
سال گذشته و با پر رنگ شدن موضوع قیمت بلیت چند نمایش، شهرام کرمی از تشکیل شورایی فنی برای تدوین آئین‌نامه نرخ‌گذاری قیمت بلیت تئاتر خبر داد؛ پس از گذشت حدود هفت ماه سرنوشت این آئین‌نامه را پیگیری کرده و علاوه بر مدیرکل هنرهای نمایشی، با مدیرعامل خانه تئاتر و همچنین عباس جمالی که آغازگر طرح پرسشگری پیرامون شفافیت منابع مالی سرمایه‌گذاری‌های تئاترهای موسوم به لاکچری بود، گفتگو کرده‌ایم.
به گزارش خبرنگار ایلنا، مدیرکل هنرهای نمایشی و مدیرعامل خانه تئاتر درحالی خبر از تشکیل شورایی فنی برای ساماندهی «قیمت بلیت تئاتر» می‌دهند که اطلاعاتی از اعضای شورا، چگونگی تعیین قیمت و عوامل موثر بر آن و همچنین اختیارات سالن و گروه اجرایی در دست نیست. در کنار آن، عباس جمالی که از نخستین کسانی بود که سال گذشته در اعتراض به قیمت بلیت نمایش «بینوایان» خواستار شفافیت منابع مالی این اثر شده بود، امروز معتقد است آینده این شورای فنی چندان نمی‌تواند روشن باشد چراکه نقش دولت و صنف در آن مشخص نیست.
یک شورای فنی و سه روایت
شهرام کرمی (مدیرکل هنرهای نمایشی) درباره سرنوشت «شورای فنی» ساماندهی قیمت بلیت تئاتر که از سال گذشته زمزمه‌های راه‌اندازی آن به گوش خورده بود، به ایلنا می‌گوید: در مساله تعیین قیمت بلیت دچار خلاء قانونی هستیم و ضرورت دارد یک شورای صنفی برایش تشکیل شود. از سال گذشته شروع به تشکیل آن کرده‌ایم اما هنوز با خلاء قانونی در این زمینه مواجهیم و امیدوارم بتوانیم به زودی آن را به نتیجه برسانیم.
برخلاف کرمی که به اظهارنظری کلی درباره این شورای فنی بسنده می‌کند، شهرام گیل‌آبادی (مدیرعامل خانه تئاتر) به ایلنا می‌گوید: خانه تئاتر هم بررسی و تدوین آئین‌نامه‌ای برای قیمت‌گذاری بلیت تئاتر را در دستور کار دارد و قرار است آنچه تحت عنوان یک نسخه ابتدایی از طرف اداره‌کل هنرهای نمایشی به دست خانه رسیده بود را در همین هفته در یک کمیته نهایی مورد بررسی و بازنگری قرار بدهند.
کمیته‌ای که به گفته گیل‌آبادی با این زاویه دید جلو می‌رود که «خانواده بزرگ تئاتر در موضوعات مربوط به خود بیشتر دخیل باشند.» هرچند که عباس جمالی، معتقد است صلاحیت خود خانه تئاتر برای تدوین چنین آئین‌نامه یا تشکیل چنین شورایی زیر سوال است.
بلیت ۲۵۰ هزار تومانی، تئاتر لاکچری، پرسشگری اهالی تئاتر و چند قصه دیگر
داستان دنباله‌دار قیمت بلیت از سال ۹۶ و اجرای نمایش «الیورتوئیست» به کارگردانی حسین پارسایی در تالار وحدت شروع شد که با بلیت ۱۲۰ هزار تومانی‌اش، به گفته برخی از هنرمندان، رکورددار قیمت بلیت تئاتر بود. هرچند که آن زمان، ماجرا نتوانسته بود پای وزیر و فعالان فضای مجازی که حتی مخاطب تئاتر نبودند را تا این حد به موضوع قیمت‌های بالای بلیت باز کرده و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی را به نوشتن چنین توییتی مجاب کند: «تئاتر لاکچری تیر خلاص به این هنر مردمی است. اداره کل هنرهای نمایشی با هم‌اندیشی و همیاری خانه تئاتر، حریم صحنه را از آن مصونیت دهد.»
مهر ماه سال گذشته با اجرای نمایش موزیکالی به کارگردانی حسین پارسایی فصل جدیدی در تئاتر باز شد به نام «تئاتر لاکچری»؛ اصطلاحی که سیدعباس صالحی (وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی) در توییتی و پیرامون قیمت بلیت نمایش «بینوایان» به کارگردانی حسین پارسایی به کار برد و هرچند با اعتراض تعدادی از هنرمندان این رشته مواجه شد و قبل از آن هم جسته و گریخته برای نمایش «الیورتوئیست» پارسایی به کار رفته بود، اما تا امروز، برای نمایش‌هایی با قیمت‌های بالاتر از عرف تئاتر پایتخت کاربرد دارد. اما ماجرا از چه قرار بود؟
سال گذشته نمایش «بینوایان» به کارگردانی حسین پارسایی و با کمی فاصله «می‌سی‌سی‌پی نشسته می‌میرد» به کارگردانی همایون غنی‌زاده، بلیت‌های ۲۰۰ و ۲۵۰ هزار تومانی را در صفحات فروش اینترنتی خود اعلام کردند که در مدت کوتاهی با موجی از اعتراض در میان هنرمندان، مخاطبان پیگیر تئاتر و بسیاری از دوست‌داران این هنر در صفحات فضای مجازی روبرو شد تا این سوال را به صورت جدی پیش‌روی مصرف‌کنندگان و دست‌اندرکاران هنرهای نمایشی قرار دهد که مبنای قیمت‌گذاری بلیت یک تئاتر چیست و چه کسی می‌تواند کف یا سقف آن را تعیین کند؟
وعده اداره‌کل هنرهای نمایشی برای تشکیل شورای صنفی نرخ‌گذاری بلیت تئاتر
هرچند که بلافاصله پس از شروع موج اعتراض به قیمت بلیت این نمایش‌ها و همچنین راه افتادن کمپینی برای شفاف شدن منابع مالی آنها و اعتراض به تبلیغات غیرقانونی نمایش کارگردانی که خودش یک مدیر دولتی است، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و به دنبال آن مدیرکل هنرهای نمایشی نسبت به این ماجرا واکنش عملی نشان داده و به گروه‌ها اعلام شد تنها مجاز به ارائه بلیت‌هایی زیر ۲۰۰ هزار تومان هستند. اما قصه بلیت‌ها همچنان ادامه داشت.
مهر ماه سال ۱۳۹۷ شهرام کرمی (مدیرکل هنرهای نمایشی) و حسین پارسایی (کارگردان نمایش بینوایان) در برنامه «شب تئاتر» با اجرای پیام دهکردی حاصر شدند که به موضوع قیمت بلیت تئاتر می‌پرداخت.
شهرام کرمی در این برنامه تلویزیونی در رابطه با وضعیت قیمت‌گذاری بلیت تئاتر و پیوند آن با تئاتر تجاری گفته بود: «در اینکه بلیت تئاتر براساس چه قانونی تعیین شده، همیشه خلاء قانونی داشته‌ایم و سالنهای نمایشی به تناسب وضعیت سالن، نمایش و شرایط فرهنگی بهای بلیت تئاتر تعیین می‌شد. از جهت قانونی ما خلاء داریم و حتماً برای این نرخ‌گذاری باید شورای صنفی داشته باشیم و از چند هفته پیش برای تدوین آیین‌نامه اقدام کرده‌ایم.» اما پس از گذشت بیش از هفت ماه از این برنامه و ادعای کرمی مبنی بر اقدام اداره‌کل هنرهای نمایشی برای تدوین یک آئین‌نامه، هنوز هم شهرام کرمی از «ضرورت» تشکیل یک شورای فنی و «خلاء قانونی» قیمت‌گذاری بلیت تئاتر می‌گوید.
پیگیری یک وعده؛ تدوین آئین‌نامه و تشکیل شورای فنی قیمت بلیت به کجا رسید؟
هرچند شهرام کرمی درباره سرنوشت شورای فنی نرخ‌گذاری بلیت تئاتر به ایلنا، می‌گوید: «از سال گذشته شروع به تشکیل آن کرده‌ایم اما هنوز با خلاء قانونی در این زمینه مواجهیم و امیدوارم بتوانیم به زودی آن را به نتیجه برسانیم.» اما شهرام گیل‌آبادی درباره نقش خانه تئاتر در پیگیری این وعده که از سوی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم بر مشارکت این نهاد تاکید شده بود، می‌گوید: «اداره‌کل هنرهای نمایشی تشکیل شورایی تحت عنوان شورای صنفی را برای نرخ‌گذاری بلیت تئاتر مدنظر داشت و در کنارش خانه تئاتر هم به گونه‌ای دیگر در پی راه‌اندازی چنین شورایی بود تا بتواند به مسائل صنفی و استیفای حقوق خانواده بزرگ تئاتر کمک کند.»
گیل‌آبادی ادامه می‌دهد: «هشت عملکرد در این شورای صنفی مدنظر داشتیم، که متشکل از صنوف مختلف و نمایندگان آنها و خود اداره‌کل هنرهای نمایشی باشد. آئین‌نامه مختصری از طرف اداره‌کل هنرهای نمایشی نوشته شده بود که با توجه به دو جلسه‌ای که با خانه تئاتر برگزار کردند بنا بر این شد که با توجه به نقطه نظرات، آئین‌نامه این شورای صنفی بازنگری شود.»
او با اشاره به اینکه مواردی در این آئین‌نامه ابتدایی نیاز به بازنگری جدی داشت تا خانواده بزرگ تئاتر در موضوعات مربوط به خود بیشتر دخیل باشند، خاطرنشان می‌کند: «با این زاویه دید، کار بازنگری تا حدودی آغاز شد. یکی از موارد، اظهارنظر در مباحث مادی و معنوی صنفی بود که آئین‌نامه‌اش هفته گذشته در شورای راهبردی هنرهای نمایشی طرح موضوع و قرار بر این شد که دوباره یک کمیته نهایی با توجه به کار اولیه‌ای که صورت گرفته، روی این موضوع کار اساسی و بازنگری کند که قرار بر این شد این کمیته در هفته پیش‌رو شکل بگیرد و یکی از آئین‌نامه‌هایی که به نتیجه می‌رسد همین باشد.»
گیل‌آبادی تصریح می‌کند: «اما به صورت مقطعی، اداره‌کل هنرهای نمایشی در مواردی که قیمت بلیت‌های تئاتر مشکل‌ساز و چالش‌برانگیز بود، ورود پیدا کرد و موضوع را تا حد زیادی با توجه به قدرت قانونی که در اختیار دارد، حل کرد.»
از تاثیر ورود دولت به مساله نرخ‌گذاری تا عوامل موثر بر تعیین قیمت
تا چند ماه آینده آئین‌نامه قیمت بلیت تئاتر اجرایی می‌شود
«نرخ‌گذاری موضوع بسیار پیچیده‌ای است؛ باید تورم و قیمت‌های سرسام‌آور تولید را برای تعیین حداقل و حداکثر قیمت بلیت در نظر گرفت.» این را شهرام گیل‌آبادی در پاسخ به سوالی درباره عوامل موثر بر نرخ‌گذاری بلیت تئاتر عنوان کرده و می‌گوید: باید درنظر داشت که قیمت‌ها به شدت نجومی شده‌اند و گران شدن تولید تئاتر هم مربوط به تورم جامعه و گرانی است. اما این مساله فقط یکی از مولفه‌هاست. موارد دیگری هم در نرخ‌گذاری وجود دارند؛ مانند سالن، اثر و... در مجموع 15-16 مولفه می‌تواند در این قضیه موثر باشد.
مدیرعامل خانه تئاتر درباره مشارکت‌کنندگان در تدوین این آئین‌نامه می‌گوید: مجموعه‌های ذی‌نفع بدون شک در تدوین آئین‌نامه نظرشان گرفته و در آئین‌نامه نهایی اعمال می‌شود. سعی بر این است که حقوق همه مجموعه‌های ذی‌نفع دیده شود؛ از تماشاگر که مصرف‌کننده است تا گروه‌های هنری که تولید کننده‌اند.
گیل‌آبادی با اشاره به اینکه از مدت‌ها پیش نسخه اولیه توسط اداره‌کل هنرهای نمایشی آماده شده، گفت: تصورم بر این است که ظرف یکی دو ماه آینده شاهد باشیم که نسخه نهایی شده به دست‌مان برسد و حتی به سمت عملیاتی کردنش برویم.
او اظهار امیدواری کرد: گمان می‌کنم با این حساب امسال شاهد جنجال‌های کمتری در زمینه قیمت‌های بلیت تئاتر باشیم. با توجه به هوشمندی اداره‌کل هنرهای نمایشی که با موضوع در سال قبل مواجه بوده و سعی کرد فضای بازار تئاتر را تنظیم کند تصورم بر این است که امسال مشکل آن‌چنانی در این زمینه نخواهیم داشت.
با این همه به نظر می‌رسد ورود دولت به مساله قیمت‌گذاری بلیت تئاتر قرار نیست به مذاق همه خانواده تئاتر خوش بیاید.
چه نهادی باید درباره تئاتر تصمیم بگیرد؟
آیا همه اهالی تئاتر در قیمت‌گذاری شریک‌اند؟
عباس جمالی با طرح این پرسش که «چه نهادهایی می‌نشینند درباره کلیت تئاتر تصمیم می‌گیرند؟» درباره تدوین این شورای صنفی و آئین‌نامه مرتبط با آن می‌گوید: خانه تئاتر می‌خواهد این کار را بکند؟ خود خانه تئاتر نهادی است که باید بر آن نظارت شود. یک جشن بازیگر برگزار کرده‌اند که خود داورش می‌گوید تخلف اتفاق افتاده. باید ساختار خانه مشخص شود که اولا موسسه است، نهاد مدنی است، صنف است؟ ما هنوز صنفی برای تئاتر نداریم. درحالی‌که بخشی از کار قیمت‌گذاری به عهده صنوف است که صنوف باید با کمک دولت در ساماندهی این امر مشارکت کنند. اما وقتی صنفی نداریم مساله این است که چه کسی می‌خواهد این کار را انجام دهد؟ چراکه ماهیت خانه تئاتر برای بخشی از خانواده تئاتر زیر سوال است. بنابراین این قضیه به نظر من به جایی نمی‌رسد.
جمالی با بیان اینکه «تجربه نشان داده همیشه این میان حفره‌هایی برای رانت برخی افراد و گروه‌ها پیدا می‌شود و مدیریت‌هایی می‌آیند و تمام این مقررات را دور می‌زنند.» ادامه می‌دهد: می‌خواهند سالنهای خصوصی را که ملکی را خریده یا اجاره کرده و هزینه کرده‌اند چه کنند؟ من با این گزاره که «مشکل تئاتر ما سالنهای خصوصی است» هم مشکل دارم. به هرحال اینها سرمایه‌ای گذاشته‌اند و تورم هم روز به روز بیشتر می‌شود. از طرفی ما به‌عنوان اهالی تئاتر، با این وضعیت اقتصادی دیگر نمی‌توانیم در خیلی از نمایش‌ها حتی یک دکور ساده بزنیم. در چنین شرایطی چه کسی می‌خواهد این کار را بکند؟ آیا همه اهالی تئاتر در قیمت‌گذاری شریک‌اند؟ دوباره چه کسی می‌خواهد برای ما تصمیم بگیرد؟ آیا برای من به‌عنوان یک تئاتری یا خیلی‌های دیگر که حاضر به عضویت در خانه تئاتر نشده‌ایم هم قرار است خانه تئاتر تصمیم بگیرد؟ خانه تئاتر خودش اولین نهادی است که باید بر آن نظارت شود و عملکردش زیر سوال است.
فقدان «صنف» عقل مرکزی ما را گرفته و ما به سرگیجه و پریشان‌گویی افتاده‌ایم
عباس جمالی با تاکید بر اینکه «وقتی صنفی نیست، دولت مجبور است خودش بیاید مداخله کند.» می‌گوید: من موافق دخالت دولت‌ها در تئاتر نیستم اما در نبود صنف، به دولت در حال حاضر بیشتر از خانه تئاتر اعتماد دارم. فقدان «صنف» عقل مرکزی ما را گرفته و ما به سرگیجه و پریشان‌گویی افتاده‌ایم. تا وقتی صنف مستقل نداشته باشیم همه این پریشان‌گویی‌ها و سرگیجه‌ها باز ما را دچار خود خواهد کرد.
این کارگردان تئاتر ادامه می‌دهد: وقتی کار اهالی تئاتر توقیف می‌شود و جایی را ندارند که اعتراض کنند، چه کسی پاسخگوی هزینه‌های ماست؟ بخشی از این مسائل به عهده صنف است. الان بپرسید چه کسی صلاحیت دارد آئین‌نامه‌ای برای قیمت بلیت تدوین کند؟ من می‌گویم هیچ‌کس. وقتی دولت پای خودش در گل فرو رفته و نمی‌تواند وضعیت خود را هم مدیریت کند چطور می‌تواند برای تئاتری تصمیم بگیرد که اساسا الان هیچ کمک مالی به آن نمی‌کند؟
جمالی با تاکید بر اینکه تعیین قیمت بلیت کاری تخصصی و وابسته به عوامل متعدد است، می‌گوید: هر کاری شرایط خاص خود را دارد؛ مثلا یک تئاتر هزینه طراحی صحنه‌اش خیلی بالا و پر پرسوناژ است و طبیعتا باید بلیتش بالاتر باشد. اما الان ماجرای بلیت به سمتی رفته که رقابت مضحکی شکل گرفته که هرچه تئاتری بلیتش را بیشتر قیمت‌گذاری کند پس تئاتر بهتری است. این از ابتذال هم گذشته و به انحطاط رسیده است و چنین مسائلی باید مدیریت شود. این مدیریت هم کار دولت نیست، بلکه وظیفه صنف است که متاسفانه اکنون صنفی برای تئاتر نداریم.
او با تاکید بر ضرورت ارائه سوبسید از سوی دولت به تئاتر می‌گوید: من کاری ندارم که عده‌ای با شارلاتان‌بازی قیمت بلیت را بالا می‌برند ولی واقعیت این است که الان گروه‌ها نمی‌توانند کوچک‌ترین دکوری برای تئاترشان بزنند، اما وقتی دولت بیاید و سوبسید بدهد قصه کاملا فرق می‌کند و می‌تواند قیمت بلیت را هم نگه دارد.
سوبسید به تئاتر برای کنترل قیمت بلیت تئاتر دغدغه‌ای قدیمی است که نه تنها خواسته شفاف بسیاری از هنرمندان تئاتر محسوب می‌شود بلکه مدیرکل هنرهای نمایشی و مدیرعامل خانه تئاتر هم درباره آن اظهارنظر کرده‌اند.
سازوکار حمایت دولت از تئاتر و مخاطب چگونه خواهد بود؟
شهرام کرمی درباره سازوکاری که دولت به مخاطب تئاتر سوبسید بدهد و قیمت بلیت پایین بیاید، به ایلنا می‌گوید: در شرایط حاضر و با توجه به وضعیت اقتصادی و اعتبار محدود تئاتر، چنین امکانی نداریم. ولی سعی کردیم به تناسب وضعیت هنری از سالنهای خصوصی حمایت کنیم.
هرچند شهرام کرمی در همان برنامه تلویزیونی «شب تئاتر» با تاکید بر اینکه «با کاهش تصدی‌گری دولت در تئاتر این سرمایه‌های بخش خصوصی به رشد تئاتر می‌انجامد» درباره پرسشگری جامعه تئاتر گفته بود: «شاید یکی از علل آن، شرایط نابرابر در بخش خصوصی و سرمایه‌گذاری‌ها باشد اگر همه از امکانات برخوردار باشند، قطعاً این نگرانی‌ها نخواهد بود زمانی که هنرمندان در هزینه‌های نمایش خود از تولید تا اجرا و دستمزدها دچار دغدغه هستند، نگران می‌شوند. در حال حاضر ۱۷ هزار هنرمند تئاتر در رشته هنرهای نمایشی فعال هستند به جز ۲۳۰ هزار هنرمندی که شاید یک بار کار هنری کرده باشند ما ۱۷ هزار هنرمند داریم که شغل‌شان تئاتر است. متأسفانه سرمایه‌گذاران بخش خصوصی تئاتر به نسبت سایر هنرها اندک است باید کاری کنیم تا این شرایط بهتر شود و همین امکانات هم برای هنرمندان عادلانه تقسیم شود نکته دیگر در سال‌های اخیر به تناسب جمعیت تئاتر بودجه اندک بوده است. تنها هر ۱۰ سال یک بار ما جهش اعتباری داشتیم که آن هم پاسخگوی نیازها نیست. سال گذشته حدود ۳۹ میلیارد کل بودجه تئاتر بوده که تنها ۲۴ میلیارد تومان آن جذب شده است با همین تعداد ۲۷۰ نمایش تولید شده است امسال متأسفانه افزایش اعتبار نداریم و شرایط مانند سال گذشته است، امیدوار هستیم همین میزان را بتوانیم جذب کنیم.»
البته در همان برنامه تلویزیونی، حسین پارسایی که موضوع قیمت بلیت و هزینه‌های تائتر او محل نقد و پرسشگری بود، گفت: «ما نباید انتظار داشته باشیم که همه بار تئاتر را دولتی بکشد که بودجه اندک دارد، هر مدیری هم که اینجا زحمت بکشد باز هم بودجه کفاف قشر فرهیخته تئاتر را نمی‌دهد. تئاتر اگر نتواند خود سرپا بایستد حتی اگر صد میلیارد هم بودجه داشته باشد باز کمبود خواهد داشت. اگر ما شرایطی فراهم کنیم که بخش خصوصی میل به تئاتر پیدا کند، بهتر است تا دولت را درگیر این مسائل کنیم.»
اما شهرام گیل‌آبادی درباره حمایت دولت از تئاتر نظر دیگری دارد و به ایلنا می‌گوید: یکی از موضوعات اساسی که در تشکیل شورای صنفی و تدوین آئین‌نامه نرخ‌گذاری مدنظر قرار گرفت همین موضوع ورود دولت به مساله بود. اما تئاتر مانند سینما نیست که بتواند به صورت فراگیر در سالنهای مختلف اجرا شود و نفع مالی برای گروه به همراه بیاورد. متاسفانه وجوه حمایتی روز به روز کمتر می‌شود و این سیاست غلط، تاثیر خود را روی کیفیت تولید، محتوا و قیمت بلیت می‌گذارد. تئاتر در تمام دنیا مورد حمایت جدی دولت است که باعث می‌شود حقوق مصرف کننده هم بیشتر رعایت شود. اگر حمایت از تئاتر به سمتی برود که در حال حاضر می‌بینیم متاسفانه شاهد عواقب وخیمی خواهیم بود که نمی‌توان جلویش را گرفت. اداره‌کل هنرهای نمایشی توان لازم را برای انجام اموری که سیاست‌گذاری می‌کند ندارد و وزارت ارشاد و دولت باید در این زمینه کمکش کنند؛ یکی از این وجوه، وجوه اعتباری و مالی است که متاسفانه روز به روز اعتبارات اداره‌کل هنرهای نمایشی کاهش می‌یابد و هر روز از نظر حمایتی پس‌رفت پیدا می‌کنیم.
گیل‌آبادی تاکید می‌کند: حتما باید حمایت‌های دولتی از تئاتر افزایش یابد و نباید تئاتر را به مثابه گیشه ببینیم چون در این صورت لطمه‌ای به بخشی از فرهنگ وارد کرده‌ایم که جبران‌ناپذیر است.
گزارش: سبا حیدرخانی
