برنامه‌های ایران برای روز جهانی موزه‌ها چیست؟
نمایش اشیای تاریخی اسپانیا، موزه بریتانیا و چین طی ماه‌های آینده/ سیاستگذاری مشترک بین موزه‌ها جدی گرفته نمی‌شود
شنبه (۲۸ اردیبهشت) بازدید از موزه‌ها رایگان خواهد بود، همچنین در روز جهانی موزه‌ها ساعت کار موزه‌ها دو ساعت افزایش می‌یابد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، جامعه جهانی موزه‌ها هر ساله روز ۲۸ اردیبهشت ماه (۱۸ ماه می) را به عنوان "روز جهانی موزه" گرامی می‌دارد و برنامه‌های ویژه‌ای را به این مناسبت تدارک می‌بیند.
هدف از روز بین‌المللی موزه‌ها، افزایش آگاهی از این واقعیت است که موزه‌ها یک ابزار مهم تبادل فرهنگی، غنی‌سازی فرهنگ‌ها و توسعه درک متقابل، همکاری و صلح میان مردم است. ایکوم از سال ۱۹۷۷، در روز ۱۸ می برابر با ۲۸ اردیبهشت هر سال روز جهانی موزه را سازماندهی کرده و رویدادها و فعالیت‌های سراسر جهان را ارتقا می‌دهد. در سال ۲۰۱۸، هزاران موزه از ۱۵۸ کشور و سرزمین‌ها در این جشن منحصر به فرد شرکت کردند.
محمدرضا کارگر (مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی) با اشاره به آنکه ایران نیز به تبعیت از پیمان جهانی، هر ساله روز جهانی موزه‌ها را گرامی می‌دارد، گفت: در واقع می‌توان گفت ۲۷ اردیبهشت بهار موزه‌هاست و سال جدید موزه‌ها در این تاریخ آغاز می‌شود. ایکوم نیز هر سال شعار جهانی خود را اعلام می‌کند و کشورها در این راستا برنامه‌‌ریزی‌های لازم را انجام می‌دهند. این شعار براساس مطالعات و سنجش‌ها و چالش‌هایی که در دنیا وجود دارد، درنظر گرفته می‌شود.
رضا دبیری نژاد (کارشناس موزه‌داری) نیز با تاکید برآنکه روز جهانی موزه‌ها، آغاز سال نو موزه‌داران است، گفت: این آغاز سال نو می‌تواند با برگزاری رویدادهای مختلف همراه شود و درعین حال همگام با شعار جهانی ایکوم پیش برود. موزه‌ها بر اساس شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با یکدیگر هم فکری میکنند و به درد و چالش مشترکی می‌رسند و در سالی که در پیش دارند آن را مطرح و پیگیری میکنند تا بتوانند به فصل مشترک برسند. در این روز شاهد جنب و جوش و فعالیت موزه‌های دنیا هستیم.
با این وجود به‌رغم تمام جنب و جوش‌هایی که از موزه‌داران برای برگزاری روز جهانی موزه‌ها انتظار می‌رود، موزه‌های ایران تنها به برگزاری چند نمایشگاه و سخنرانی بسنده میکنند. کارگر درخصوص برنامه‌هایی که برای بزرگداشت روز جهانی موزه‌ها در نظر گرفته شده است، گفت: ضمن آنکه بازدیدکنندگان می‌توانند در ۲۸ اردیبهشت به صورت رایگان از موزه‌ها بازدید کنند، ساعت کار موزه‌ها نیز دو ساعت افزایش یافته و امکان بازدید از موزه‌ها تا ساعت ۲۰ امکان‌پذیر است. درعین حال شاهد برگزاری برنامه‌ای مشترک بین ایکوم و سازمان میراث فرهنگی هستیم که در فرهنگستان هنر اجرا می‌شود.
به گفته کارگر، هر موزه‌ای در سراسر کشور در روز جهانی موزه‌ها برنامه‌ای خاص برگزار می‌کند. نمایشگاه، سخنرانی و کارگاه آموزشی و... برگزار می‌کند تا بدین واسطه مخاطبان را با موزه و فعالیت‌های آن آشنا سازد.
او با اشاره به آمار حضور مخاطبان در روزهایی که بازدید موزه‌ها رایگان می‌شود، گفت: در نوروز امسال در کاخ سعدآباد شاهد حضور ۱۶ هزار نفر بودیم و این احتمال را می‌دهیم که در روز جهانی موزه‌ها نیز باتوجه به رایگان شدن امکان بازدید، شاهد حضور هزاران بازدیدکننده در موزه‌ها باشیم. البته گاهی افزایش این تعداد بازدیدکننده، نگرانی‌هایی هم برای ما بوجود می‌آورد.
شعار امسال و پارسال و سال‌های دیگر چه شد؟
باتوجه به آنکه شعار سال ۲۰۱۹ ایکوم «موزه‌ها به مثابه کانون‌های فرهنگی؛ آیندگان سنت» است، اما به گفته مدیر کل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی، شعار امسال ایکوم هنوز در موزه‌های ایران نهادینه نشده و زمان بیشتری برای پرداختن به آن نیاز است.
البته دبیری نژاد معتقد است: انتخاب شعار سال ۲۰۱۹ ایکوم می‌تواند از این جهت باشد که موزه‌ها می‌توانند تبدیل به مراکز فرهنگی برای تبلور فرهنگ باشد و به مثابه یک نهاد اجتماعی با جامعه خود ارتباط بگیرند و تاثیرگذار باشند و داد و ستد کنند. تبعا این اقدامات می‌تواند در قالب فعالیت‌های بومی و سنتی کشورها شکل گیرد. به طور مثال، به تناسب آنکه ممکن است برخی از شهرها موزه نداشته نباشد، کلکسیونرها می‌توانند گردهم جمع شوند و یک موزه مشترک شکل دهند. البته که برگزاری رویداد جهانی آن فقط در یک روز نیست و با ارائه یک شعار از موزه‌ها می‌خواهد که همسو با این شعار حرکت کنند.
در این میان شورای بین‌المللی موزه‌ها (ICOM) موضوع: “تراپیوسته، رویکردهای نو، مخاطبین نو” را برای روز جهانی موزه در سال ۲۰۱۸ انتخاب کرده بود. درک نقش موزه‌ها بدون در نظر گرفتن ارتباطاتی که ایجاد میکنند غیرممکن است. آنها بخش مهمی از جوامع محلی، چشم انداز فرهنگی و محیط طبیعی خود هستند. زمانی که موزه‌ها مجموعه آثار خود را به شیوه‌ای متفاوت به نمایش می‌گذارند، به لطف تکنولوژی می‌توانند به فراتر از مخاطبان اصلی خود دست یابند و مخاطبان جدیدی را پیدا کنند: مانند دیجیتال‌سازی مجموعه‌هایشان، اضافه کردن عناصر چند رسانه‌ای به نمایشگاه یا چیزی به سادگی یک هشتگ که اجازه می‌دهد بازدیدکنندگان تجربه خود را در رسانه‌های اجتماعی به اشتراک بگذارند.
به هر حال، همه این ارتباطات جدید تنها به علت تکنولوژی نیست. موزه‌ها برای حفظ ارتباط خود در جامعه تلاش میکنند توجه خود را به جامعه محلی و گروه‌های مختلفی که باعث ایجاد موزه‌ها شده‌اند، معطوف دارند. موزه‌ها برای جذب مخاطبین جدید و تقویت روابط با آنها باید روش‌های جدیدی را برای ارائه مجموعه آثار خود پیدا کنند.
کارگر درخصوص فعالیت‌هایی که موزه‌های ایران برای تحقق شعار جهانی موزه‌ها انجام داده‌اند، گفت: پیدا کردن روش‌های ارتباطی جدید برای پیدا کردم مخاطبان جدید پیام شعار ایکوم در سال گذشته بود و همه موزه‌های ایران تلاش‌های خود را برای تحقق این شعار انجام دادند. بارها درخصوص این شعار صحبت شده و اینگونه نیست که شعارهای سال‌های گذشته فراموش شود و فقط به تحقق یک شعار بسنده شود؛ بلکه تلاش برآن است که اهداف پیگری شوند.
او در پاسخ به این سوال که آیا آماری از موزه‌هایی که شعار ایکوم را محقق کرده‌اند در دست است یا خیر، درعین آنکه پاسخ روشنی برای ارائه نداشت، گفت: شعار ایکوم بر استفاده از راه‌های جدید برای جذب مخاطبان جدید تاکید دارد و یکی از این راه‌ها می‌تواند استفاده از فضای دیجیتال باشد. درعین حال راه‌های متعددی وجود دارد. برای چنین اتفاقی همیشه راه باز است و باید دائم به آن فکر کنیم. البته که در سالی که پشت سر گذاشتیم، نسبت به استفاده از وسایل الکترونیکی به شیوه‌های مختلف تاکید داشتیم. با شرکت‌های دانش بنیان قرارداد بسته‌ایم و همواره این روند ادامه دارد. وقتی فضای مجازی ایجاد می‌شود، بسیاری از افراد از طریق بازدید مجازی با موزه ارتباط برقرار میکنند.
کارگر همچنین بدون ارائه آماری از موزه‌هایی که دارای سایت و امکان بازدید مجازی هستند، تصریح کرد: تمام موزه‌های مهم و مطرح ما که شناخته شده هستند، دارای سایت هستند. درحال حاضر ۶۸۰ موزه فعال در کشور داریم که نیمی از آنها متعلق به سازمان میراث فرهنگی و نیمی دیگر به ارگان‌ها، نهاها و افراد حقیقی تعلق دارد.
دبیری نژاد نیز با تاکید برآنکه ایران کمتر پیش می‌آید که با شعار روز جهانی موزه‌ها و فعالیت‌های ایکوم همراه شود، گفت: در بسیاری از موارد شاهد آمدن و رفتن انواع شعارها در حوزه موزه‌داری بودیم اما هیچگاه تاثیر این شعارها بر موزه‌های ایران ندیده‌ایم. شاید این امر از آن جهت باشد که هیچ مرکزی در ایران سعی نکرده که این شعارها رابه برنامه تبدیل کند و روایتی بومی از آن استخراج کند و یا حتا در پایان سال ارزیابی کند که چه اتفاقاتی در این حوزه رخ داده است.
او یادآور شد: شعارهایی که ایکوم اعلام می‌کند، گذرا و مخصوص یک سال خاص نیستند بلکه می‌توان آن را در طول سال‌های مختلف دنبال کرد و درصدد تحقق آن برآمد اما در ایران شاهد آن هستیم که برخی صحبت‌ها گفته و در نهایت رها شده است. به نظر می‌آید که کمتر شاهد امکان سیاستگذاری مشترک بین موزه‌ها هستیم. درواقع موزه‌ها هر یک جداگانه عمل میکنند. حتا می‌توان گفت، سیاستگذاری مشترک بین موزه‌ها جدی گرفته نمی‌شود.
این کارشناس موزه‌داری تصریح کرد: به نظر می‌آید که به اندازه‌ای درگیر چالش‌های درون سازمانی و درون نهادی هستیم که از کارهای مشارکتی کردن و فراملی عمل کردن واهمه داریم. از مهم‌ترین مشارکت‌هایی که موزه‌ها در این خصوص انجام می‌دهند می‌توان به برگزاری چند نمایشگاه در موزه ملی و برگزاری چند نشست اشاره داشت. اما اینکه بگوییم ایران همراستا با شعار جهانی دور از کارهای تبلیغاتی، کاری تاثیرگذار انجام دهد، اینگونه نیست. باید به شعارهای ایکوم به عنوان یک چشم‌انداز بنگریم و آنگاه سیاستگذاری و برنامه‌ریزی عملی کنیم.
موزه‌داری سلیقه‌ای
با این وجود، مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی درخصوص چگونگی عملیاتی کردن بررسی‌ها و مطالعاتی که درخصوص روش‌های نوین موزه‌داری انجام می‌شود، گفت: عملیاتی شدن این موارد به سلیقه موزه‌داران بستگی دارد. در واقع این موارد چیزی نیستند که از یک جایی به عنوان سرچشمه پمپاژ شود به تمام موزه‌ها بلکه به موزه‌ها توصیه می‌شود تا در انجام فعالیت‌هایشان این شعار را مدنظر قرار دهند. البته که گزارش کارشان برای انجام ارزیابی‌ها می‌فرستند.
کارگر در عین حال آماری از فعالیت‌های انجام شده در دست نداشت و گفت: صد درصد فعالیت‌هایی انجام شده ولی اکنون به صورت مشخص آماری در اختیار ندارم. اما امسال شاهد برگزاری جشنواره‌ها، نوروزگاه، هفت سین، سخنرانی و نمایش اشیای جدید در موزه‌ها را شاهد بودیم. اینها اتفاقاتی هستند که مخاطبان جدید را جذب میکنند.
او با اشاره به نمایش ۱۵ اثر تارخی ایران در نمایشگاه «شکوه تمدن آسیایی» که این روزها در موزه ملی چین در شهر پکن درحال برگزای است، اذعان داشت: آثار ما تا مردادماه در موزه ملی چین خواهد بود و به زودی شاهد برگزاری نمایشگاهی از آثار تاریخی چین در ایران خواهیم بود. درعین حال به زودی نمایشگاهی از آثار تاریخی اسپانیا و موزه بریتانیا در ایران برگزار می‌شود.
