باستان‌شناسان به نخستین سایت نزدیک به نوار ساحلی مازندران رسیدند/ پارک موزه باستان‌شناسی در دست کاوشگران

به گزارش ایلنا، میثم فلاح (سرپرست هیأت باستان شناسی) گفت : تپه قِلاع کتی گِل محله سرخ رود محمودآباد، نخستین سایت باستانی نزدیک به نوار ساحلی مازندران (با فاصله مستقیم ۴ کیلومتر به دریای مازندران) است که اولین کلنگ کاوش های علمی باستان شناسی را در خود می‌بیند.

وی با بیان اینکه  این محوطه باستانی از حیث ابعاد (حدود ۴ هکتار) و ارتفاع (حدود ۱۵ متر) امروزه در محدوده روستای گل محله بخش سرخ رود شهرستان محمودآباد قرار داردتصریح کرد: پیدایی و دلیل انتخاب کاوش در این محوطه، روندی علمی و مطالعه شده روشمند، با سبقه یک دهه مطالعات باستان شناسی را طی کرده است.

این باستان شناس اظهار داشت: در منابع مکتوب به سکه‌های ضرب آمل در دوره ساسانی و ام القرا بودن و مرکز حکومت مرعشیان اسلامی در آمل اشاره شده است، با این شرایط، آمل باستانی می‌توانسته بستری مناسب برای شکل گیری فرهنگ‌های مختلف با تنوع عملکردی بناها و ساختارهای شهری و قلاع اقماری متعدد در جلگه و دشت با کاربردهای مختلف و در خور توجه باشد.

به گفته فلاح، شهرستان محمودآباد امروزی (بعنوان بخش ساحلی و مهم آمل باستانی به نام بندر تاریخی عین الهم که به دوران تاریخی و صدر تا میانه اسلام بر می‌گردد) به لحاظ موقعیت جغرافیایی در محدوده مرکزی استان مازندران قرار دارد.

سرپرست هیأت باستان شناسی افزود: در بررسی‌های باستان شناسی که در شهرستان محمودآباد صورت گرفت مشخص شد تپه قِلاع کتی، بزرگترین و شاخص‌ترین محوطه‌ای است که به شماره ۳۰۷۴۳ در سال ۱۳۹۰ ثبت ملی شده است.

او گفت: مطالعه آثار و شواهد به جای مانده ماحصل از بررسی‌های روشمند و سیستماتیکی که در سال‌های قبل صورت گرفته، آثاری از دوران تاریخی، سلجوقی، ایلخانی و تیموری را نمایان می‌سازد.

این باستان شناس تصریح کرد: با این مطالعات و بررسی‌های علمی صورت پذیرفته، مسئله، پرسش‌ها و فرایضی مطرح شده که خروجی آن منجر به نخستین فصل از کاوش‌های علمی در این تپه باستانی شده است.

او این پرسش‌ها را شامل؛ توالی فرهنگی و تاریخی متقن در این محوطه چیست؟ (شناخت ادوار تاریخی مسکون در این تپه) ، آغازین دوره شکل گیری این محوطه از چه تاریخی شروع شده است؟، کارکرد اصلی این تپه چه بوده است؟ ، تنوع ساختاری و سازه ایی (پلان و مصالح) و چگونگی نقشه ساختمان داخل و کاربری بخش‌های گوناگون در این محوطه چه بوده است؟، به چه اندازه فعالیت‌های تولیدی و صنعتی در این محوطه رواج داشته است؟ آیا می‌توان شواهد و مستنداتی ملموس از اتفاقات متعددی (همچون جنگ و سیل) که در تاریخ مکتوب منطقه ذکر شده و باعث تخریب شده را در لایه‌ها و کاوش‌ها دید و چهارچوبی علمی و قابل استناد برای طرح این مسئله داد؟ و مهمتر از همه اینکه، آیا می‌توان گفت که قلاع کتی همان "قلعه ماهانه سر" معروف و مشهور مرعشیان دوره اسلامی است که به دست تیمور از بین رفته است؟ عنوان کرد .

  فلاح با بیان اینکه با وجود این پرسش‌ها فرایضی نیز  مطرح است در تشریح فرضیه نخست گفت: با توجه به بررسی‌ها و مستندنگاری و طبقه بندی داده‌های سفالی سطحی و همچنین داده‌های سفالی و آجر که از چاله‌های (برخی تا عمق ۱۵ متر) حفاری‌های غیرمجاز بدست آمده و از بافت اصلی خود جدا شده اند، از دوران تاریخی (مشخصاً اشکانیان و ساسانیان) تا تیموری توالی فرهنگی و تاریخی داریم.

وی افزود: قلاع کتی با کشیدگی شرقی - غربی احداث شده است و با توجه به شباهت ساختاری با محوطه‌های اشکانی دشت گرگان، می‌توان از آن بعنوان خاستگاه پارتیان در منطقه یاد کر د که این دومین فرضیه پیش رو است.

فلاح در توضیح فرضیه سوم گفت: موجودیت بخشی از بارو و دیوار (ارتفاعی بالغ بر ۱۱ متر نسبت به زمین‌های اطراف)، بام پوش و چند تاق  آجری ضربی و تیزه دار آوار شده این قلعه می‌تواند بیانگر اهمیت بالای آن در دوران گذشته با کارکردهای مسکونی و دفاعی باشد و با توجه به ارتفاع حدود ۱۵ متری بخش میانی موجود، احتمالاً بخش مرتفع تپه، ارگ حکومتی مشرف بر محوطه‌های مسکونی اطراف بوده که با خندقی احتمالاً (حد فاصله بین دو تپه که امروزه قابل مشاهده است) جدا می‌شده و بخش حاکم نشین را از دیگر بخش‌ها جدا می‌کرد.

سرپرست هیأت باستان شناسی افزود: با توجه به فراوانی جوش کوره بر روی تپه پایینی این احتمال وجود دارد که گل محله دارای بخش و مرکزی تولیدی و صنعتی در ارتباط با پخت سفال هر چند در اِشل منطقه‌ای باشد که این را می‌توان چهارمین فرضیه برشمرد .

او در تشریح پنجمین فرضیه گفت: در تواریخ مکتوب به "قلعه ماهانه سر" (قلعه ای عظیم و بسیار با اهمیت از جایگاه مرعشیان) که به دست تیمور ویران گشته در منطقه ایی اشاره شده که با حوزه فرهنگی مورد پژوهش مطابقت دارد (ابن اسفندیار در باب قلعه ماهانه سر می‌گوید: از آمل ۴ فرسخ به سوی دریا جایگاه قلعه ماهانه سر است)، دور از ذهن نیست که با توجه به پیدایی شواهدی از دوران اسلامی (تا تیموری) و مستندات قلعه گونه و پیدایی ساختار و تنها تپه و یا قلعه نسبتاً وسیع (با مساحتی تقریبی ۴ هکتار) موجود در جلگه در آن شعاع مذکور به گفته ابن اسفندیار، قلاع کتی را بعنوان جدی‌ترین کاندید و فرض برای انتساب آن به قلعه ماهانه سر بدانیم تا پس از انجام کاوش‌های روشمند بدان پاسخ نهایی دهیم.

این باستان شناس در ادامه،  از مهمترین اهداف کاوش قلاع کتی را تبیین یافته های حاصل از کاوش‌های باستانشناسی با منابع مکتوب ، مطالعات آسیب شناسی و بررسی نقش عوامل مخرب (طبیعی و یا انسانی)، بازشناسی ساختار معماری و عناصر اصلی فضاها و ساختارهای مکشوفه و شناخت توالی فرهنگی و پیشنهاد و معرفی آن بعنوان شالوده ایی برای قیاس دوران تاریخی منطقه عنوان کرد .

او افزود: تعیین محدوده گسترش محوطه قلاع کتی، از سویی دیگر این هدف چند وجهی بوده (شناسایی و پژوهش باستانشناسانه، حفاظت اثر به لحاظ کالبدی – منظری – زیست محیطی و کاربردی) که ضمن حمایت قانونی، در جستجوی تضمین پایداری ارزش‌ها و برقراری و ارتقاء پیوندهای محیطی – تاریخی است تا از این راه نقش فرهنگی و اقتصادی آثار را در حوزه نفوذشان بازشناسی و باززنده سازی کند.

وی آزادسازی عرصه و حریم، اجرای تدابیر امنیتی و حفاظتی بمنظور نگهداری و محافظت را از دیگر اهداف این پروژه دانست و تصریح کرد: مهمتر اینکه در بخش لایه نگاری بتوانیم نخستین گام‌ها برای طراحی مدلی از یک توالی فرهنگی علمی و روشمند باستان شناسی دوران اسلامی و تاریخی مازندران ارائه دهیم.

فلاح با بیان اینکه این پروژه با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در حال انجام است گفت: هدف نهایی پروژه، تبدیل این محوطه به سایت موزه باستان شناسی و در نگاه گسترده تر با توجه به موقعیت بسیار مناسب جغرافیایی و با بهرمندی از رودخانه، آب بندان، درختزارها و عناصر طبیعی و جانوری تبدیل این منطقه به پارک موزه باستان شناسی مازندران است .

او گفت:  البته پارک موزه در چشم اندازی نزدیک قابل وثوق است که انجام کاوش‌های علمی و تأمین ملزومات استقراری، پژوهشی، زیرساخت‌های ارتباطی و گردشگری در ادامه آن میسر و ایجاد شود، چه بسا با انجام این موضوع علاوه بر شناخت تاریخ و تمدن منطقه، به رونق گردشگری و ایجاد شغل در منطقه کمک شایانی کند.

این باستان شناس در پایان تصریح کرد: مسلماً تنوع ساختارها باعث تنوع شغل (در ارتباط با احداث تأسیسات همگن با محیط در حوزه گردشگری) و ایجاد مکانی بسیار مناسب برای انجام پژوهش های علمی (مثلاً پایگاه مطالعات دوران تاریخی و اسلامی) مازندران و یا شمال ایران می‌شود.