کشف شواهد حضور ساسانیان در شهر تون
در لایه‌های زیرین مسجد صدر اسلامی کوشک که یکی از مساجد اولیه منحصر بفرد در فردوس است، شواهدی از استقراری تاریخی بدست آمد که نشان از حضور ساسانیان در این بخش از شهر تاریخی تون دارد.
به گزارش ایلنا، محمد اسماعیل اسمعیلی جلودار (سرپرست هیأت باستان شناسی) با اشاره به انجام کاوش در شهر تون گفت: فصل دوم پژوهش‌های باستان شناسی شهر تاریخی تون در فردوس خراسان جنوبی با همکاری مشترک معاونت پژوهشی دانشگاه تهران، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان جنوبی، پایگاه شهر تاریخی تون، اداره میراث فرهنگی شهرستان فردوس و مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری انجام گرفت.
عضو هیئت علمی گروه باستان شناسی دانشگاه تهران افزود: این پروژه با دو هدف شناسایی شواهد صنعتی در بخش جنوبی و غربی شهر تون، بازشناسی مسجد صدر اسلامی کوشک و شواهد آن انجام شد.
او با اشاره به کشف شواهد قطعی از کوره های سفال پزی قرون میانی اسلام و یک حوض انبار(آب انبار) مدفون شده به همراه سیستم تامین آب آن، از قنات جهانی بلده فردوس، از شناسایی روند تحول مسجد صدر اسلامی کوشک خبر داد.
این باستان شناس افزود: در این فصل ابتدا با همکاری پایگاه شهر تاریخی تون، مطالعات ژئوفیزیک در محدوده‌ای به وسعت یک هکتار در بخش صنعتی آن انجام گرفت و بر اساس نقشه‌های بدست آمده، سه نقطه برای کاوش انتخاب شد.
او با بیان اینکه تحلیل اولیه این مطالعات که با همکاری کوروش محمدخانی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی انجام گرفت نشان از وجود آثار معماری، سازه‌های حرارتی و تدفین در منطقه مورد نظر دارد اظهار داشت: بر این اساس سه ترانشه برای کاوش انتخاب شد که برآیند کاوش در آن کشف دو کوره مستطیلی شکل و آثار مرتبط با آن بود.
سرپرست هیأت باستان شناسی کاوش افزود: مطالعات اولیه انجام شده در فصل اول کاوش در این محوطه، نشان از وجود سفال با لعاب ارغوانی با فراوانی بالا در شهر تون داده بود که باستان شناسان غربی آن را گونه بامیان نام نهاده‌اند.
او افزود: با به دست آمدن شواهد قطعی تولید این گونه در کوره کاوش شده در این فصل، این نظر که مرکزیت این گونه در حوزه خراسان ایران قابل طرح و امکان بالایی داشته تا در افغانستان، قوت گرفته و به نظر بایست در نامگذاری آن از گونه بامیان به گونه فردوس – بامیان تجدید نظر و مطالعات تکمیلی پیرامون آن را ادامه داد.
شواهد اولیه وجود مکانی مذهبی در محل مسجد صدر اسلامی کوشک
عضو هیئت علمی گروه باستان شناسی دانشگاه تهران با موفقیت آمیز دانستن مطالعات اولیه در مسجد صدر اسلامی کوشک در فعالیت‌های باستان شناسی انجام گرفته گفت: یکی از مساجد اولیه منحصر بفرد در فردوس، مسجد کوشک است که در جهان اسلام با دو مسجد دیگر با نام‌های فهرج در نزدیکی یزد و ابن طولون در قاهره مصر قابل مقایسه است.
به گفته او، این مسجد دارای کتیبه‌های قرون اولیه و میانی اسلامی، در طول تاریخ همواره مورد استفاده قرارگرفته و به دلیل مداخلات انسانی و زلزله‌های تاریخی، بارها مرمت شده است.
اسمعیلی جلودار افزود: این مسجد از نظر معماری بویژه پیل پایه‌های آن با ساختار ستون نماهای چهارگانه در چهار ضلع با بناهای پیش از اسلام و دوره ساسانی قابل مقایسه است.
وی افزود: عدم هماهنگی شبستان ستوندار این مسجد با صحن و ایوان‌های آن از نظر پلان و سازه‌ای، باعث شد تا در مجموع سه ترانشه، در این مسجد مورد کاوش قرار گیرد.
سرپرست هیأت باستان شناسی با بیان اینکه نتایج بدست آمده نشان از وجود کف‌های استقراری متعدد در مکان دارد، از آشکار شدن پایه ستون گچی، کف اولیه مسجد و استقرار پیش از اسلامی یا ساسانی برای نخستین بار در آن خبر داد.
او تصریح کرد: در واقع در لایه‌های زیرین مسجد، شواهدی از استقراری تاریخی بدست آمد که نشان از حضور ساسانیان در این بخش از شهر تاریخی تون دارد.
عضو هیئت علمی گروه باستان شناسی دانشگاه تهران گفت: شناسایی دو پایه آتشدان که در حین عملیات مرمتی سال‌های گذشته(قبل از سال ۱۳۸۵) در گوشه شرقی مسجد بدست آمده بود و در ساماندهی انبار میراث فرهنگی مشاهده شد، فرضیه وجود یک مکان مقدس آیینی را مطرح می‌کند که بدست آمدن نتیجه قطعی، ضرورت ادامه مطالعات در این بخش را دو چندان می‌کند.
او در پایان افزود: نظر به اهمیت یافته‌های به دست آمده از مسجد صدر اسلامی کوشک فردوس، اقدامات اولیه برای حفاظت و مرمت آثار و شواهد معماری آن انجام شد.
