کاشت صیفی و کاهو در قلعه ساسانی/ شدت حفاری‌های غیرمجاز در قلعه ایرج بیشتر شد/ خاک قلعه تاریخی را برای کشاورزی می‌برند+عکس

به گزارش خبرنگار ایلنا، این روزها خبرها از حال بد میراث فرهنگی ورامین حکایت دارند. این حال بد فقط شامل تخریب یک یا دو بنای تاریخی نمی‌شود بلکه از کاشت خیار و کاهو در قلعه ساسانی گرفته تا به تاراج بردن خاک بنای تاریخی را دربرمی‌گیرد.

به جرات می‌توان گفت، قلعه ایرج در پیشوای ورامین یکی از آثار به‌جا مانده از دوران ساسانیان است که این روزها حال خوشی ندارد. میراثی که از گذشتگان به‌جا مانده و حتی به باور برخی، این قلعه همان "دژ وارنا" است که در وندیداد (یکی از بخش‌های اوستا، از کهن‌ترین کتاب‌های زرتشتیان) به آن اشاره شده است، این روزها تبدیل به زمین کشاورزی شده و از قضا بهترین صیفی‌جات ورامین در خاک همین قلعه ساسانی کشت و برداشت می‌شود.

امروز فقط دیوارها و نشانه‌هایی از این قلعه تاریخی که می‌توان آن را بزرگترین قلعه خشتی ایران ‌نامید، باقی مانده است. قلعه‌ای که در زمان پادشاهی شاپور دوم (۳۰۹-۳۷۹ میلادی) ساخته و در اواخر دوره ساسانی متروک شده است. این قلعه در یازدهم شهریور ۱۳۸۲ با شماره ۹۸۳۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. اکنون دیگر نه تنها تابلویی برای راهنمایی گردشگران علاقمند ندارد بلکه تبدیل به محل انباشت زباله و نخاله‌های ساختمانی، کاشت و برداشت صیفی‌جات شده است.

محمدرضا نعمتی (سرپرست هیات پژوهش‌های باستان‌شناسی قلعه "ایرج" پیشوا در ورامین) درخصوص کشفیات این کاوش گفته بود: با کاوش در بدنه داخلی حصار، بقایای ۱۰ اتاق سراسری در ارتفاع شش متری از کف قلعه مشخص شد. همچنین حداقل ۹ کف استقراری با کاوش‌های باستان‌شناسیِ درونِ اتاقِ کاوش‌شده است. با این وجود به دلیل تخریب و تسطیح این بخش از محوطه توسط لودر، بخش قابل توجهی از اطلاعات مربوط به ساختار معماری حصار در بیرون از محوطه مخدوش شده است.

محمدرضا تاجیک (کارشناس ارشد تاریخ ایران و مسئول مرکز ورامین شناسی) با اشاره به آنکه محوطه قلعه ایرج درحدود ۲۰۰ هکتار است و تاکنون آثاری مانند سکه‌های دوره ساسانیان نیز در این قلعه پیدا شده به ایلنا گفت: این قلعه به عنوان بزرگ‌ترین قلعه نظامی جهان نیز شناخته می‌شود. اما مدتی است که شاهد آن هستیم در چهار طرف این قلعه، خار و خاشاک و زباله آورده و آتش زده می‌شود.

او در ادامه به تردد گردشگران به قلعه ایرج اشاره کرد و گفت: روزانه حداقل یک تور متشکل از ۳۰ گردشگر برای بازدید از قلعه ایرج به ورامین می‌آیند و این تردد با حضور اتوبوس گردشگران همراه است که به دیواره‌های قلعه آسیب می‌رساند. البته تابلویی برای راهنمایی آنها برای بازدید از این جاذبه منحصربه فرد وجود ندارد.

قنات و خاک‌هایی که به تاراج می‌رود

به گفته او، با وجود آنکه تمام قنات‌های منطقه خشک شده‌اند اما قناتی که در این قلعه وجود دارد همچنان پرآب است و گفته می‌شود از دماوند سرچشمه می‌گیرد. شاید این مهم یکی از دلایلی باشد که کشاورزان ورامین این قلعه ساسانی را برای کشت گوجه، خیار و صیفی‌جات خود انتخاب کرده‌اند.

این کارشناس تاریخ تصریح کرد: از قبل از انقلاب تاکنون، کشاورزی در داخل قلعه ایرج فعال بوده و این امر همچنان ادامه دارد. حتا می‌توان گفت بهترین سبزیجات و صیفی‌جات تهران اعم از خیار، گوجه، کلم، بادمجان، کاهو در داخل این قلعه تاریخی کشت و برداشت می‌شود.

کشت گسترده صیفی و سبزیجات کشاورزی بهاره، پائیزه و ...  در داخل قلعه و آبیاری آن

او ادامه داد: از آنجا که قلعه ایرج دارای خاک آفتاب خورده بسیار مرغوبی است جدیدا شاهد آن هستیم که خاک این قلعه را برای استفاده در زمین‌های کشاورزی، بار نیسان و کامیون می‌کنند و از آنجا انتقال می‌دهند. این امر معضلی است که هر روز شاهد آن هستیم. اما از آنجا که قلعه عرصه و حریم ندارد، مسئولی هم نیست که به آن رسیدگی کند، پس شاهد افزایش چنین تعرض‌هایی به این اثر تاریخی هستیم.

حمل خاک مرغوب داخل قلعه به بیرون به وسیله کامیون جهت مصارف کشاورزی

به گفته تاجیک، حتا شاهد حفر استخر‌های عمیق آب در این قلعه تاریخی هستیم که گاه عمق آنها به ۲ یا ۳ متر می‌رسد. این استخرها سبب لایه‌برداری از قلعه می‌شود و مواد فرهنگی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. این درحالی است که تاکنون چهار فصل کاوش در این قلعه انجام شده و هنوز نتایج مدونی از این کاوش‌ها منتشر نشده است.

البته او به این نکته اشاره داشت که با تامین اعتبار توسط بخشداری و دهداری، شاهد لای‌روبی از قنات قلعه ایرج بودیم بااین وجود هنوز با گذشت ۱۰ ماه از این اقدام شاهد آن هستیم که دریچه قنات به حال خود رها شده و زمانی که گردشگران از سر کنجکاوی برای سرکشیدن به داخل قنات می‌روند، امکان سقوط آنها وجود دارد.

افزایش حفاری‌های غیرمجاز

این کارشناس تاریخ ایران با اشاره به آنکه مدتی است شاهد حفاری‌های غیرمجاز در قلعه ایرج هستیم، گفت: در نقاط مختلف قلعه ساسانی شاهد حفاری‌های غیرمجاز هستیم چنانکه طی سال جاری این حفار‌ی‌ها شدت بیشتری پیدا کرده است. حتا در ترانشه‌های باستا‌ن‌شناسان نیز این حفار‌ی‌ها انجام می‌شود.

او دلیل افزایش میزان حفاری‌های غیرمجاز در قلعه ایرج را نبود یگان حفاظت و ماموران حفاظتی عنوان کرد و گفت: در دوره ریاست جمهوری گذشته، دو مامور مسئولیت حفاظت از این قلعه تاریخی را برعهده داشتند و بعد از دوسال دیگر هیچ نگهبانی در این محوطه حضور نداشت. اکنون نیز هیچ حفاظت فیزیکی از  قلعه انجام نمی‌شود. از دیگر سو با مجزا شدن شهرستان‌های قرچک، پیشوا و ورامین از یکدیگر شاهد کاهش نظارت در قلعه ایرج هستیم. ضمن آنکه شاهد تردد کشاورزان، گله‌داران و گوسفندان در این قلعه ساسانی هستیم.

مسئول مرکز ورامین‌شناسی افزود: طی سال‌های گذشته شاهد تبدیل شدن قلعه ایرج به زباله‌دانی بودیم و طی سال جاری شاهد دپوی نخاله‌های ساختمانی در این قلعه تاریخی هستیم. مخصوصا در دروازه جنوبی شاهد دپوی نخاله‌ها و زباله‌ها هستیم. با وجود آنکه اردیبهشت امسال بیش از ۱۰ کامیون نخاله ساختمانی و زباله از این قلعه خارج شد اما بازهم شاهد دپوی زباله‌ها در این قلعه تاریخی هستیم.

مسئول مرکز ورامین‌شناسی، بروز چنین مشکلاتی برای آثار تاریخی منطقه را نبود مدیریتی واحد و ناهماهنگی در مدیریت میراث فرهنگی شهرستان‌های تهران عنوان کرد که آنگونه که به نظر می‌رسد، به حال خود رها شده‌اند و مدیریت میراث فرهنگی تهران که این شهرستان‌ها زیرمجموعه آن به حساب می‌آیند، نظارت درستی روی آن ندارد.

تخلیه هر روزه نخاله‌های ساختمانی در قلعه

رهاسازی زباله‌های خانگی در داخل قلعه

آتش زدن نخاله پسماند پلاستیک گلخانه‌های کشاورزی در داخل قلعه و فراری شدن گردشگران از انتشار بوی نامطبوع آن

رهاسازی گسترده شاخ و برگ گیاهان هرس شده در داخل قلعه

 تخلیه نخاله‌های ساختمانی و دپوی کود حیوانی در حریم قلعه

 رهاسازی ترانشه‌های باستان شناسان بدون محافظت و تعرض حفاران غیرمجاز