خشونت در سینمای ایران بیداد می‌کند/کارتون‌های والت‌دیزنی لبریز از مصادیق خشونت است/باید خشونت را به نفع کودک، سانسور کرد

ارسیا تقوا (روان‌پزشک و عضو شورای سیاست‌گذاری نهمین همایش سلامت روان و رسانه) در گفتگو با خبرنگار ایلنا، با تاکید بر ضرورت درجه‌بندی فیلم‌ها و کارتون‌ها برای سنین مختلف، گفت: همه‌جای دنیا برحسب فرهنگ‌ خودشان برای کارتون‌ها، برنامه‌های کودک و بزرگ‌سالان‌شان، بازی‌های گیم‌نت بچه‌ها، برنامه‌های سینمایی و تلویزیونی سیستم سنجش (Rating) دارند؛ به‌طور مثال امریکا همه فیلم‌ها را ملزم به این درجه‌بندی می‌کند به‌طوری‌که همه باید از تصمیمات آن‌ها تبعیت کنند.

تقوا ادامه داد: چندی پیش جمعی از تهیه‌کنندگان در کشورمان گفتند می‌خواهند در این زمینه کار کنند؛ ما از طرف انجمن روان‌پزشکان ایران بلافاصله استقبال کردیم و گفتیم حاضریم در این زمینه همکاری کنیم تا سیستم سنجش (ریتینگ) در ایران هم پیاده شود. چون از این نظر، با مشکلی جدی مواجهیم؛ چه بسا فیلمی که در امریکا برای افراد بالای ۱۳ سال مناسب است. در ایران در گروه سنی افراد بالای ۱۷ سال درجه‌بندی شود. اما چون ما سیستم ریتینگ نداریم، براساس سلیقه برای خودمان در سینما نظر می‌دهیم که این فیلم را زیر ۱۴ و آن یکی را زیر ۱۵ سال نبیند، در‌حالی‌که نه سازوکارش را می‌دانیم و نه این درجه‌بندی‌ها ضمانت اجرایی دارد.

این منتقد هنری با تاکید بر اینکه «خشونت در فیلم‌های ما بی‌داد می‌کند» گفت: سینما و تلویزیون به ظاهر مقابل نمایش موضوعات غیراخلاقی بسیار محکم ایستاد اما برعکس جلوی ورود خشونت را به حد کافی نگرفت. به این دلیل که این کار تنها یک مرکز و سازمان نیست؛ نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم وزارت فرهنگ و ارشاد یا صداوسیما به تنهایی این کار را انجام دهند. همه‌مان باید دل‌مان برای این سیستم بسوزد و فکر کنیم بچه‌هایمان در این فضا نفس می‌کشند و نباید در معرض خشونت قرار بگیرند چراکه خشونت، خشونت بیشتری می‌آفریند و در نهایت هرگونه حس انسانی مثل مهربانی و صمیمیت را از بین می‌برد.

تقوا یادآور شد: بچه بعد از ظهر و گاهی پیش از حضور پدر و مادر، به خانه می‌آید و از طریق کانال‌های ماهواره‌ای که قفلی ندارند، فیلم‌ها و برنامه‌هایی را تماشا می‌کند که مناسب سن و ادراک او نیست.

او تصریح کرد: فکر می‌کنم چون خیلی از روش‌هایی که تاکنون داشته‌ایم بازدارنده بوده و این بازدارندگی دل‌زدگی ایجاد کرده همه دیگر خسته‌اند، می‌گویند ملت به اندازه کافی زیر بار سانسور رفته‌اند شما دیگر سانسوری اضافه نکنید؛ ما می‌گوییم این سانسور برای بچه‌هایمان است، بچه‌ها نباید این صحنه‌های خشونت‌بار را ببینند چون این صحنه می‌چسبد به مغز کودک و زمانی بعد که می‌خواهد مشق‌اش را بنویسد یا فعالیت خلاقانه‌ای داشته باشد، نمی‌تواند.

تقوا با تاکید بر اینکه «به‌هرحال باید فکری به حال این مساله کرد» گفت: ما می‌دانیم که انیمیشن مصداق بارز تولیدات محصول برای بچه‌هاست اما مطالعه‌ای چند سال پیش انجام شد و دیدند محصولات کارتونی والت‌دیزنی لبریز از مصادیق خشونت است. یعنی به ازای هر یک دقیقه، گاهی چند مورد خشونت در این برنامه‌ها دیده می‌شود. شخصیت‌ها مدام هم‌دیگر را می‌زنند و خشونت‌هایی را نسبت بهم اعمال می‌کنند که چندین بار هم تکرار می‌شود اما ظاهرا لاستیکی هستند و دردی احساس نمی‌کنند. مطالعات باعث ایجاد تحولی شد که دیگر مصادیق خشونت را نشان ندهند چون همین کارتون‌ها هم باعث اشاعه خشونت در جامعه خواهد شد. به همین دلیل حساسیت در این زمینه بیشتر شد و رسانه‌ها سعی کردند در این زمینه کار کنند. نتیجه این شد که جلوی حساسیت‌زدایی از خشونت در برنامه‌های بچه‌ها گرفته شود به نحوی که هر موردی از نمایش خشونت از نظر میزان آسیب‌زنندگی جدی گرفته شود.

این روان‌پزشک در بخش دیگری از صحبت‌هایش تصریح کرد: آمارهایی که سیستم‌های دولتی و انتظامی می‌دهند گاهی مبنی بر این است که خشونت‌های عریان در جامعه کمتر شده. یعنی خشونت‌هایی که مستقیما منجر به جرح فیزیکی می‌شود شاید در عدد کمتر به نظر برسد و این را به‌عنوان پیشرفتی در کم کردن خشونت آشکار عنوان می‌کنند. اما متاسفانه ما احساس می‌کنیم خشونت‌ها در لایه‌های زیرین‌تر اجتماعی نمود برجسته‌ای دارد؛ همان مواردی که تحت عنوان خشونت کلامی می‌شناسیم مانند تحقیرهایی که در خانواده‌ها، مکان‌های کاری، مشاغل و اجتماعاتی که افراد کنارهم قرار دارند و سیستم بالادست-پایین‌دستی وجود دارد.

تقوا ادامه داد: این نوع از خشونت چه به صورت کلامی باشد، چه به صورت درک نکردن، تحقیر، مورد غفلت و مسامحه قرار دادن و... باعث برانگیختن فضای پر از تنش و خشونتی در خانواده‌ها می‌شود که متعاقبا حتی قربانیان از خود خشونت نشان می‌دهند، چراکه خشونت، خشونت بیشتری می‌آفریند. خشونت هم‌چون عفونتی است که در فضای پرتنش از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود. برای همین می‌بینید بیشترین کسانی که خشونت می‌ورزند افرادی هستند که سابقه مورد خشونت واقع شدن را داشته‌اند و این خشونت را امروز نسبت به فرزندان، همسر و اطرافیان‌شان روا می‌دارند. این روزها انواع دیگر خشونت‌ها و آمارشان هم مورد توجه قرار گرفته و حساسیت‌ها در این زمینه بالاتر رفته در نتیجه درموردشان بیشتر هم کار می‌شود.

او با بیان اینکه «سعی شد تا توجه سازمان‌ها و مراکز به خشونت افزایش یابد، چون دیدند می‌تواند شالوده هر سیستم منسجمی را بهم بزند» گفت: تلاشی صورت گرفت تا توهین و فحاشی که یکی از مشخصات ابراز خشونت آشکار و مستقیم است کنار گذاشته شود؛ حتی کلماتی که بار تحقیر و خرد کردن افراد را دارد کمتر شود. از افراد و بچه‌ها خواسته شد هر نوع خشونت، نه صرفا فیزیکی که کلامی و حتی تحقیری که مثلا راننده سرویس مدرسه نسبت به شما روا داشته را بیان و گزارش کنید.

عضو شورای سیاست‌گذاری نهمین همایش سلامت روان و رسانه ادامه داد: راه‌هایی به قربانیان یاد داده شد که اولا بتوانند از خودشان دفاع کنند و سپس امداد بطلبند. از طرفی، راه‌ها و مکان‌های امدادطلبی بسیار مهم است. چون ۷۰ درصد از موارد کودک‌آزاری و مانند آن توسط افراد آشنا و نزدیکان انجام می‌شود. برای همین متولیان سعی کردند حساسیت مراکز و هم‌بستگی ارگان‌های گوناگون برای ورود به این مساله را بیشتر کنند و هر مورد خشونت را تا آخر پیگیری کنند. در خیلی از مراکز بزرگ خارج از کشور، حتی یک مورد خشونت را رها نمی‌کنند؛ از خود فرد هم نمی‌پرسند، بلکه نامحسوس او و اطرافیانش را چک می‌کنند، چون می‌دانند خشونت چه تبعاتی بر شاکله روانی و شخصیتی افراد به جا می‌گذارد و چقدر می‌تواند آسیب‌زا باشد.

تقوا با اشاره به اینکه «بنابراین موضوع خشونت هنوز برای ما مهم است» گفت: موضوع کنگره قبلی (هشتمین همایش سلامت روان و رسانه) هم خشونت بود اما احساس کردیم تازه مدخل موضوع را باز کرده‌ایم؛ خشونت ادامه دارد، پر و بال گرفته و می‌توان درباره مصادیق بسیارش صحبت کرد. مثلا همین‌که من به زنم  بگویم: بنشین خانه و اجازه نداری دیگر ادامه تحصیل دهی!، مصداق خشونت است اما شاید خیلی‌ها باورشان نشود. مصادیق متعددی برای خشونت می‌توان ابراز داشت که درباره اهمیت آن‌ها می‌توان در نشست‌های همایش صحبت کرد؛ به خصوص که نمودهای خشونت در فرهنگ‌های مختلف متفاوت است.  

او یادآور شد: شاید اگر کسانی بگویند مصادیق عریان خشونت در جامعه کم شده، شاید ما نتوانیم حرف خاصی بزنیم چون آمارها در اختیار آنهاست. اما همایش سلامت روان و رسانه و جلساتی مانند آن برای این است که به آبشخورها و ریشه‌های خشونت پرداخته شود که اولا چگونه می‌توان آن را پیشگیری کرد و در مرحله بعدی اگر خدای نکرده در سطح جامعه این اتفاق افتاد، چگونه می‌توان به صورت جدی با آن برخورد کرد.

تقوا تصریح کرد: من فکر می‌کنم برپایی نهمین همایش سلامت روان و رسانه که افرادی با دیدگاه‌های مختلف از جرگه‌ی پزشکی، روان‌شناسی و علوم اجتماعی در آن حضور دارند، می‌تواند اتفاق خوبی باشد. همه به این نظر رسیده‌اند که رسیدگی به مساله خشونت لازم است؛ اما برای به سرانجام رسیدن، باید یک اجماع بین همه پیدا شود.