از بین دوهزار غار ایران تنها ۴۰۰ غار نقشه دارند/در غارشناسی در جهان هیچ جایگاهی نداریم

به گزارش خبرنگار ایلنا، غارها مکان‌های نوستالژیک و یادآور اسکان پدران انسان‌های امروزین در نخستین مسکن‌شان هستند. از مردان آنجلس که ۳۰۹ سال را در غار خوابیدند تا پیامبر اسلام(ص) که در غار حرا مبعوث شد. حتی اساطیر نیز از بهره غارها بی‌نصیب نمانده‌اند. از کیومرث افسانه‌ای تا فریدون پادشاه اساطیری، همگی روزگاری طولانی را در غار به سر برده بودند و حتی رستم برای بر تخت نشاندن کیقباد، به اشاره زال به کوه می‌رود و کیقباد را با خود از غار به بیرون می‌آورد. اکنون که غار همچون روزگاران اسطوره آلوده قدیم از نظام معنایی خاصی بهره‌مند نیست، همچنان به‌عنوان یک جاذبه گردشگری در سراسر جهان به شمار می‌رود.

یونس شریعت‌مداری (غارشناس و کارشناس غارنوردی) معتقد است که غارهای ایران پتانسیل بالایی برای جذب گردشگران دارند ولی از بین دوهزار غار موجود تنها برای ۳۵۰ تا ۴۰۰ غار نقشه تهیه شده و مابقی غارها همچون نقطه‌ای در نقشه هستند.

 شریعت‌مداری درباره اینکه تا چه اندازه غارهای ایران در جهان شناخته شده هستند و گردشگرانی برای دیدن آنها به ایران می‌آیند، گفت: شناسایی و معرفی غارها از نظر اتحادیه جهانی (UIS) به این معناست که شما از آنها نقشه، عکس و همچنین گزارش زمین‌شناسی و موارد دیگر داشته باشید که در این بین نقشه به‌عنوان الویت بوده که اگر نباشد در حقیقت کسی از غار مورد نظر اطلاع ندارد. بر این اساس می‌توان با قدرت گفت که از بین دوهزار غاری که در ایران وجود دارد، تنها برای ۳۵۰ تا ۴۰۰ غار نقشه تهیه شده و کارهای زمین‌شناسی، عکاسی و موقعیت دقیق جی‌پی‌اس آن را داریم و بقیه چندان شناخته شده نیستند.

وی ادامه داد: به این ترتیب اگر رویکرد ما غارشناسی باشد، در جهان هیچ جایگاهی نداریم. چراکه اطلاعاتی نداریم و تازه براساس چیزی که سازمان زمین‌شناسی بعد از چهل و خرده‌ای سال طبقه‌بندی کرده و لیست داده است؛ ما اکنون تنها موقعیت مکانی و جانمایی ۲ هزار غار را در ایران داریم که همانطور که گفتم به جز حدود ۴۰۰ تای آنها مابقی همانند نقطه‌ای در نقشه هستند. البته لازم است بگویم که از لحاظ گردشگری، همه این غارها برای گردشگران جالب نیست. افراد همانگونه که برای دیدن اصفهان به ایران می‌آیند، به همان صورت برای غارهایی به ایران می‌آیند که بهترین‌ نوع‌ خود در جهان هستند. همانطور که شما اگر به ایتالیا بروید، رم را به شهرهای دیگر آن ترجیح می‌دهید.

شریعت‌مداری در ادامه با بیان اینکه ترین‌ها همیشه در الویت هستند؛ خاص‌ترین غارهای ایران را این‌طور معرفی کرد: کشور ما از لحاظ جاذبه هیچ چیز کم ندارد و اینکه گردشگران خارجی زیادی برای دیدن غارهای ما به ایران نمی‌آیند، از کم‌کاری ماست. به‌عنوان مثال غار نمکدان طولانی‌ترین غار نمکی دنیا به طول ۶هزار و پانصد متر بوده که در جزیره قشم واقع شده است. همچنین غار‌های سهولان، دانیال، سراب و علیصدر از بهترین نمونه‌های غارهای آبی به شمار می‌آیند که در ایران واقع شده‌اند. همینطور غار آهکی پَرو در کرمانشاه با طول ۷۵۰متر یکی دیگر از غارهای خاص ایران است. در کنار این موارد، غار غلا را داریم که عمقی آن منفی ۵۶۰ متر بوده و دومین تک‌چاه در بین غارهای دنیا است. البته غارهای دیگری همچون غار دوسر در مهریز یزد را داریم که پنجمین تالار بزرگ غارهای دنیا را دارد و غار جوجار که منفی ۱۳۰۰ متر از سطح پایین می‌رود و عمیق‌ترین غار ایران به شمار می‌آید.

وی همچنین درباره استقبال گردشگران خارجی از غارهای ایرانی گفت: البته این را باید بگویم که همه غارهایی که از آنها نام برده شد، نقشه دارند و در سایت مرجع کیورباب ثبت شده‌‌اند. در حقیقت ما براساس این مرجع که تمام دنیا غارهای خود را در آن ثبت کرده‌اند؛ می‌گوییم که بزرگترین غار نمکی جهان در ایران است. به این ترتیب خارجی‌ها نیز از این غارهای ما مطلع هستند و اتفاقا برای آنها به ایران می‌آیند. به عنوان مثال در این رابطه چندین تور تکنیکال را در شهریور ماه امسال برگزار کردیم. همچنین سال‌های گذشته نیز چندین گروه برای دیدن غارهای ایران به کشور ما سفر کردند. به عنوان مثال چند وقت قبل یکی از غارنوردهای انگلیسی با تجهیزات خود به ایران آمد و از غار مهریز یزد نقشه سه‌بعدی تهیه کرد. همچنین کاشف‌های غار از دانشگاه چارلز پراگ به غار نمکدان قشم آمدند و نزدیک به ۲۰ تا ۲۱ مقاله از غاری استخراج کردند که ما ایرانی‌ها مدت‌ها آن را رها کرده بودیم.

این کارشناس غارنوردی درباره میزان اسقبال گردشگران داخلی از غارهای ایران نیز اظهار کرد: به طور کلی گردشگران از غارهای روتین ما همچون غار رودافشان در نزدیکی تهران، غار نخجیر در دلیجان استان مرکزی، غار کتله‌خور زنجان استقبال خوبی به عمل می‌آورند که از طرفی جای خوشحالی دارد ولی از سوی دیگر ممکن است این استقبال سبب آسیب رساندن به اکوسیستم غار شود. به همین دلیل باید به گونه‌ای عمل کنیم که تا جای ممکن از آسیب‌های احتمالی که غارهای گردشگر پذیر با آن مواجه هستند، جلوگیری شود.

وی افزود: البته باید بگویم که بنده به‌هیچ‌وجه مخالف معرفی غارها به‌عنوان جاذبه گردشگری نیستم؛ اما اینکه بخواهیم برای کسب درآمد، سبب آسیب رساندن به اکوسیستم غار شویم؛ به‌هیچ وجه پذیرفتنی نیست. این نکته نیز قابل ذکر است که تمام غارها را نمی‌توان در معرض دید همه گردشگران قرار داد و تقریبا غارهای روتینی برای این موضوع معرفی می‌شوند. دیدن غارهای دیگر مختص به غارنوردان بوده که با برگزاری تورهای علمی می‌توان به‌نوعی زمینه‌ای برای معرفی آنها شد.

وی درباره اقداماتی که به نوعی سبب آسیب دیدن اکوسیستم غارها می‌شود نیز اظهار کرد: لامپ‌هایی‌ که برای تردد گردشگران در غارها قرار می‌دهند؛ نور و گرمایی ایجاد کرده که سبب آسیب رساندن به غار می‌شود. رفت‌وآمد گردشگران به داخل غارها نیز سبب آوردن عوامل بیرونی به داخل غارها شده و آنها را با مشکل مواجه می‌کند. هر کدام از این عوامل به تنهایی می‌توانند شرایط را برای پدید آمدن جلبک‌هایی در غار فراهم کند که به نوعی اولین پله تخریب غارها به شمار آمده و می‌توانند در مدت زمان فوق‌العاده کوتاهی آنها را تخریب کنند. البته اکنون بعد از پیگیری‌های متعدد درغار علیصدر راهکاری برای این موضوع در نظر گرفته شده و اکنون به‌جای لامپ در این غار از سنسورهایی استفاده می‌شود که حضور افراد را تشخیص داده و در مواقعی که کسی در آن منطقه نیست، خاموش می‌شوند و به این صورت دمای غار کنترل شده و دما تا جای ممکن ثابت می‌ماند.

شریعت‌مداری ادامه داد: عامل دیگری که موجب تخریب غارها شده است؛ برداشت‌های کنترل نشده از آب‌های درون غار است. به عنوان مثال می‌توان به غار نخجیر اشاره کرد که طبقه پایین آن تا همین چهار، پنج سال پیش مخزن آبی بود که ۲۰متر عمق داشت و در آنجا غواصی انجام می‌شد ولی اکنون کاملا خشک شده و حتی ماهی که روزی در آنجا زندگی می‌کرده؛ دیگر نیست. این موضوع عوامل مختلفی دارد که ازجمله آنها می‌توان به برداشت آب توسط انسان‌ها و همچنین اکوسیستم غار اشاره کرد که گرم شدن کره زمین، سبب کاهش آب‌های زیر زمینی ما هم شده است.

وی در ادامه گفت: غار کتله‌خور زنجان نیز چند وقت قبل به نحو دیگری با مشکل مواجه شد. به طوری که در فاصله ۱۰۰ تا ۱۵۰ متری دهنه غار، سدی ساخته بودند، که اگر آن را آبگیری می‌کردند، غار کتله‌خور هم به زیر آب می‌رفت. این دوستان ازین موضوع اطلاع نداشته و سد را ساخته‌اند و بعد فهمیده‌اند که اگر سد را آبگیری کنند غار پر آب می‌شود و به این صورت از خیر ساختِ سد گذشتند. همه این موضوعات به مدیریت این مناطق مربوط می‌شود که با تمام تلاش‌های خود در جهت جلوگیری از آسیب دیدن غارها، آنچنان موفق نبوده‌اند.

این غارشناس افزود: ما چه بخواهیم و چه نخواهیم، توریستی شدن این مناطق با آسیب همراه هست. به عنوان مثال شما اگر به هر کدام از غارهای توریستی بروید، می‌بینید که کف همه آنها کنده و بتن‌ریزی شده و حتی در مواقعی برای آنها پله گذاشته‌اند. یعنی به‌طور کلی همه این غارها آسیب را داشتند ولی یکی از آنها کمتر مورد آسیب قرار گرفته و یکی بیشتر. این موضوع در جهان هم وجود دارد ولی در نقاط دیگر تنها یک یا دو غار را به گردشگران اختصاص می‌دهند و ما بقی غارها بسته می‌مانند و برای رفتن به آنها نیاز به مجوز خواهد بود.

وی ادامه داد: به عنوان مثال در سفری به کشور اسلوانی که مهد غارنوردی اروپا و جهان است، از چند غار توریستی بازدید کردیم. یکی از این غارها به صورتی بود که نزدیک به سه هزار متر را ۳۰ سانت بتون ریخته بودند و برای ورود به آن باید همانند معدنچی‌ها با تراموا به داخل می‌رفتید و خارج می‌شدید. حتی داخل این غار دو تالار عروسی بسیار بزرگ بود که از سقف آنها نیز لوسترهایی را آویزان کرده بودند و به این صورت مکان بسیار شیک و مجلسی را درون غار ایجاد کرده بودند. به هرحال این اقدامات به غار آسیب وارد می‌کند ولی این کشور تنها این غار و یکی دو غار دیگر خود را از بین چهارهزار غار خود در اختیار گردشگران قرار داده و بقیه غارهای آن بسته هستند و محافظت می‌شوند.

شریعت‌مداری در ادامه گفت: ما می‌توانیم این مدل را با ایران مقایسه کنیم. غارهای توریستی ایران همه با تخریب مواجه هستند که البته از نظر من این تخریب در صورتی که کنترل شده باشد، چندان مهم نیست. ولی ما هم باید همانند کشور اسلوانی در کنار این غارهای توریستی، بقیه غارهایمان را برای جذب توریست از بین نبریم ولی متاسفانه اینطور نیست. به‌عنوان مثال در خیلی از روستاهای ایران غارهایی وجود دارد که افرادی آمده‌اند و با یکسری از تزئینات کوچک آنها را درست کرده و به نوعی با انجام کارهایی زمینه آسیب رساندن و تخریب غار شده و در عین حال برای توجیه کار خود غار علیصدر را مثال می‌زنند.

وی افزود: غار رودافشان در نزدیکی تهران نمونه‌ای از همین نوع است که دوستانی آمده‌اند و برای اینکه آن را توریستی کنند، به داخل آن موتور برق و چراغ‌هایی بردند و در مقابل دهنه آن که دومین دهنه بزرگ در بین غارهای ایران را دارد، پله‌هایی درست کردند. ولی از آنجا که این غار آنچنان مورد توجه گردشگران قرار نگرفت، تمام وسایل ازجمله سیم‌های برق، نورافکن‌ و پرژکتورها داخل غار ماندند و تبدیل به زباله‌ای درون آن شد‌ه‌اند.

شریعت‌مداری در ادامه بیان کرد: بنابراین اگر این موضوع کنترل شده نباشد؛ ما هم به محیط زیست و هم به اکوسیستم غار صدمه می‌زنیم. همانند اتفاقی که در غار نخجیر افتاد و اکنون هیچ خفاشی در آن دیده نمی‌شود. آمدند و ابتدای ورودی این غار یک در شیشه‌ای برقی گذاشتند که با ورود گردشگر بازمی‌شد و بعد از آن بسته می‌شد. این حرکت سبب شد تا موجوداتی که داخل غار بودند،‌ دیگر نتوانند بیرون بیایند و آنهایی که به بیرون از غار رفته بودند، دیگر نتوانستند به داخل غار بیایند و زندگی آنها به خطر افتاد.

وی در پایان گفت: ما در غارها بحث جانورشناسی هم داریم چراکه خواسته یا ناخواسته با استفاده توریستی از آنها، جانورهایی که در آن زندگی می‌کنند را از بین می‌بریم. به عنوان مثال موجوداتی همچون غورباغه‌ها، سوسک‌ها، عنکبوت‌ها و خیلی از موجودات دیگر، زمستان به داخل غار می‌روند و در آنجا زندگی می‌کنند، اما ما با اقداماتی همچون در گذاشتن زندگی این موجودات به خطر می‌افتد.