حضور ایران در سیزدهمین کمیته بین‌الدول حراست از میراثفرهنگی ناملموس در موریس
سیزدهمین کمیته بین‌الدول حراست از میراثفرهنگی ناملموس (کنوانسیون ۲۰۰۳ یونسکو) ۵ تا ۱۰ آذرماه ۱۳۹۷ در پورت‌لوئیس پایتخت جمهوری موریس برگزار خواهد شد.
به‌گزارش ایلنا، امسال نیز هیئتی از معاونت میراث فرهنگی این سازمان به‌همراهی هیئتی از مرکز مقوله درجه ۲ یونسکو (به طور مستقل) در این نشست حضور خواهند داشت.
این هیئت ارائه گزارش‌های مقتضی در خصوص حراست از میراث فرهنگی ناملموس کشورمان، مشاوره در خصوص ثبت جهانی پرونده‌های مشترک میراث فرهنگی ناملموس برای سال‌های ۱۳۹۸ (۲۰۱۹میلادی) و ۱۳۹۹ (۲۰۲۰میلادی)، برگزاری نمایشگاه و سایر موارد را در دستور کار خود دارد.
کنوانسیون حراست از میراث فرهنگی ناملموس در سی و دومین نشست کنفرانس عمومی یونسکو که در تاریخ ۲۹ سپتامبر لغایت ۱۷ اکتبر ۲۰۰۳ (هفتم تا بیست و پنجم مهرماه ۱۳۸۲) در مقر این سازمان- پاریس، تشکیل شد، به تصویب می‌رسد. این کنوانسیون که شامل یک مقدمه و چهل ماده است در ۲۲ آذرماه ۱۳۸۴ به تصویب مجلس شورای اسلامی ایران می‌رسد.
با توجه به اینکه تا زمان تصویب کنوانسیون یاد شده، هیچ سند بینالمللی (چند جانبه) الزام آور در خصوص حراست از میراث فرهنگی ناملموس وجود نداشت و فقط میراثِ فرهنگی و طبیعی از سوی جامعه بین‌الملل مورد عنایت قرار گرفته بود (کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان- ۱۹۷۲ یونسکو)، الزاماتی به شرح زیر باعث گردید تا جامعه جهانی نسبت به میراث فرهنگی ناملموس توجه بیشتری مبذول دارند و عاملی شوند برای تصویب کنوانسیون یاد شده: لزوم آگهی بیشتر بویژه نسل‌های جوانتر نسبت به اهمیت میراث فرهنگی ناملموس و حراست از آن؛ توجه به جوامع بومی و افرادی که نقش مهمی در تولید، حراست، نگهداری و بازآفرینی میراث فرهنگی ناملموس ایفا می‌نمایند و از این طریق به غنای تنوع فرهنگی و خلاقیت بشری کمک میکند؛ گرایش جهانی و حساسیت مشترک نسبت به حراست از میراث فرهنگیِ ناملموس بشر؛ جهانی شدن و تغییر شکل اجتماعی به عنوان دو پدیده امروزی جوامع بشری که موجب افزایش تهدیدهایی مانند زوال، کمرنگ شدن و تخریب میراث ناملموس می‌شوند و در نتیجه باعث از بین رفتنِ منابع اصلی برای حراست از این میراث می‌شود؛ وابستگی متقابل ریشه دار میان میراث فرهنگی ناملموس و میراث فرهنگی و طبیعی ملموس؛ توجه به نقش ارزنده میراث فرهنگی ناملموس به عنوان یکی از عوامل نزدیک‌تر نمودن انسان‌ها به یکدیگر و تضمین تبادل و درک متقابل در میان آنهاست.
در ماده ۲ این کنوانسیون، اصطلاح میراث فرهنگی ناملموس به رسوم، نمایش‌ها، اصطلاحات، دانش، مهارت‌ها و نیز وسایل، اشیاء، مصنوعات دستی و فضاهای فرهنگی مرتبط با آنها اطلاق می‌شود که جوامع، گروهها و در برخی موارد افراد، آنها را به عنوان بخشی از میراث فرهنگی خود می‌شناسند. چنین میراثی از نسلی به نسلی دیگر منتقل می‌شود، همواره از سوی جوامع و گروهها در پاسخ به محیط، طبیعت و تاریخ آنها مجدداً خلق می‌شود و حس هویت و استمرار را برای ایشان به ارمغان می‌آورد، از این روی احترام به تنوع فرهنگی و خلاقیت بشری را ترویج میکند.
در این کنوانسیون ، تنها به میراث فرهنگی ناملموسی اشاره شده است که با اسناد بین المللی حقوق بشر موجود و نیز با ضرورت احترام متقابل میان جوامع، گروهها و افراد و لزوم توسعه پایدار منطبق باشد. عوامل یاد شده در عرصه‌های پنجگانه زیر عنوان شده‌است:
۱- سنت‌ها و اصطلاحات شفاهی، از جمله زبان که محملی برای میراث فرهنگی ناملموس به شمار می‌رود؛
۲- هنرهای نمایشی؛
۳- رسوم اجتماعی، آئین‌ها و جشنواره‌ها؛
۴- دانش و رسوم مربوط به طبیعت و کیهان؛
۵- مهارت در هنرهای دستی و سنتی.
اصطلاح حراست، نیز برای اقداماتی که با هدف تضمین دوام میراث فرهنگی ناملموس از جمله شناسایی، مستند سازی، تحقیق، حفظ، حمایت، ترویج، ارتقاء و انتقال، بویژه از طریق آموزش رسمی و غیر رسمی و نیز احیای جنبه‌های مختلف این میراث بکار برده می‌شود.
اهداف این کنوانسیون بر اساس ماده ۱، عبارت است از: حراست از میراث فرهنگی ناملموس؛ تضمین احترام به میراث فرهنگی ناملموس جهانی جوامع، گروه ها و افراد ذیربط؛ ارتقاء آگاهی محلی، ملی و بینالمللی از اهمیت میراث فرهنگی ناملموس و تضمین درک متقابل از آن؛ تدارک و همکاری و کمک بینالمللی است.
ارکان این کنوانسیون عبارتند از:
۱- مجمع عمومی دولتهای عضو که در حقیقت هیأت حاکمه این کنوانسیون است، بطور معمول هر دو سال یکبار تشکیل جلسه می‌دهد؛
۲- کمیته بین الدولی حراست از میراث فرهنگی ناملموس، متشکل از نمایندگان ۱۸ دولتِ عضوِ این کنوانسیون است. دولتهای عضو کمیته در نشست عمومی کنوانسیون بر اساس اصول نوبت بندی و نمایندگی جغرافیایی یکسان و برای چهار سال انتخاب می‌شوند. در صورتی که تعداد دولتهای عضو کنوانسیون به پنجاه برسد تعداد دولتهای عضو کمیته نیز به ۲۴ دولت افزایش می‌یابد.
مجمع عمومی هر دو سال یکبار نیمی از اعضای کمیته را تجدید می‌نماید و کرسی‌های خالی را به سایر نمایندگان دولتهای عضو واگذار میکند. نمایندگان دولتهای عضو نیز از میان افراد واجد شرایط در عرصه‌های گوناگون میراث فرهنگی ناملموس انتخاب می‌شوند. وظایف اعضای این کمیته ترویج اهداف کنوانسیون و ترغیب و نظارت بر اجرای آنها، ارائه راهنمایی و توصیه‌هایی در زمینه اقدامات مربوط به حراست از میراث فرهنگی ناملموس، تهیه دستورالعملی‌های قابل بهره برداری برای اجرای مفاد کنوانسیون، بررسی گزارش‌های ارائه شده از سوی دولتهای عضو کنوانسیون، بررسی درخواست‌های دولتهای عضو جهت ثبت آثار در فهرست جهانی میراث فرهنگی ناملموس، اعطای کمک بینالمللی است؛
۳- دبیرخانه که وظیفه جمع آوری مستندات مجمع عمومی، کمیته بین‌الدول و نیز تهیه پیش نویس دستور کار جلسات تا حصول به نتیجه را برعهده دارد.
۴- صندوق میراث فرهنگی ناملموس: صندوق شامل صندوق‌های امانی است که بر اساس مقررات مالی یونسکو تشکیل می‌شود. ذخایر این صندوق شامل حق عضویت‌های پرداخت شده از جانب دولتهای عضو، وجوهی که کنفرانس عمومی یونسکو بدین منظور اختصاص می‌دهد، ارثیه‌ها، هدایا و کمک‌های ارائه شده از سوی سایر دولت‌ها، سازمان‌ها و برنامه‌های سازمان ملل متحد بویژه برنامه توسعه سازمان ملل متحد و نیز سایر سازمان‌های بینالمللی، تشکل‌ها یا اشخاص حقیقی یا حقوقی و ... است.
هر کشوری موظف به حراست از میراث فرهنگی ناملموس در سطح ملی و بینالمللی است.
الف- در سطح ملی: هر کشور عضو موظف به اجرای اقدامات لازم برای تضمین حراست از میراث فرهنگی ناملموس موجود در سرزمین خود است. این مواریث با مشارکت جوامع، گروهها و سازمان‌های غیر دولتی ذیربط شناسایی و تعریف خواهند شد که در نهایت منجر به تشکیل فهرست‌هایی از میراث فرهنگی ناملموس در سطح ملی می‌گردند که می‌بایست بطور منظم به روز شوند. گزارشی از این فهرست‌ها هر ساله به کمیته بین الدولی ارائه می‌شود. علاوه بر این هر دولت عضو با اتخاذ سیاست‌های عمومی و برنامه ریزی با هدف ترویج کارکرد میراث فرهنگی ناملموس در جامعه، با تعیین یا تأسیس یک یا چند هیأت صلاحیت دار برای حراست از این میراث و ترویج مطالعات علمی، فنی و هنری و نیز روش‌های تحقیق با قصد حراست مؤثر از آنها بویژه آنهایی که در معرض خطراند، موظف به حصول اطمینان از حراست، توسعه و ترویج میراث فرهنگی ناملموس موجود در سرزمین خود است.
در سطح ملی اقدامات حقوقی، فنی، اجرایی و مالی نیز می‌بایست در نظر گرفته شوند. در این راستا می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود: ایجاد یا تأسیس مؤسساتی که آموزش مدیریت میراث فرهنگی ناملموس و انتقال آن را بر عهده دارند، حصول اطمینان از دسترسی به جنبه‌های خاص این میراث، تأسیس مؤسسات مستند سازی میراث فرهنگی ناملموس و تسهیل دسترسی به آنها، برنامه ریزی‌های آموزشی و اطلاع رسانی به عموم مردم بویژه جوانان، جوامع و گروه‌های ذیربط، فعالیت های مربوط به ظرفیت سازی برای حراست از میراث فرهنگی ناملموس بویژه در امر مدیریت و تحقیقات علمی، آگاهی به عموم مردم از خطراتی که میراث مزبور را تهدید میکند، استفاده از مشارکت جوامع، گروهها و افرادی که به خلق، نگهداری و انتقال اینگونه مواریث کمک می‌نمایند.
ب- در سطح بینالمللی: کمیته بین الدول کنوانسیون نسبت به تهیه فهرست نمونه (جهانی) از میراث فرهنگی ناملموس بشر بر اساس پیشنهاد دولتهای عضو اقدام می‌نماید. این فهرست هر ساله به روز شده و پس از تأئید مجمع عمومی کنوانسیون، از سوی دبیرخانه یونسکو منتشر می‌شود. فهرستی نیز از میراث فرهنگی ناملموس که نیاز به حراست فوری دارند- پیشنهادی از سوی دولتهای عضو، تهیه، به روز و منتشر می‌شود. بررسی کمک‌های بینالمللی نظیر تبادل اطلاعات و تجربه، ابتکارات مشترک و ایجاد راهکار، حمایت از برنامه‌ها، طرح‌ها و فعالیتهای انجام شده در سطح ملی، زیر منطقهای و منطقهای بر اساس پیشنهاد دولتهای عضو در دستور کار این کمیته قرار دارد. این کمک‌ها در سایه اقداماتی نظیر اعزام کارشناس، آموزش کارشناسان، تشریح استاندارد سازی، ایجاد و بهره برداری از زیر ساخت‌ها، تأمین تجهیزات و دانش فنی، اعطای وام‌های کم بهره و هدایا انجام می‌گیرد.
از جمله مراکزی که به اجرایی شدن کنوانسیون حراست از میراث فرهنگی ناملموس (کنوانسیون ۲۰۰۳ یونسکو) کمک می‌نماید می‌توان به مراکز مقوله درجه ۲ تحت نظارت یونسکو اشاره داشت.
مراکز مقوله‌ء درجه ۲ تحت نظارت یونسکو توسط کشورهای عضو برای کمک به دستیابی به اهداف کنوانسیون حراست از میراث فرهنگی ناملموس (کنوانسیون ۲۰۰۳ یونسکو) به‌منظور انجام فعالیتهای بین منطقهای، زیرمنطقه‌ای، منطقهای و جهانی تأسیس و بنیان نهاده شدهاند. این مراکز قانوناً بخشی از سازمان یونسکو نیستند، اما با سازمان یونسکو از طریق توافقات رسمی منعقد میان یونسکو و دولتهای عضو میزبان این مراکز همراه شدهاند. این مراکز به عنوان قطب های تخصصی در سطوح زیر منطقهای، منطقهای و بینالمللی عمل می‌کنند تا از این طریق همکاری و خدمات فنی را برای کشورهای عضو، شرکای همکار و همچنین شبکه دفاتر منطقهای یونسکو فراهم آورند.
تا به امروز ۸ مرکز مقوله درجه ۲ که منحصراً به میراث فرهنگی ناملموس اختصاص دارند در کشورهای زیر تأسیس شدهاند: الجزایر، جمهوری اسلامی ایران، برزیل، بلغارستان، پرو، چین، کره و ژاپن. هر یک از این مراکز دارای حوزه فعالیت تخصصی و مجموعه¬ای از وظایف بمنظور دستیابی به اهداف مشترک است. اهداف کلیدی مشترک این مراکز عبارت‌اند از:
الف- ارتقای کنوانسیون ۲۰۰۳ و اجرای مفاد آن،
ب- تقویت ظرفیت‌ها در منطقه برای اجرای فعالانه کنوانسیون ۲۰۰۳ در سطوح منطقهای و بینالمللی،
ج- افزایش مشارکت اجتماعات، گروهها و اشخاص در پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس منطقه،
د- تقویت همکاری منطقهای و بین‌الملی برای پاسداشت میراث فرهنگی ناملموس.
در سال ۱۳۸۹(۲۸ آوریل ۲۰۱۰)، توافق‌نامه‌ای برای تأسیس مرکز مطالعات منطقهای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در آسیای غربی و مرکزی تحت نظارت یونسکو، میان دولت جمهوری اسلامی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) به امضا رسید. این توافق‌نامه در سال ۱۳۹۰ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده، مرکز مطالعات منطقهای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در آسیای غربی و مرکزی تحت نظارت یونسکو (مرکز میراث ناملموس تهران)، در آبان ۱۳۹۱ با شرکت نمایندگان و سفرای ۶۸ کشور خارجی، نماینده دبیر کل یونسکو، و مقامات دولت جمهوری اسلامی ایران به صورت رسمی افتتاح شد. این مرکز، در تهران، خیابان فردوسی- خیابان کوشک (تقوی)- ساختمان کوشک واقع شده است.
در حال حاضر ۱۱ کشور ارمنستان، افغانستان، پاکستان، تاجیکستان، ترکیه، عراق، فلسطین، قرقیزستان، قزاقستان و لبنان عضو این مرکز در کشورمان هستند.
تا کنون ۱۴ پرونده میراث فرهنگی ناملموس از سوی کشورمان به طور مستقل یا به صورت مشترک با محوریت ایران به ثبت جهانی رسیده است.
